بۆ ناوەڕۆک بازبدە

فۆنۆن

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
گەردیلەکان کاتێک وزە لە شێوەی لەرینەوە دەگوازنەوە بۆ گەردیلەی ھاوسێی لە شێوەی شەپۆل دەچێ. بڕی وزەی گوازراوە پێی دەگوترێ فۆنۆن.

فۆنۆن (بە ئینگلیزی: Phonon) بریتیە لەو جوڵەیەی کە گەردیلە یا گەردیلەکانی ماددەیەک ھەیانە لە شێوەی ڕۆشن (transition)، خولانەوە (rotation)، و لەرەلەر (vibration).

فۆنۆن ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێ لە دیاردە فیزیاییەکانی دۆخی ڕەق و شل. ھەندێ لەو ھێندە فیزیاییانە بریتین لە گەێنەرایەتی گەرمی و گەیێنەرایەتی کارەبایی ماددە.

ئیگۆر تام بۆ یەکەمجار ئەم مەفھومەی بەکار ھێناوە لە ساڵی ١٩٣٢ز. ئەم ووشەیە لە یۆنانیەوە وەرگیرەوە (φωνή). ھەروەھا جیاوازە لە فۆتۆن کە کوانتەمی کارۆموگناتیسیە.

پێناسە

[دەستکاری]

فۆنۆن وەسفێکی کوانتەمیە بۆ لەرەلەری گەردیلەیەک لە ناو تۆڕی بەلوریدا (lattice crystall). ھەر فۆنۆنێک یەک لەرەلەری ھەیە کە ووزەکەی دیاری دەکات.[١]

شەپۆلی تۆڕ

[دەستکاری]
بڵاوبونەوەی[بەستەری مردوو] فۆنۆن لە ناو تۆڕێکی بەلوریدا

تۆڕ لە یەک دووریدا

[دەستکاری]
جوڵەی[بەستەری مردوو] گەردیلەکان لە تۆڕ دا بە شێوەی یەک دووری.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Simon, Steven H. (2013). The Oxford solid state basics (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. p.  82. ISBN 978-0-19-968077-1.