دەردەباریکە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٨:٠٦، ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩

وێنەی ڕادیۆگرافی کەسێکی تووشبوو بە دەردەباریکە

سیل نەخۆشیێکی درمە زۆربەی کات بەھۆکاری سیلی میکۆباکتەریوم (ئێم تی بی) بەکتریا مرۆڤەکان تووشدەبن.^[١] سیل بە شێوەیەکی گشتی کار لە سییەکان دەکات، لەگەڵ ئەوەش دەتوانێت کار لە بەشێکی دیکەی لەش بکەن.^[١] زۆربەی ھەوکردن نیشانەیان نیە، کە تێیدا حالەت ئەوەیە ناسراو بە سیلی پەنھان.^[١] نزیکەی ١٠٪ی پەنھان چوونە پێشی ھەوکردن بۆ نەخۆشیی چاڵاک کە، ئەگەر ئەنترییتید بەجێ ھێڵرا، دەکوژێت نزیکەی نیوە لە ئەوانە کار لەیان کرد. نیشانەی کلاسیکی سیلی چاڵاک

سیل بڵاو بوونەوەیە بەناو ھەواکە کاتێک خەڵک کە سیلی چاڵاک ھەیانە لەیان کۆکەی سی، تف، قسە بکە، یان دەپژمێت. خەڵک لەگەڵ سیلی پەنھان نەخۆشیەکە بڵاو ناکاتەوە. ھەوکردنی چاڵاک زیاتر ڕوو دەدات زۆرجار لە خەڵک لەگەڵ ئێچ ئای ڤی / ئەی ئای دی ئێس و لە ئەوانە کە دەستنیشان کردنی دووکەڵی سیلی چاڵاک لەسەر بنەمای تیشکی ئێکسی سنگە، ھەروەھا تاقیکردنەوە و کەلتووری وردبینیی شلەی لەش. دەستنیشان کردنی سیلی پەنھان پشت پێ دەبەستێت لەسەر تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل

پێشگیریی سیل گەڕان بەدوای نەخۆشی ئەوانە بەشداری دەکات لە مەترسیی بڵند، دۆزینەوە و چارەسەری زووی حالەت، و کوتان لەگەڵ باسیل: - لە شیش یا داردەست دەچێت و زنجیرە دەبەستێتەکە کالمەتتە-گوەرین (بی سی گی) کوتان. ئەوانە لە مەترسیی بڵند خێزان دەگرێتەوە، شوێنی کار، و پەیوەندیی کۆمەڵایەتیی خەڵک لەگەڵ سیلی چاڵاک. چارەسەر بەکارھێنانی دژە زیندەی زۆر داوا دەکات بەسەر ماوەیێکی درێژ. بەرگریی دژە زیندە گرفتێکی گەشە سەندنە لەگەڵ زیاد کردنی ڕێژەی سیلی دەرمان-بەرگەگری زۆر (ئێم دی ئار - تی بی) و بەفراوانی

تا ٢٠١٨ یەک-چارەکی دانیشتوانی جیھان بیرە کە تووش ببرێت لەگەڵ سیل. ھەوکردنی نوێ ڕوو دەدەن لە نزیکەی ١٪ی دانیشتوان ھەر ساڵێک. لە ٢٠١٧، زیاتر ھەبوو لە ١٠ میلیۆن حالەتی سیلی چاڵاک کە بووی بە ھۆی ١٫٦ میلیۆن مردن. ئەمە دەکات ئەوەکە ژمارەی یەک ھۆی مردن لە نەخۆشیێکی درمەوە. زیاتر لە ٩٥٪ی مردن ڕوویان دا لە دەر کەوتنی وڵات، و زیاتر لە ٥٠٪ لە ھندستان.

نیشانە

سیل لەوانەیە ھەر بەشێکێک لە لەش تووش ببێت، بەڵام زۆربەی بەشێوەیەکی گشتی ڕوو دەدات لە سیەکان (ناسراو بە سیلی پوولمەنێری). سیلی ئەکستراپولمۆناری ڕوو دەدات کاتێک سیل دەر دەکەوێت ئۆوتسیدە ئۆف سیەکان، ھەرچەندە سیلی ئەکستراپولمۆناری لەوانەیە پێکەوە بژیێت لەگەڵ سیلی پوولمەنێری.

نیشانە و نیشانەی گشتی تا دەگرنەوە، ساردی، ئارەق دەکاتی شەو، لەدەستدانی ئارەزووی خواردن، دابەزاندنی کێش، و شەکەتی. بزماری گرنگ بەکوتەک لێ دان لەوانەیە ھەروەھا ڕوو بدات.

ھۆ

ھۆی سەرەکیی سیل سیلی میکۆباکتەریومە (ئێم تی بی)، ێک بچووک، ئێرەوبیک، باسیل: - لە شیش یا داردەست دەچێت و زنجیرە دەبەستێتی نۆنمۆتیلە. ناوەرۆکی چەوریی بڵندی ئەم نەخۆشیزا ڕوون دەکاتەوە بۆ زۆریی تایبەتمەندیی پزیشکیی بێھاوتا. ئەو ھەر دابەش دەکات ١٦ بۆ ٢٠ کاتژمێر، کە ڕێژەیێکی یەگجار ھێواشە بردراوردی کرد لەگەڵ بەکتریای دیکە، کە عادەتەن دابەش دەکەن لە کەمتر لە ئان کاتژمێر. میکۆباکتەریایێک بیلایەری چەوریی پەردەی دەرەوەی ھەیە. ئەگەر لەکەیێکی گرام ئەنجام دەدرێت، ئێم تی بی یان زۆر بەبێھێزی " گرام-ئیجابی " لەکە یان بۆیە لە ئەنجامی چەوریی بڵند ناھێلێتەوە و [میکۆلیک] ناوەرۆکی ترشی دیواری خانەی. ئێم تی بی دەتوانێت ڤایرۆس لەناوبەری بێھێز بەرگەگرتن و بژیێت لە دەوڵەتێکی وشک بۆ چەندین ھەفتە.

لە سروشت، ژوورۆچکەی بەکتریاکە دەتوانێت تەنھا گەشە بسێنێت لە نێو خانەکانی زیندەوەرێکی خانەخوێ، بەڵام م. سیل دەتوانێت ڕۆشنبیر بێت لە تاقیگەکە.

دەستنیشان کردن

سیلی چاڵاک

دەستنیشان کردن سیلی چاڵاک تەنھا دای مەزراند لەسەر نیشانە و نیشانە زەحمەتە، ھەروەک نەخۆشیەکە دەستنیشان دەکەن لە ئەوانە کەیێک بێھێز کراو سیستەمی بەرگرییان ھەیە. دەستنیشان کردنێکی سیل دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا، ڕەچاو بکرێت لە ئەوانە لەگەڵ نیشانەی نەخۆشیی سی یان دەستووری نیشانە بەردەوام درێژتر لە دوو ھەفتە

تیشکی ئێکسێکی سنگ و کەلتووری بەلغەمی زۆر بۆ باسیللیی ڕۆژووی-ترش بە شێوەیەکی نموونەیی بەشێک لە ھەڵسەنگاندنی بەراییە. [ینتەرفەرۆن-γ] پشکنینی ئازاد کردن و تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیلی سوودی بچووکن لەکە دەر کەوتن جیھان. ئینتەرفیرۆن پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانی ([ئای گی ئار ئەی]) کۆنترۆڵ کردنی ھاوشێوە ھەیان بب لە ئەوانە لەگەڵ ئێچ ئای ڤی دەستنیشان کردنێکی کۆتای پێھاتووی سیل دەکرێت لەلایەن دیاری کردنی م. سیل لە نموونەیێکی پزیشکی (بۆ نموونە، بەلغەم، جەراعەت، یان پشکنینی شانەییێکی شانە). لەگەڵ ئەوەشدا، کرداری کەلتووری زەحمەت بۆ ئەم زیندەوەرە ھێواش-ڕوواوە دەتوانێت دوو شەش ھەفتە ڕوو بکاتە بۆ خوێن یان کەلتووری بەلغەم. بەم جۆرە، چارەسەر زۆرجار دەست پێ دەکرێت لەپێش کەلتوور تەئکید دەکرێنەوە.

تاقیکردنەوەی گەورە کردنی ترشی نوکلێییک و ئادەنۆسینە [دیمیناسە] تاقی دەکەنەوە لەوانەیە دەستنیشان کردنی خێرای سیل ڕێ بدەن. ئەم تاقیکردنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، بەڕۆتینی ڕا ناسپێررێت، ھەروەک ئەوان بەدەگمەن دەگۆڕن چۆن کەسێک مامەڵە لەگەڵ دەکرێت. خوێن تاقی دەکاتەوە تا دژەتەن ھەست بکات بە دیاریکراو یان ناسک نیە، بۆیە ئەوان ڕا ناسپێررێن.

سیلی پەنھان

ەکە [مانتۆوکس] تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل زۆرجار ڕا دەھێرێت خەڵک شاشە لە مەترسیی بڵند بۆ سیل. ئەوانە کە لەوەوپێش ئیمیەنایزد بوون لەگەڵ [باسیللە] کوتانی کالمەتتە-گوەرین لەوانەیە ئەنجامێکی تاقیکردنەوەی ھەڵە-ئیجابیێت ھەبێت. تاقیکردنەوەکە لەوانەیە بە درۆ نەرێنی بێت لە ئەوانە لەگەڵ سارکۆید، گرێیلمفاویی ھۆجکین، بەدخۆراکی، و زۆربەی بە شێوەیەکی دیار، سیلی چاڵاکئینتەرفیرۆن پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانی، لەسەر نموونەیێکی خوێن، ڕا دەسپێررێت لە ئەوانە کە ئیجابین بۆکە [مانتۆوکس] تاقیکردنەوە. ئەمانە کار تێ ناکرێن لەلایەن کوتان یان زۆربەی میکۆباکتەریای ژینگەیی، بۆیە ئەوان کەمتر ئەنجامی ھەڵە-ئیجابی دروست دەکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوان کار تێ دەکرێن لەلایەن م. [سزولگای]، م. [مارینوم]، و م. [کانساسیی]. ئای گی ئار ئەی س لەوانەیە ھەستیاری زیاد بکات کاتێک بەکاری ھێنا جگە لە تاقیکردنەوەی پێست، بەڵام لەوانەیە کەمتر ناسک بێت لە تاقیکردنەوەی پێست کاتێک بەتەنھا بەکاری ھێنا.

ەکە وڵاتە یەکگرتووەکان پاراستن خزمەتگوزاری ھێزی ئەرک ([یوو ئێس پی ئێس تی ئێف]) خەڵکی گەڕان بەدوای نەخۆشیی ڕا سپاردووە کە لە مەترسیی بڵندن بۆ سیلی پەنھان لەگەڵ یان تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل یان پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانیی-ئینتەرفیرۆن. لەو کاتەی ھەندێک ھەیانە ڕا دەسپێرن تاقی کردنەوە کرێکاری چاودێری تەندروستی، بەڵگەی سوود بۆ ئەمە ھەژارە تا ٢٠١٩. بنکەکان بۆ کۆنترۆڵی نەخۆشی و پێشگیری (سی دی سی) لە ی وەستا ڕا سپاردن ساڵانە تاقی کردنەوەی کرێکاری چاودێری تەندروستی بەبێ کەوتنەبەر دەزانن لە ٢٠١٩.

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا ^ب "Tuberculosis Fact sheet N°104". World Health Organization (WHO). تشرینی یەکەم 2015. Archived from the original on 23 August 2012. Retrieved 11 February 2016.

دەروازەی پزیشکی

[WHO2015Fact-1] ئ ^ا ^ب "Tuberculosis Fact sheet N°104". World Health Organization (WHO). تشرینی یەکەم 2015. Archived from the original on 23 August 2012. Retrieved 11 February 2016.

[١]

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 {{خاوێنکردن}}
+{{یەک سەرچاوە}}
 [[پەڕگە:Tuberculosis-x-ray-1.jpg|وێنۆک|وێنەی ڕادیۆگرافی کەسێکی تووشبوو بە دەردەباریکە|282x282پیکسڵ]]
-سيل [[نەخۆشیی درم|نەخۆشيێكى درمە]] زۆربەی کات بەهۆکاری سيلى ميكۆباكتەريوم (ئێم تى بى) بەكتريا مرۆڤەکان تووشدەبن.<ref name="WHO2015Fact">{{cite web|title=Tuberculosis Fact sheet N°104|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|publisher=World Health Organization (WHO)|access-date=11 February 2016|date=October 2015|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120823143802/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|archive-date=23 August 2012|df=dmy-all}}</ref> سيل بە شێوەيەكى گشتى كار لە [[سی (ئەندام)|سيیەكان]] دەكات، لەگەڵ ئەوەش دەتوانێت كار لە بەشێكى ديكەى لەش بكەن.<ref name="WHO2015Fact" /> زۆربەى هەوكردن نيشانەيان نيە، كە تيايدا حالەت ئەوەيە ناسراو بە سيلى پەنهان.<ref name="WHO2015Fact" /> نزيكەى ١٠٪ى پەنهان چوونە پێشى هەوكردن بۆ نەخۆشيى چاڵاك كە، ئەگەر ئەنترييتيد بەجێ هێڵرا، دەكوژێت نزيكەى نيوە لە ئەوانە كار لەيان كرد. نيشانەى كلاسيكى سيلى چاڵاك
+سیل [[نەخۆشیی درم|نەخۆشیێکی درمە]] زۆربەی کات بەھۆکاری سیلی میکۆباکتەریوم (ئێم تی بی) بەکتریا مرۆڤەکان تووشدەبن.<ref name="WHO2015Fact">{{cite web|title=Tuberculosis Fact sheet N°104|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|publisher=World Health Organization (WHO)|access-date=11 February 2016|date=October 2015|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120823143802/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|archive-date=23 August 2012|df=dmy-all}}</ref> سیل بە شێوەیەکی گشتی کار لە [[سی (ئەندام)|سییەکان]] دەکات، لەگەڵ ئەوەش دەتوانێت کار لە بەشێکی دیکەی لەش بکەن.<ref name="WHO2015Fact"/> زۆربەی ھەوکردن نیشانەیان نیە، کە تێیدا حالەت ئەوەیە ناسراو بە سیلی پەنھان.<ref name="WHO2015Fact"/> نزیکەی ١٠٪ی پەنھان چوونە پێشی ھەوکردن بۆ نەخۆشیی چاڵاک کە، ئەگەر ئەنترییتید بەجێ ھێڵرا، دەکوژێت نزیکەی نیوە لە ئەوانە کار لەیان کرد. نیشانەی کلاسیکی سیلی چاڵاک
-سيل بڵاو بوونەوەيە بەناو هەواكە كاتێك خەڵك كە سيلى چاڵاك هەيانە لەيان كۆكەى سى، تف، قسە بكە، يان دەپژمێت. خەڵك لەگەڵ سيلى پەنهان نەخۆشيەكە بڵاو ناكاتەوە. هەوكردنى چاڵاك زياتر ڕوو دەدات زۆرجار لە خەڵك لەگەڵ ئێچ ئاى ڤى / ئەى ئاى دى ئێس و لە ئەوانە كە دەستنيشان كردنى دووكەڵى سيلى چاڵاك لەسەر بنەماى تيشكى ئێكسى سنگە، هەروەها تاقيكردنەوە و كەلتوورى وردبينيى شلەى لەش. دەستنيشان كردنى سيلى پەنهان پشت پێ دەبەستێت لەسەر تاقيكردنەوەى پێستى ڤاكسينى دژى نەخۆشى سيل
+سیل بڵاو بوونەوەیە بەناو ھەواکە کاتێک خەڵک کە سیلی چاڵاک ھەیانە لەیان کۆکەی سی، تف، قسە بکە، یان دەپژمێت. خەڵک لەگەڵ سیلی پەنھان نەخۆشیەکە بڵاو ناکاتەوە. ھەوکردنی چاڵاک زیاتر ڕوو دەدات زۆرجار لە خەڵک لەگەڵ ئێچ ئای ڤی / ئەی ئای دی ئێس و لە ئەوانە کە دەستنیشان کردنی دووکەڵی سیلی چاڵاک لەسەر بنەمای تیشکی ئێکسی سنگە، ھەروەھا تاقیکردنەوە و کەلتووری وردبینیی شلەی لەش. دەستنیشان کردنی سیلی پەنھان پشت پێ دەبەستێت لەسەر تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل
-پێشگيريى سيل گەڕان بەدواى نەخۆشى ئەوانە بەشدارى دەكات لە مەترسيى بڵند، دۆزينەوە و چارەسەرى زووى حالەت، و كوتان لەگەڵ باسيل: - لە شيش يا داردەست دەچێت و زنجيرە دەبەستێتەكە كالمەتتە-گوەرين (بى سى گى) كوتان. ئەوانە لە مەترسيى بڵند خێزان دەگرێتەوە، شوێنى كار، و پەيوەنديى كۆمەڵايەتيى خەڵك لەگەڵ سيلى چاڵاك. چارەسەر بەكارهێنانى دژە زيندەى زۆر داوا دەكات بەسەر ماوەيێكى درێژ. بەرگريى دژە زيندە گرفتێكى گەشە سەندنە لەگەڵ زياد كردنى ڕێژەى سيلى دەرمان-بەرگەگرى زۆر (ئێم دى ئار - تى بى) و بەفراوانى
+پێشگیریی سیل گەڕان بەدوای نەخۆشی ئەوانە بەشداری دەکات لە مەترسیی بڵند، دۆزینەوە و چارەسەری زووی حالەت، و کوتان لەگەڵ باسیل: - لە شیش یا داردەست دەچێت و زنجیرە دەبەستێتەکە کالمەتتە-گوەرین (بی سی گی) کوتان. ئەوانە لە مەترسیی بڵند خێزان دەگرێتەوە، شوێنی کار، و پەیوەندیی کۆمەڵایەتیی خەڵک لەگەڵ سیلی چاڵاک. چارەسەر بەکارھێنانی دژە زیندەی زۆر داوا دەکات بەسەر ماوەیێکی درێژ. بەرگریی دژە زیندە گرفتێکی گەشە سەندنە لەگەڵ زیاد کردنی ڕێژەی سیلی دەرمان-بەرگەگری زۆر (ئێم دی ئار - تی بی) و بەفراوانی
-تا ٢٠١٨ يەك-چارەكى دانيشتوانى جيهان بيرە كە تووش ببرێت لەگەڵ سيل. هەوكردنى نوێ ڕوو دەدەن لە نزيكەى ١٪ى دانيشتوان هەر ساڵێك. لە ٢٠١٧، زياتر هەبوو لە ١٠ مليۆن حالەتى سيلى چاڵاك كە بووى بە هۆى ١.٦ مليۆن مردن. ئەمە دەكات ئەوەكە ژمارەى يەك هۆى مردن لە نەخۆشيێكى درمەوە. زياتر لە ٩٥٪ى مردن ڕوويان دا لە دەر كەوتنى وڵات، و زياتر لە ٥٠٪ لە هندستان.
+تا ٢٠١٨ یەک-چارەکی دانیشتوانی جیھان بیرە کە تووش ببرێت لەگەڵ سیل. ھەوکردنی نوێ ڕوو دەدەن لە نزیکەی ١٪ی دانیشتوان ھەر ساڵێک. لە ٢٠١٧، زیاتر ھەبوو لە ١٠ میلیۆن حالەتی سیلی چاڵاک کە بووی بە ھۆی ١٫٦ میلیۆن مردن. ئەمە دەکات ئەوەکە ژمارەی یەک ھۆی مردن لە نەخۆشیێکی درمەوە. زیاتر لە ٩٥٪ی مردن ڕوویان دا لە دەر کەوتنی وڵات، و زیاتر لە ٥٠٪ لە ھندستان.
-== نيشانە ==
+== نیشانە ==
 [[پەڕگە:Depiction of a tuberculosis patient.png|وێنۆک|272x272پیکسڵ]]
-سيل لەوانەيە هەر بەشێكێك لە لەش تووش ببێت، بەڵام زۆربەى بەشێوەيەكى گشتى ڕوو دەدات لە سيەكان (ناسراو بە سيلى پوولمەنێرى). سيلى ئەكستراپولمۆنارى ڕوو دەدات كاتێك سيل دەر دەكەوێت ئۆوتسيدە ئۆف سيەكان، هەرچەندە سيلى ئەكستراپولمۆنارى لەوانەيە پێكەوە بژيێت لەگەڵ سيلى پوولمەنێرى.
+سیل لەوانەیە ھەر بەشێکێک لە لەش تووش ببێت، بەڵام زۆربەی بەشێوەیەکی گشتی ڕوو دەدات لە سیەکان (ناسراو بە سیلی پوولمەنێری). سیلی ئەکستراپولمۆناری ڕوو دەدات کاتێک سیل دەر دەکەوێت ئۆوتسیدە ئۆف سیەکان، ھەرچەندە سیلی ئەکستراپولمۆناری لەوانەیە پێکەوە بژیێت لەگەڵ سیلی پوولمەنێری.
-نيشانە و نيشانەى گشتى تا دەگرنەوە، ساردى، ئارەق دەكاتى شەو، لەدەستدانى ئارەزووى خواردن، دابەزاندنى كێش، و شەكەتى. بزمارى گرنگ بەكوتەك لێ دان لەوانەيە هەروەها ڕوو بدات.
+نیشانە و نیشانەی گشتی تا دەگرنەوە، ساردی، ئارەق دەکاتی شەو، لەدەستدانی ئارەزووی خواردن، دابەزاندنی کێش، و شەکەتی. بزماری گرنگ بەکوتەک لێ دان لەوانەیە ھەروەھا ڕوو بدات.
-== هۆ ==
-هۆى سەرەكيى سيل سيلى ميكۆباكتەريومە (ئێم تى بى)،ێك بچووك، ئێرەوبيك، باسيل: - لە شيش يا داردەست دەچێت و زنجيرە دەبەستێتى نۆنمۆتيلە. ناوەرۆكى چەوريى بڵندى ئەم نەخۆشيزا ڕوون دەكاتەوە بۆ زۆريى تايبەتمەنديى پزيشكيى بێهاوتا. ئەو هەر دابەش دەكات ١٦ بۆ ٢٠ كاتژمێر، كە ڕێژەيێكى يەگجار هێواشە بردراوردى كرد لەگەڵ بەكترياى ديكە، كە عادەتەن دابەش دەكەن لە كەمتر لە ئان كاتژمێر.  ميكۆباكتەريايێك بيلايەرى چەوريى پەردەى دەرەوەى هەيە. ئەگەر لەكەيێكى گرام ئەنجام دەدرێت، ئێم تى بى يان زۆر بەبێهێزى " گرام-ئيجابى " لەكە يان بۆيە لە ئەنجامى چەوريى بڵند ناهێلێتەوە و [ميكۆليك] ناوەرۆكى ترشى ديوارى خانەى. ئێم تى بى دەتوانێت ڤايرۆس لەناوبەرى بێهێز بەرگەگرتن و بژيێت لە دەوڵەتێكى وشك بۆ چەندين هەفتە.
+== ھۆ ==
-لە سروشت، ژوورۆچكەى بەكترياكە دەتوانێت تەنها گەشە بسێنێت لە نێو خانەكانى زيندەوەرێكى خانەخوێ، بەڵام م. سيل دەتوانێت ڕۆشنبير بێت لە تاقيگەكە.
+ھۆی سەرەکیی سیل سیلی میکۆباکتەریومە (ئێم تی بی)، ێک بچووک، ئێرەوبیک، باسیل: - لە شیش یا داردەست دەچێت و زنجیرە دەبەستێتی نۆنمۆتیلە. ناوەرۆکی چەوریی بڵندی ئەم نەخۆشیزا ڕوون دەکاتەوە بۆ زۆریی تایبەتمەندیی پزیشکیی بێھاوتا. ئەو ھەر دابەش دەکات ١٦ بۆ ٢٠ کاتژمێر، کە ڕێژەیێکی یەگجار ھێواشە بردراوردی کرد لەگەڵ بەکتریای دیکە، کە عادەتەن دابەش دەکەن لە کەمتر لە ئان کاتژمێر. میکۆباکتەریایێک بیلایەری چەوریی پەردەی دەرەوەی ھەیە. ئەگەر لەکەیێکی گرام ئەنجام دەدرێت، ئێم تی بی یان زۆر بەبێھێزی " گرام-ئیجابی " لەکە یان بۆیە لە ئەنجامی چەوریی بڵند ناھێلێتەوە و [میکۆلیک] ناوەرۆکی ترشی دیواری خانەی. ئێم تی بی دەتوانێت ڤایرۆس لەناوبەری بێھێز بەرگەگرتن و بژیێت لە دەوڵەتێکی وشک بۆ چەندین ھەفتە.
-<br />
+لە سروشت، ژوورۆچکەی بەکتریاکە دەتوانێت تەنھا گەشە بسێنێت لە نێو خانەکانی زیندەوەرێکی خانەخوێ، بەڵام م. سیل دەتوانێت ڕۆشنبیر بێت لە تاقیگەکە.
-== دەستنيشان كردن ==
+== دەستنیشان کردن ==
-=== سيلى چاڵاك ===
+=== سیلی چاڵاک ===
 [[پەڕگە:Mycobacterium tuberculosis.jpg|وێنۆک|273x273پیکسڵ|mycobacterium]]
-دەستنيشان كردن سيلى چاڵاك تەنها داى مەزراند لەسەر نيشانە و نيشانە زەحمەتە، هەروەك نەخۆشيەكە دەستنيشان دەكەن لە ئەوانە كەيێك بێهێز كراو سيستەمى بەرگرييان هەيە. دەستنيشان كردنێكى سيل دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا، ڕەچاو بكرێت لە ئەوانە لەگەڵ نيشانەى نەخۆشيى سى يان دەستوورى نيشانە بەردەوام درێژتر لە دوو هەفتە
+دەستنیشان کردن سیلی چاڵاک تەنھا دای مەزراند لەسەر نیشانە و نیشانە زەحمەتە، ھەروەک نەخۆشیەکە دەستنیشان دەکەن لە ئەوانە کەیێک بێھێز کراو سیستەمی بەرگرییان ھەیە. دەستنیشان کردنێکی سیل دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا، ڕەچاو بکرێت لە ئەوانە لەگەڵ نیشانەی نەخۆشیی سی یان دەستووری نیشانە بەردەوام درێژتر لە دوو ھەفتە
-تيشكى ئێكسێكى سنگ و كەلتوورى بەلغەمى زۆر بۆ باسيلليى ڕۆژووى-ترش بە شێوەيەكى نموونەيى بەشێك لە هەڵسەنگاندنى بەراييە. [ينتەرفەرۆن-γ] پشكنينى ئازاد كردن و تاقيكردنەوەى پێستى ڤاكسينى دژى نەخۆشى سيلى سوودى بچووكن لەكە دەر كەوتن جيهان. ئينتەرفيرۆن پشكنينى ئازاد كردنى گاما: تيپى سێيەمە لە ئەلفوبێى يۆنانى ([ ئاى گى ئار ئەى ]) كۆنترۆڵ كردنى هاوشێوە هەيان بب لە ئەوانە لەگەڵ ئێچ ئاى ڤى دەستنيشان كردنێكى كۆتاى پێهاتووى سيل دەكرێت لەلايەن ديارى كردنى م. سيل لە نموونەيێكى پزيشكى (بۆ نموونە، بەلغەم، جەراعەت، يان پشكنينى شانەييێكى شانە). لەگەڵ ئەوەشدا، كردارى كەلتوورى زەحمەت بۆ ئەم زيندەوەرە هێواش-ڕوواوە دەتوانێت دوو شەش هەفتە ڕوو بكاتە بۆ خوێن يان كەلتوورى بەلغەم. بەم جۆرە، چارەسەر زۆرجار دەست پێ دەكرێت لەپێش كەلتوور تەئكيد دەكرێنەوە.
+تیشکی ئێکسێکی سنگ و کەلتووری بەلغەمی زۆر بۆ باسیللیی ڕۆژووی-ترش بە شێوەیەکی نموونەیی بەشێک لە ھەڵسەنگاندنی بەراییە. [ینتەرفەرۆن-γ] پشکنینی ئازاد کردن و تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیلی سوودی بچووکن لەکە دەر کەوتن جیھان. ئینتەرفیرۆن پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانی ([ئای گی ئار ئەی]) کۆنترۆڵ کردنی ھاوشێوە ھەیان بب لە ئەوانە لەگەڵ ئێچ ئای ڤی دەستنیشان کردنێکی کۆتای پێھاتووی سیل دەکرێت لەلایەن دیاری کردنی م. سیل لە نموونەیێکی پزیشکی (بۆ نموونە، بەلغەم، جەراعەت، یان پشکنینی شانەییێکی شانە). لەگەڵ ئەوەشدا، کرداری کەلتووری زەحمەت بۆ ئەم زیندەوەرە ھێواش-ڕوواوە دەتوانێت دوو شەش ھەفتە ڕوو بکاتە بۆ خوێن یان کەلتووری بەلغەم. بەم جۆرە، چارەسەر زۆرجار دەست پێ دەکرێت لەپێش کەلتوور تەئکید دەکرێنەوە.
-تاقيكردنەوەى گەورە كردنى ترشى نوكلێييك و ئادەنۆسينە [ديميناسە] تاقى دەكەنەوە لەوانەيە دەستنيشان كردنى خێراى سيل ڕێ بدەن. ئەم تاقيكردنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، بەڕۆتينى ڕا ناسپێررێت، هەروەك ئەوان بەدەگمەن دەگۆڕن چۆن كەسێك مامەڵە لەگەڵ دەكرێت. خوێن تاقى دەكاتەوە تا دژەتەن هەست بكات بە دياريكراو يان ناسك نيە، بۆيە ئەوان ڕا ناسپێررێن.
+تاقیکردنەوەی گەورە کردنی ترشی نوکلێییک و ئادەنۆسینە [دیمیناسە] تاقی دەکەنەوە لەوانەیە دەستنیشان کردنی خێرای سیل ڕێ بدەن. ئەم تاقیکردنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، بەڕۆتینی ڕا ناسپێررێت، ھەروەک ئەوان بەدەگمەن دەگۆڕن چۆن کەسێک مامەڵە لەگەڵ دەکرێت. خوێن تاقی دەکاتەوە تا دژەتەن ھەست بکات بە دیاریکراو یان ناسک نیە، بۆیە ئەوان ڕا ناسپێررێن.
-=== سيلى پەنهان ===
+=== سیلی پەنھان ===
-ەكە [مانتۆوكس] تاقيكردنەوەى پێستى ڤاكسينى دژى نەخۆشى سيل زۆرجار ڕا دەهێرێت خەڵك شاشە لە مەترسيى بڵند بۆ سيل. ئەوانە كە لەوەوپێش ئيميەنايزد بوون لەگەڵ [باسيللە] كوتانى كالمەتتە-گوەرين لەوانەيە ئەنجامێكى تاقيكردنەوەى هەڵە-ئيجابيێت هەبێت. تاقيكردنەوەكە لەوانەيە بە درۆ نەرێنى بێت لە ئەوانە لەگەڵ ساركۆيد، گرێيلمفاويى هۆجكين، بەدخۆراكى، و زۆربەى بە شێوەيەكى ديار، سيلى چاڵاكئينتەرفيرۆن پشكنينى ئازاد كردنى گاما: تيپى سێيەمە لە ئەلفوبێى يۆنانى، لەسەر نموونەيێكى خوێن، ڕا دەسپێررێت لە ئەوانە كە ئيجابين بۆكە [مانتۆوكس] تاقيكردنەوە. ئەمانە كار تێ ناكرێن لەلايەن كوتان يان زۆربەى ميكۆباكتەرياى ژينگەيى، بۆيە ئەوان كەمتر ئەنجامى هەڵە-ئيجابى دروست دەكەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوان كار تێ دەكرێن لەلايەن م. [سزولگاي]، م. [مارينوم]، و م. [كانساسيي] .ئاى گى ئار ئەى س لەوانەيە هەستيارى زياد بكات كاتێك بەكارى هێنا جگە لە تاقيكردنەوەى پێست، بەڵام لەوانەيە كەمتر ناسك بێت لە تاقيكردنەوەى پێست كاتێك بەتەنها بەكارى هێنا.
+ەکە [مانتۆوکس] تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل زۆرجار ڕا دەھێرێت خەڵک شاشە لە مەترسیی بڵند بۆ سیل. ئەوانە کە لەوەوپێش ئیمیەنایزد بوون لەگەڵ [باسیللە] کوتانی کالمەتتە-گوەرین لەوانەیە ئەنجامێکی تاقیکردنەوەی ھەڵە-ئیجابیێت ھەبێت. تاقیکردنەوەکە لەوانەیە بە درۆ نەرێنی بێت لە ئەوانە لەگەڵ سارکۆید، گرێیلمفاویی ھۆجکین، بەدخۆراکی، و زۆربەی بە شێوەیەکی دیار، سیلی چاڵاکئینتەرفیرۆن پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانی، لەسەر نموونەیێکی خوێن، ڕا دەسپێررێت لە ئەوانە کە ئیجابین بۆکە [مانتۆوکس] تاقیکردنەوە. ئەمانە کار تێ ناکرێن لەلایەن کوتان یان زۆربەی میکۆباکتەریای ژینگەیی، بۆیە ئەوان کەمتر ئەنجامی ھەڵە-ئیجابی دروست دەکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوان کار تێ دەکرێن لەلایەن م. [سزولگای]، م. [مارینوم]، و م. [کانساسیی]. ئای گی ئار ئەی س لەوانەیە ھەستیاری زیاد بکات کاتێک بەکاری ھێنا جگە لە تاقیکردنەوەی پێست، بەڵام لەوانەیە کەمتر ناسک بێت لە تاقیکردنەوەی پێست کاتێک بەتەنھا بەکاری ھێنا.
-ەكە وڵاتە يەكگرتووەكان پاراستن خزمەتگوزارى هێزى ئەرك ([ يوو ئێس پى ئێس تى ئێف ]) خەڵكى گەڕان بەدواى نەخۆشيى ڕا سپاردووە كە لە مەترسيى بڵندن بۆ سيلى پەنهان لەگەڵ يان تاقيكردنەوەى پێستى ڤاكسينى دژى نەخۆشى سيل يان پشكنينى ئازاد كردنى گاما: تيپى سێيەمە لە ئەلفوبێى يۆنانيى-ئينتەرفيرۆن. لەو كاتەى هەندێك هەيانە ڕا دەسپێرن تاقى كردنەوە كرێكارى چاودێرى تەندروستى، بەڵگەى سوود بۆ ئەمە هەژارە تا ٢٠١٩. بنكەكان بۆ كۆنترۆڵى نەخۆشى و پێشگيرى (سى دى سى) لە ى وەستا ڕا سپاردن ساڵانە تاقى كردنەوەى كرێكارى چاودێرى تەندروستى بەبێ كەوتنەبەر دەزانن لە ٢٠١٩.
+ەکە وڵاتە یەکگرتووەکان پاراستن خزمەتگوزاری ھێزی ئەرک ([یوو ئێس پی ئێس تی ئێف]) خەڵکی گەڕان بەدوای نەخۆشیی ڕا سپاردووە کە لە مەترسیی بڵندن بۆ سیلی پەنھان لەگەڵ یان تاقیکردنەوەی پێستی ڤاکسینی دژی نەخۆشی سیل یان پشکنینی ئازاد کردنی گاما: تیپی سێیەمە لە ئەلفوبێی یۆنانیی-ئینتەرفیرۆن. لەو کاتەی ھەندێک ھەیانە ڕا دەسپێرن تاقی کردنەوە کرێکاری چاودێری تەندروستی، بەڵگەی سوود بۆ ئەمە ھەژارە تا ٢٠١٩. بنکەکان بۆ کۆنترۆڵی نەخۆشی و پێشگیری (سی دی سی) لە ی وەستا ڕا سپاردن ساڵانە تاقی کردنەوەی کرێکاری چاودێری تەندروستی بەبێ کەوتنەبەر دەزانن لە ٢٠١٩.
 == سەرچاوەکان ==
+{{سەرچاوەکان}}
-<references />{{تووڵی دەروازە|پزیشکی}}
+{{تووڵی دەروازە|پزیشکی}}
 [[پۆل:دەردەباریکە]]