بوومەلەرزە و تسۆنامی ٢٠١١ی تۆھۆکۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
پەرەپێدان +درێژکردنەوەی وتار ١
ھەندێک وەرگێڕان
ھێڵی ٤٧: ھێڵی ٤٧:
گوڕی بوومەلەرزەکە لە پارێزگای میاگی ٧ پلە بووە بە پێوەری شیندۆ، پارێزگای کوشکوشیما، پارێزگای ئیباراکی، پارێزگای توچیگی ٦ پلە بەھێز، پارێزگای سەیتاما، پارێزگای چیبا، پارێزگای ئیوات و گونما ٦ پلە لاواز بووە و لە تۆکیۆ ٥ پلە بەھێزبووە دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک بوومەلەرزەکە ی لێدرا، ھەموو گەشتەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ناریتا و فڕۆکەخانەی ھانیدا ڕاگیران
گوڕی بوومەلەرزەکە لە پارێزگای میاگی ٧ پلە بووە بە پێوەری شیندۆ، پارێزگای کوشکوشیما، پارێزگای ئیباراکی، پارێزگای توچیگی ٦ پلە بەھێز، پارێزگای سەیتاما، پارێزگای چیبا، پارێزگای ئیوات و گونما ٦ پلە لاواز بووە و لە تۆکیۆ ٥ پلە بەھێزبووە دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک بوومەلەرزەکە ی لێدرا، ھەموو گەشتەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ناریتا و فڕۆکەخانەی ھانیدا ڕاگیران


مەزەندەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بوومەلەرزەی تۆھۆکو بەھێزترین بوومەلەرزەیە لە ژاپۆن و چوارەمین بوومەلەرزەیە لە جیھاندا لە سەرەتای تۆمارکردنی چڕی بوومەلەرزەوە لە ساڵی ١٩٠٠ ەوە<ref name="USGS1">{{cite web|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php|title=Magnitude 8.9&nbsp;– NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN 2011&nbsp;March&nbsp;11 05:46:23 UTC|publisher=سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)|accessdate=11 March 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.theworldreporter.com/2011/03/89-earthquake-in-japan-tsunami-warning.html|title=8.9 Earthquake in Japan, Tsunami Warning to Russia, Taiwan and South East Asia|accessdate=11 March 2011|date=11 March 2011}}</ref><ref name="3news">{{cite web|url=http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|title=Japan quake&nbsp;– 7th largest in recorded history|accessdate=11 March 2011|date=11 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110316002513/http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|archivedate=۱۶ مارس ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref><ref>[[:en:Largest earthquakes#Largest earthquakes by magnitude|فھرست بزرگترین زمین‌لرزەھا]]</ref> بوومەلەرزەکەی تۆھۆکو ئەوەندە سەخت بوو کە دوورگەی سەرەکی ژاپۆن (ھۆنشو) ٢ , ٤ مەتر ی بەرەو ڕۆژھەڵات جوڵاند، ھەروەھا یەکتربڕی تەوەری دابەشکردنی بەکۆمەڵ<ref>شێوەی تەوەرە</ref> زەوی لانی کەم ١٠ سانتیمەتر ی جوڵاند، ھەروەھا لەرینەوەکە ڕێژەی خولانەوەی زەوی بە ١٬٨ مایکرۆچرکە لە ڕۆژێکدا زیاد کرد.<ref name="DW.COM 2011">{{cite web | title=Quake shifted Japan by over two meters - Science - 14.03.2011 | website=DW.COM | date=2011-03-14 | url=http://www.dw.com/en/quake-shifted-japan-by-over-two-meters/a-14909967 | accessdate=2017-04-14}}</ref> نائوتو کان، نخست‌وزیر ژاپن اعلام کرد: «پس از پایان جنگ جھانی دوم در طی ٦٥ سال گذشتە این بدترین و سخت‌ترین بحران ژاپن است.»<ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/13/japan.quake/index.html?iref=NS1 | title=Japanese PM: 'Toughest' crisis since World War II | publisher=CNN | work=CNN International | date=13 March 2011 |accessdate=13 March 2011}}</ref>
مەزەندەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بوومەلەرزەی تۆھۆکو بەھێزترین بوومەلەرزەیە لە ژاپۆن و چوارەمین بوومەلەرزەیە لە جیھاندا لە سەرەتای تۆمارکردنی چڕی بوومەلەرزەوە لە ساڵی ١٩٠٠ ەوە<ref name="USGS1">{{cite web|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php|title=Magnitude 8.9&nbsp;– NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN 2011&nbsp;March&nbsp;11 05:46:23 UTC|publisher=سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)|accessdate=11 March 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.theworldreporter.com/2011/03/89-earthquake-in-japan-tsunami-warning.html|title=8.9 Earthquake in Japan, Tsunami Warning to Russia, Taiwan and South East Asia|accessdate=11 March 2011|date=11 March 2011}}</ref><ref name="3news">{{cite web|url=http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|title=Japan quake&nbsp;– 7th largest in recorded history|accessdate=11 March 2011|date=11 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110316002513/http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|archivedate=۱۶ مارس ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref><ref>[[:en:Largest earthquakes#Largest earthquakes by magnitude|فھرست بزرگترین زمین‌لرزەھا]]</ref> بوومەلەرزەکەی تۆھۆکو ئەوەندە سەخت بوو کە دوورگەی سەرەکی ژاپۆن (ھۆنشو) ٢ , ٤ مەتر ی بەرەو ڕۆژھەڵات جوڵاند، ھەروەھا یەکتربڕی تەوەری دابەشکردنی بەکۆمەڵ<ref>شێوەی تەوەرە</ref> زەوی لانی کەم ١٠ سانتیمەتر ی جوڵاند، ھەروەھا لەرینەوەکە ڕێژەی خولانەوەی زەوی بە ١٬٨ مایکرۆچرکە لە ڕۆژێکدا زیاد کرد.<ref name="DW.COM 2011">{{cite web | title=Quake shifted Japan by over two meters - Science - 14.03.2011 | website=DW.COM | date=2011-03-14 | url=http://www.dw.com/en/quake-shifted-japan-by-over-two-meters/a-14909967 | accessdate=2017-04-14}}</ref> «ناتۆکان، سەرۆک وەزیرانی ژاپۆن ڕایگەیاند:دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی دووەمی جیھان لە ٦٥ ساڵدا، ئەمە خراپترین و قورسترین قەیرانی ژاپۆنە.»<ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/13/japan.quake/index.html?iref=NS1 | title=Japanese PM: 'Toughest' crisis since World War II | publisher=CNN | work=CNN International | date=13 March 2011 |accessdate=13 March 2011}}</ref>


== سەرچاوەکان ==
== سەرچاوەکان ==

وەک پێداچوونەوەی ‏١٧:٤٠، ٧ی ئازاری ٢٠٢١

بومەلەرزە و تسۆنامی ٢٠١١ی تۆھۆکۆ
An aerial view of tsunami damage in Tōhoku
دوکەڵ لە سێندای پاڵاوگەی نەوتی نیپۆن
کاتی کگھ١١ی ئازاری ٢٠١١ ٠٥:٤٦:٢٤
Needs 'yyyy-mm-dd hh:mm'
ISC eventھەڵەی دەربڕین: پیتێکی نەناسراو ھەیە "١"
USGS-ANSSComCat
ڕێکەوتی خۆجێیی١١ی ئازاری ٢٠١١ (2011-03-11)
کاتی خۆجێیی14:46 JST
ماوە6 minutes
گوڕ9.0–9.1 (Mw)
قووڵی٢٩ km (١٨ mi)
چەقی بوومەلەرزە38°19′19″N 142°22′08″E / 38.322°N 142.369°E / 38.322; 142.369پۆتانەکان: 38°19′19″N 142°22′08″E / 38.322°N 142.369°E / 38.322; 142.369
چەشنMegathrust
ناوچە کارتێکراوەکانJapan (shaking, tsunami)
Pacific Rim (tsunami)
زیانی گشتی$360 billion USD
ئەوپەڕی بەھێزیIX (Violent)
Shindo 7
لووتکەی تاودان2.99 g
لووتکەی خێرایی117.41 cm/s
تسۆنامیUp to ٤٠٫٥ m (١٣٣ پێ)
in Miyako, Iwate, Tōhoku
LandslidesYes
پێشەلەرزەکانList of foreshocks and aftershocks of the 2011 Tōhoku earthquake
پاشەلەرزەکان13,386 (as of 6 March 2018)[١]
قوربانییەکانداڕێژە:٢٬٠١١ Tohoku earthquake and tsunami casualties dead +٢ (Overseas),
داڕێژە:٢٬٠١١ Tohoku earthquake and tsunami casualties injured
داڕێژە:٢٬٠١١ Tohoku earthquake and tsunami casualties missing
سەرچاوەکان[٢][٣][٤][٥][٦][٧]

The 2011 earthquake off the Pacific coast of Tōhoku (بە ژاپۆنی: 東北地方太平洋沖地震، بە ڕۆماجی: Tōhoku-chihō Taiheiyō Oki Jishin) Japan "]"The Huffington Post",

بوومەلەرزە و تسۆنامی ٢٠١١ی تۆھۆکۆ بوومەلەرزەیەک، ١١ی ئازاری ٢٠١١ بە گوڕی ٩ پلە[٢][٨] کاتژمێر ١٤:٤٦ بە کاتی خۆجێی لە نزیک سێندای لە پارێزگای میاگی ژاپۆنی باکووری ڕۆژھەڵاتی ژاپۆن ڕوویدا، کە ماوەی ١٧٣ چرکە دەوروبەری ئەو ناوچەیەی ھەژاند.[٩] ناوەندی ڕووکاری بوومەلەرزەکە بە تیشکێکی قوڵ بە ٢٤ کیلۆمەتر لە ڕۆژھەڵاتی نیمچە دوورگەی ئۆشیکا لە ھەرێمی تۆکۆھۆ ڕاگەیاندووە.[١٠][١١] بوومەلەرزەکە ھۆشداریی سونامی لە ھەموو ناوچە کەناراوەکانی ژاپۆن بە درێژایی ئۆقیانووسی ھێمن دا و داوای چۆڵکردنی کرد، بە لایەنی کەمەوە ٢٠ ناوچەی دیکەی کەناراوی لە ئەمریکای باشوور و ئەمریکای باکوور.[١٢][١٣][١٤] بوومەلەرزەکە بووە ھۆی ئەوەی شەپۆلەکانی تسونامی ١٥ مەتر لە ژاپۆن و شەپۆلی بچووکتر لە وڵاتانی دیکە.[٩][١٥] لە ١ی نیساندا حکوومەتی ژاپۆن 震災 ناوی فەرمی " بوومەلەرزەی گەورەی ڕۆژھەڵاتی ژاپۆن " ی لەسەر کارەساتەکە نا. پاشکۆی ساڵی ٢٠١٣ی گاردیانی گالاکسییە و سێیەم وەستاندلە دی سی درێژکراوەی گەردوونە.[١٦] بیش از ١٨ھزار نفر در این سونامی جان خود ڕا از دست دادند[١٧] کە پیکر ٢٥٣١ نفرشان ھرگز پیدا نشدەاست.[١٨]

لەرینەکە زیانێکی زۆری بەو ناوچانە گەیاندوە، کە لە نێوانیاندا وێرانبوونی زۆر و سەختی ڕێگاوبان و ھێڵی ئاسن، ھەروەھا ئاگرکەوتنەوە لە ھەندێک ناوچە بەسەر ژاپۆندا نزیکەی ٤ , ٤ ملیۆن ماڵ لە باکووری ڕۆژھەڵاتی ژاپۆن بێ کارەبا و ١ , ٤ ملیۆن بێ ئاو بەجێماوە.[١٩] ژمارەیەک مۆلیدەی کارەبایی لە کارکەوونەوە و بەلایەنی کەمەوە سێ ڕایکەرەی ناوکی تەقیون پاش کەڵەکەبوونی گازی ھایدرۆجین.[٢٠]

ھەموو ئەو ناوچانەی لە مەودای ٢٠ کیلۆمەتری یورتر لە کارگای ھێزی ناوکی ی و١٠ کیلۆمەتریی کارای ناوکی ی یوکوشیما و لە ناوچەی کارای ناوکی ی ژمارە ٢ ی شاری کاروکوشیما کە خاوەنی کۆمپانیای کارەبای تۆکیۆیە چۆڵکراون ھەڵسەنگاندنی سەرەتایی لەلایەن ناوەندی ئاسمانی نێودەوڵەتی، بیمەی سایتە وێرانکراوەکان بە تەنھا ١٤٫٥–٣٤٫٦ ملیار دۆلار خەمڵاندنی.[٢١] لە ١٤ ی ئازاری ٢٠١١ دا بانکی ژاپۆن ١٨٣ ملیار دۆلاری لە سیستەمی بانکی ئەو وڵاتە دا بۆ ئاسایی کردنەوەی بارودۆخی بازاڕ.[٢٢]

گوڕی بوومەلەرزەکە لە پارێزگای میاگی ٧ پلە بووە بە پێوەری شیندۆ، پارێزگای کوشکوشیما، پارێزگای ئیباراکی، پارێزگای توچیگی ٦ پلە بەھێز، پارێزگای سەیتاما، پارێزگای چیبا، پارێزگای ئیوات و گونما ٦ پلە لاواز بووە و لە تۆکیۆ ٥ پلە بەھێزبووە دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک بوومەلەرزەکە ی لێدرا، ھەموو گەشتەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ناریتا و فڕۆکەخانەی ھانیدا ڕاگیران

مەزەندەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بوومەلەرزەی تۆھۆکو بەھێزترین بوومەلەرزەیە لە ژاپۆن و چوارەمین بوومەلەرزەیە لە جیھاندا لە سەرەتای تۆمارکردنی چڕی بوومەلەرزەوە لە ساڵی ١٩٠٠ ەوە[٢٣][٢٤][٢٥][٢٦] بوومەلەرزەکەی تۆھۆکو ئەوەندە سەخت بوو کە دوورگەی سەرەکی ژاپۆن (ھۆنشو) ٢ , ٤ مەتر ی بەرەو ڕۆژھەڵات جوڵاند، ھەروەھا یەکتربڕی تەوەری دابەشکردنی بەکۆمەڵ[٢٧] زەوی لانی کەم ١٠ سانتیمەتر ی جوڵاند، ھەروەھا لەرینەوەکە ڕێژەی خولانەوەی زەوی بە ١٬٨ مایکرۆچرکە لە ڕۆژێکدا زیاد کرد.[٢٨] «ناتۆکان، سەرۆک وەزیرانی ژاپۆن ڕایگەیاند:دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی دووەمی جیھان لە ٦٥ ساڵدا، ئەمە خراپترین و قورسترین قەیرانی ژاپۆنە.»[٢٩]

سەرچاوەکان

  1. ^ Japan Meteorological Agency (ed.). "「平成23年（2011年）東北地方太平洋沖地震」について～７年間の地震活動～" [About 2011 Tōhoku earthquake – Seismic activities for 7 years -] (PDF). Retrieved 18 June 2018. on 6 March 2018.
  2. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری USGS9.0 نەدراوە
  3. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Asahi-ERI-Takashi نەدراوە
  4. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری 15wcee نەدراوە
  5. ^ Amadeo, Kimberly. "How the 2011 Earthquake in Japan Affected the Global Economy". The Balance.
  6. ^ "Japan Tsunami Strikes Indonesia, One Confirmed Dead". Jakarta Globe. 12 March 2011. Archived from the original on 15 March 2011. Retrieved 12 March 2011.
  7. ^ "Body found in Oregon identified as missing tsunami victim". BNO News. Archived from the original on 14 April 2011. Retrieved 12 April 2011.
    Tsunami victim remains wash ashore near Fort Stevens. Koinlocal6.com (12 March 2011). Retrieved on 2 May 2011.
    "Body of Calif. man killed by tsunami washes up". CBS News. Associated Press. 12 April 2011. Retrieved 3 July 2018.
  8. ^ NHK World, television broadcast, March 13, 2011, 03:30 UTC
  9. ^ ئ ا "Tsunami warning center raises magnitude of Japan quake to 9.1". US: Honolulu Star-Advertiser. Archived from the original on 22 ژوئییە 2015. Retrieved 11 March 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help); Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  10. ^ "Séisme et tsunami dévastateurs: plus de 1000 morts et disparus au Japon". پاریسی (بە فەڕەنسی). 11 March 2011. Retrieved 12 March 2011. {{cite news}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
  11. ^ "Tsunami hits north-eastern Japan after massive quake". بی‌بی‌سی نیوز. UK. 11 March 2011. Retrieved 11 March 2011.
  12. ^ "Tsunami bulletin number 3". Pacific Tsunami Warning Center/NOAA/NWS. 11 March 2011. Archived from the original on 23 ژوئییە 2012. Retrieved 11 March 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  13. ^ Wire Staff (11 March 2011). "Tsunami warnings issued for at least 20 countries after quake". CNN. Retrieved 11 March 2011.
  14. ^ "PTWC warnings complete list". Archived from the original on 23 ژوئییە 2012. Retrieved 11 March 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  15. ^ داڕێژە:یادکرد وب
  16. ^ داڕێژە:یادکرد وب
  17. ^ https://www.theguardian.com/world/2017/aug/24/the-school-beneath-the-wave-the-unimaginable-tragedy-of-japans-tsunami
  18. ^ https://www.npa.go.jp/news/other/earthquake2011/pdf/higaijokyo_e.pdf
  19. ^ "World English". NHK. 12 March 2011. Archived from the original on 23 ژوئییە 2012. Retrieved 12 March 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  20. ^ "IAEA Update on Japan Earthquake". IAEA. 16 March 2011. Retrieved 16 March 2011. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  21. ^ Molly Hennessy-Fiske (13 March 2011). "Japan earthquake: Insurance cost for quake alone pegged at $35 billion, AIR says". Los Angeles Times. Retrieved 13 March 2011. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  22. ^ Uranaka, Taiga (14 March 2011). "New explosion shakes stricken Japanese nuclear plant". رویترز. Archived from the original on 15 مارس 2011. Retrieved 15 March 2011. {{cite news}}: Check date values in: |archivedate= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  23. ^ "Magnitude 8.9 – NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN 2011 March 11 05:46:23 UTC". سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS). Retrieved 11 March 2011.
  24. ^ "8.9 Earthquake in Japan, Tsunami Warning to Russia, Taiwan and South East Asia". 11 March 2011. Retrieved 11 March 2011.
  25. ^ "Japan quake – 7th largest in recorded history". 11 March 2011. Archived from the original on 16 مارس 2011. Retrieved 11 March 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  26. ^ فھرست بزرگترین زمین‌لرزەھا
  27. ^ شێوەی تەوەرە
  28. ^ "Quake shifted Japan by over two meters - Science - 14.03.2011". DW.COM. 2011-03-14. Retrieved 2017-04-14.
  29. ^ "Japanese PM: 'Toughest' crisis since World War II". CNN International. CNN. 13 March 2011. Retrieved 13 March 2011.

بەستەرە دەرەکییەکان


وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=بوومەلەرزە_و_تسۆنامی_٢٠١١ی_تۆھۆکۆ&oldid=760432»