دەروازە:ڕوەک/زانای ھەڵبژێردراو
زانای ھەڵبژێردراو ١
دەروازە:ڕوەک/زانای ھەڵبژێردراو/١ ئەبووحەنیفەی دینەوەری(٨٢٨- ٨٩٨) ناوی تەواوی ئەبوو حەنیفە ئەحمەد کوڕی داودی کوڕی وەنەندی دینەوەریە. دینەوەری ڕوەکناس، مێژوونووس، بیرکار و ئەستێرەناسی کوردە کە لە دینەوەر لە دایک بووە. ھەروەھا کە دیارە ناوی باپیری وەنەندە کە ناوێکی کوردییە. دینەوەری بۆ خوێندن ڕۆشتوەتە ئەسفەھان، کووفە و بەسرە.دینەوەری زیاتر وەکوو ڕوەکناسێکی گەورە دەناسرێ. یەکێک لە بەناوبانگترین بەرھەمەکانی کتاب النباتە (واتە کتێبی ڕوەک) کە بەرھەمی لێکۆڵینەوەی خۆی لە سەر گیاکانە و ناوی زۆرێک گیای تێدا کۆکردوەتەوە کە پێشینیان لە سەر بازێکیان زانیارییەکیان نەبووە. زیاتر...
زانای ھەڵبژێردراو ٢
دەروازە:ڕوەک/زانای ھەڵبژێردراو/٢
گریگۆر جۆھان مەندل (گۆکردن: /ˈmɛndəl/؛ بە چیکی: Řehoř Jan Mendel؛ لەدایکبووی ٢٠ی تەممووزی ١٨٢٢ – مردووی ٦ی کانوونی دووەمی ١٨٨٤) زانا و ئەندامێکی ئۆگۆستینی و سەرداری پەرستگەی تۆماس ئابەی بوو لە برنۆ، مارگراڤییەتی مۆراڤیا. مەندل لە خێزانێکی ئەڵمانی زمان ھاتووەتە دنیاوە لە بەشی سیلیسیای ئیمبراتۆرییەتی نەمسا (کۆماری چیکی ئێستا) و پاش مردنی وەکو دۆزەرەوەی زانستی سەردەم لە بۆماوەزانییدا ناسرا. ئەگەرچی جوتیاران چەندین ساڵ ئاگاداری ئەوە بوون کە دووڕەگکردنی ئاژەڵ و ڕووەک دەکرێت ھەندێک تایبەتمەندی خوازراوی لێ بە جێ بێت، تاقیکردنەوەکانی مەندل لەسەر ڕووەکی پۆلکە کە لە نێوان ساڵەکانی ١٨٥٦ بۆ ١٨٦٣ دا ئەنجامدرا، زۆرێک لە یاساکانی بۆماوەیی ھێنایە کایەوە کە ئێستا بە یاساکانی مەندل ناسراون لە بۆماوەدا.
مەندل کاری لە حەوت تایبەتمەندی ڕووەکی پۆلکەدا کرد: بەرزی ڕووەک، شێوە و ڕەنگی توێکڵ، شێوە و ڕەنگی تۆو، شوێن و ڕەنگی گوڵ. ئەو ڕەنگی تۆوی بە نموونە وەرگرت و ئەوەی ڕوونکردەوە کاتێک کە پۆڵکەی سەوزی یەک ڕەگ و پۆڵکەی زەردی یەک ڕەگ جووت ڕەگ دەکرێن، نەوەکەیان ھەمیشە تۆوی زەرد بەرھەم دەھێنێت. ھەرچۆنێک بێت لە نەوەی دواتردا کۆڵکە سەوزەکان بە ڕێژەی ١ سەوز بە سێ زەرد پەیدا دەبنەوە. بۆ ڕوونکردنەوەی ئەم دیاردەیە، مەندل ھەردوو زاراوەی بەزیو و زاڵی داھێنا وەک ئاماژەکردن بە ھەر تایبەتمەندییەکی دیاریکراو (لە نموونەی پێشوودا، سیفەتی سەوز کە وا دەردەکەوێت لە یەکەم وەچەخستنەوەدا بە تەواوی لەناوچووبێت، سیفەتی بەزیوە و زەردەکەش سیفەتی زاڵە). ئەو لە ساڵی ١٨٦٦ دا ئەم کارەی بڵاوکردەوە کە تێیدا کاری کۆمەڵێک ھۆکاری نادیاری ڕوونکردەوە کە لە ئێستادا بە بۆماوە ناسراوە و ئەوەش دیاریکردنێکی پێشبینیکراو بوو بۆ تایبەتمەندی ئەندامەکان.