فۆنۆن
ڕواڵەت
![]() | ئەم وتارە بەزۆری یان بەتەواوی پشت بە تەنیا یەک سەرچاوە دەبەستێت. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Phonon_k_3k.gif/220px-Phonon_k_3k.gif)
فۆنۆن (بە ئینگلیزی: Phonon) بریتیە لەو جوڵەیەی کە گەردیلە یا گەردیلەکانی ماددەیەک ھەیانە لە شێوەی ڕۆشن (transition)، خولانەوە (rotation)، و لەرەلەر (vibration).
فۆنۆن ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێ لە دیاردە فیزیاییەکانی دۆخی ڕەق و شل. ھەندێ لەو ھێندە فیزیاییانە بریتین لە گەێنەرایەتی گەرمی و گەیێنەرایەتی کارەبایی ماددە.
ئیگۆر تام بۆ یەکەمجار ئەم مەفھومەی بەکار ھێناوە لە ساڵی ١٩٣٢ز. ئەم ووشەیە لە یۆنانیەوە وەرگیرەوە (φωνή). ھەروەھا جیاوازە لە فۆتۆن کە کوانتەمی کارۆموگناتیسیە.
پێناسە
[دەستکاری]فۆنۆن وەسفێکی کوانتەمیە بۆ لەرەلەری گەردیلەیەک لە ناو تۆڕی بەلوریدا (lattice crystall). ھەر فۆنۆنێک یەک لەرەلەری ھەیە کە ووزەکەی دیاری دەکات.[١]
شەپۆلی تۆڕ
[دەستکاری]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Lattice_wave.svg/200px-Lattice_wave.svg.png)
تۆڕ لە یەک دووریدا
[دەستکاری]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/1D_normal_modes_%28280_kB%29.gif/220px-1D_normal_modes_%28280_kB%29.gif)
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Simon, Steven H. (2013). The Oxford solid state basics (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. p. 82. ISBN 978-0-19-968077-1.
![]() |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە فۆنۆن تێدایە. |