شانشینی بەریتانیای مەزن
| شانشینی بەریتانیای مەزن | |
|---|---|
| بە ئینگلیزیی بریتانیایی: United Kingdom of Great Britain | |
.svg) | |
| بەشێکە لە | ئەورووپای ڕۆژاوا |
| دامەزران | ١ی ئایاری ١٧٠٧ |
| ناو بە زمانی فەرمی | United Kingdom of Great Britain |
| کورتەناو | Великобритания، Great Britain، United Kingdom، Britain، Great Britain |
| زمانی فەرمی | زمانی ئینگلیزی |
| سروودی نیشتمانی | خودا پاشا بپارێزێت |
| کیشوەر | ئەورووپا |
| وڵات | شانشینی بەریتانیای مەزن |
| پایتەخت | لەندەن |
| دەکەوێتە ناو قەوارەی خاکی ئیداری ئێستا | شانشینی یەکگرتوو |
| پۆتانی شوێن | ٥١°٣٠′٠″N ٠°٨′٠″W |
| شێوەی بنەڕەتیی حکوومەت | حکوومەتی یەکگرتوو، پاشایەتیی دەستووری |
| پۆستی سەرۆکی دەوڵەت | پاشای بەریتانیای مەزن |
| سەرۆکی حکوومەت | جۆرجی سێیەم |
| ئەنجومەنی یاسادانەر | پەرلەمانی بەریتانیای مەزن |
| Diplomatic relation | Mosquitia |
| دانیشتووان | ١٠٬٥٠٠٬٠٠٠، ٩٬٢٥٠٬٠٠٠ |
| لەخۆگرتنەکان | ئینگلتەرا، سکۆتلاند، وێڵز |
| دراو | پاوەندی ستەرلینگی |
| گۆڕدراوە لەلایەن | شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندا |
| جێگەی دەگرێتەوە | شانشینی ئینگلتەرا، شانشینی سکۆتلاند |
| زمانەکان | زمانی ئینگلیزی، گادێلیی سکۆتی، زمانی وێڵزی، سکۆتلەندی، زمانی کۆرنی |
| کۆتاییھاتن | ١ی کانوونی دووەمی ١٨٠١ |
| ڕووبەر | ٢٣٠٬٩٧٧ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| وەسفی ئاڵا | flag of Great Britain |
| وەسفی نیشان | Royal coat of arms of Great Britain |
| Gregorian calendar start date | ١٤ی ئەیلوولی ١٧٥٢ |
 | |
شانشینی بەریتانیا (بە ئینگلیزی: Kingdom of Great Britain) دەوڵەتێکی خاوەن سەروەرە لە ئەورووپای ڕۆژاوا لە ١ی ئایاری ١٧٠٧ تا ١ی کانوونی دووەمی ١٨٠١. دەوڵەتەکە دوای پەیمانی یەکێتیی لە ساڵی ١٧٠٦ سەریھەڵدا، کە بە یاساکانی یەکێتیی لە ساڵی ١٧٠٧ پەسەندکرا، کە شانشینی ئینگلتەرا (کە وێڵزیشی لەخۆگرتبوو) و سکۆتلەندا یەکخست بۆ پێکھێنانی یەک شانشینی کە ھەموو دوورگەی بەریتانیا و دوورگەکانی دەرەوەی وڵاتەکەی لەخۆگرتبوو، بەبێ دوورگەی مان و دوورگەکانی کەناڵ. حکوومەتی ناوەندی بە یەک پەرلەمان و حکوومەت بەڕێوەدەبرێت کە بنکەکەی لە وێستمینستەرە. شانشینیەکانی پێشوو لە یەکێتیی کەسی بوون لەو کاتەوەی کە جەیمسی شەشەم و یەکەم (شەشەم لە سکۆتلەندا و یەکەم لە ئێرلەندا) بوون بە پاشای ئینگلتەرا و پاشای ئێرلەندا لە ساڵی ١٦٠٣ دوای مردنی ئەلیزابێسی یەکەم، کە بووە ھۆی یەکگرتنی تاجەکان. لە سەرەتای دامەزراندنییەوە، شانشینی یەکگرتووی یاسایی و کەسی لەگەڵ شانشینی ئیرلەندا بووە. دوای ئەوەی جۆرجی یەکەم لەسەر تەختی بەریتانیا لە ساڵی ١٧١٤دا، یەکگرتنێکی کەسی (شەخسی) لەگەڵ دەنگدەرانی ھانۆڤەردا بوو.
ساڵانی سەرەتای شانشینی تازە یەکگرتوو بە ڕاپەڕینەکانی جاکۆبییەکان بەڕێوەچوو، کە بە شکستی دۆزی ستوارت لە شەڕی کولۆدن لە ساڵی ١٧٤٦ کۆتایی ھات، لە ساڵی ١٧٦٣ سەرکەوتن لە شەڕی حەوت ساڵەدا بووە ھۆی ھەژموونی ئیمپراتۆریەتیی بەریتانیا کە بۆ زیاتر لە سەدەیەک بوو بە پێشەنگی زلھێزی جیھانی، ھێواش ھێواش گەشەی کرد و بوو بە گەورەترین ئیمپراتۆریەت لە مێژوودا.
شانشینییەکە لە ناوەڕاستی ساڵانی ١٨٥٠وە، لە ڕێگەی فراوانبوونی بەرفراوانی کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستانەوە، تا شکستی لە جەنگی سەربەخۆیی ئەمریکادا، کیشوەری ھیندستانی کۆنترۆڵکرد. ئینگلیزەکان بە دامەزراندنی کۆلۆنییە گەشەسەندووەکانی ئەمریکا کە دواتر ئەمریکایان پێکھێنا، ناوچە بەرفراوانەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەمریکای باکووریان داگیرکرد.
شانشینی بەریتانیای مەزن لە یەکەمی ئایاری ١٨٠١ بە یاساکانی یەکێتیی ساڵی ١٨٠٠ جێگەی شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئیرلەندا گرتەوە.[١]
ئیتیمۆلۆژی
[دەستکاری]ناوی بەریتانیا لە ناوی لاتینی وەرگیراوە بۆ دوورگەی بەریتانیا، بریتانیا، خاکی بەریتانییەکان لە ڕێگەی بریتینی فەڕەنسی کۆن (کە لێیەوە بریتانی فەڕەنسی مۆدێرن) و بریتانینی ئینگلیزی ناوەڕاست، بریتین. زاراوەی «بەریتانیای مەزن» بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٤٧٤ بە فەرمی بەکارھاتووە.
بەکارھێنانی وشەی «مەزن» پێش «بەریتانیا» لە زمانی فەڕەنسییەوە سەرچاوەی گرتووە، کە بریتانی بۆ ھەردوو بەریتانیا و بریتانی بەکاردەھێنێت. بەم شێوەیە فەڕەنسییەکان بە بەکارھێنانی ناوی «لا گراندی بریتانی» جیاوازی لە نێوان ئەم دووانەدا دەکەن. جیاکارییەکە کە گواستراوەتەوە بۆ زمانی ئینگلیزی.
لە پەیمانی یەکێتیی و دواتر یاساکانی یەکێتییدا ھاتووە کە ئینگلتەرا و سکۆتلەندا «لە یەک شانشینی لەژێر ناوی بەریتانیای مەزن یەکگرتوون». بەم شێوەیە «بەریتانیا» ناوی فەرمی وڵاتەکە بوو و ھەردووکیان پێیان باش بوو ئەو ناوە لە ناونیشانەکانی وەک «پەرلەمانی بەریتانیا»دا بەکاربھێنن. ھەردوو یاساکان و پەیماننامەکە وڵاتەکە بە «یەک شانشینی» و «شانشینی یەکگرتوو» وەسف دەکەن، ئەمەش وایکردووە ھەندێک لە بڵاوکەرەوەکانی دواتر بە ھەڵە مامەڵە لەگەڵ «شانشینی یەکگرتوو» وەک ناوەکە بکەن پێش دەرکەوتنی ڕاستەقینەی لە ساڵی ١٨٠١. ماڵپەڕەکانی پەرلەمانی سکۆتلەندا، بی بی سی و ئەوانی دیکە - لەنێویاندا کۆمەڵەی مێژوویی- ئاماژە بەو ویلایەتە دەکەن کە لە ١ی ئایاری ١٧٠٧دا وەک شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا دامەزراوە. زاراوەی شانشینی یەکگرتوو لە ماوەی سەدەی ١٨دا ھەندێک جار بۆ وەسفکردنی وڵاتەکە بەکارھاتووە، بەڵام ناوی ئەو وڵاتە نەبووە.[٢][٣][٤][٥][٦]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ The قوانين الاتحاد لعام 1800 passed by both parliaments in 1800 and which created the United Kingdom, came into effect on 1 January 1801.
- ^ https://web.archive.org/web/20200109210750/https://books.google.com/books?id=QLpmAAAAMAAJ
- ^ François-Gille-Pierre Manet, Histoire de la petite Bretagne ou Bretagne armorique (1934), p. 74 (in French)
- ^ https://web.archive.org/web/20190527205230/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab07
- ^ https://web.archive.org/web/20170402210259/https://books.google.com/books?id=Fjf4YynnC90C&pg=PT21
- ^ https://web.archive.org/web/20110515023116/http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html
