ئەلبێرتۆ سانتۆس-دومۆنت

Alberto Santos-Dumont

ئەلبێرتۆ سانتۆس-دومۆنت (بە ئینگلیزی Alberto Santos-Dumont ) (١٨٧٣- ١٩٣٢) فڕۆکەوانێکی بەڕازیلی بوو، وەرزشوان، داهێنەر، و یەکێک بوو لەو کەسە کەمانەی کە بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە گەشەسەندنی سەرەتایی هەردوو جۆری سووکتر لە هەوا و فڕۆکەی قورستر لە ئاسمان. میراتگری خێزانێکی دەوڵەمەند بووە. خۆی تەرخان کردووە بۆ خوێندن و تاقیکردنەوەی فڕۆکەوانی لە پاریس، کە زۆربەی ژیانی گەورەیی لەوێ بەسەر بردووە. یەکەمین کەشتی ئاسمانی بەهێزی دیزاین و دروستکردن و فڕینی کرد و خەڵاتی دۆیچ ی لە ساڵی ١٩٠١ بەدەستهێنا، کاتێک بە کەشتی ئاسمانی ژمارە ٦ بە دەوری تاوەری ئیڤڵدا فڕی و لە سەرەتای بیستەمدا بوو بە یەکێک لە بەناوبانگترین کەسەکانی جیهان. پاشان سانتۆس-دومۆنت پێشکەوت بۆ ئامێری بەهێزتر لە هەوا و لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٠٦ نزیکەی ٦٠ مەتر بە بەرزی دوو بۆ سێ مەتر بە فڕۆکەی باڵە جێگیرەکانی ١٤ بیس  ناوی( ئۆیسۆ دی پرۆیە-"باڵندەی نێچیر"ی فڕی ") لە یاریگای یاری باگاتێل لە پاریس، بەبێ یارمەتی سیستەمی هەڵدانی دەرەکی بەرز دەبێتەوە. ڕۆژی ١٢ی ئەم مانگە لەبەردەم قەرەباڵغییەکدا ٢٢٠ مەتر بە بەرزی شەش مەتر فڕیوە. ئەمانە یەکەم گەشتی قورس بوون لە ئاسمان کە لەلایەن ئایرۆکڵەبی فەرەنساوە بڕوانامەیان پێدرا، یەکەم گەشتی لەو جۆرە بوون کە بە فەرمی لەلایەن دەزگایەکی تۆمارکردنی فڕۆکەوانییەوە شایەتحاڵی بوون و یەکەم گەشت بوو کە لەلایەن فیدراسیۆنی ئایرۆنۆتیک ئینتەرناشناڵەوە ناسرا.

سانتۆس-دومۆنت پاڵەوانێکی نیشتمانییە لە بەرازیل، کە بە شێوەیەکی گشتی پێی وایە پێش برایانی ڕایت بووە لە نمایشکردنی فڕۆکەیەکی پراکتیکی.

منداڵی

ئەلبێرتۆ سانتۆس دومۆنت شەشەمین منداڵی هێنریک دومۆنت بوو کە ئەندازیارێک بوو.هەشت منداڵی هەبووە، سێ کوڕ و پێنج کچ . لە ساڵی ١٨٧٣، خێزانەکە ڕوویان لە شارۆچکە بچووکەکەی کابانگو کرد، بۆ هێنریکی دومۆنت کە کار لەسەر دروستکردنی هێڵی ئاسنی دی پێدرۆی دووەم بکات. کارەکانی بیناسازی کاتێک تەواو بوو کە ئەلبێرتۆ تەمەنی ٦ ساڵ بوو، خێزانەکەی ڕوویان لە ساوپاولۆ کرد. لێرەدا دەستی کرد بە نیشاندانی نیشانەکانی ئارەزووی فڕۆکەوانی. بە گوتەی دایک و باوکی، لە تەمەنی یەک ساڵیدا باڵۆنە لاستیکییەکانی کون دەکرد بۆ ئەوەی بزانێت چی لەناودا هەیە.لە ساڵی ١٨٧٩دا، خێزانی دومۆنت کێڵگەکەیان لە ڤالێنسا فرۆشت و لە سیتیۆ دو کاسکاڤێل نیشتەجێ بوون، لەوێ کێڵگەی ئاریندێوڤایان کڕی .یەکەم فڕینی خۆی لە ساوپاولۆ بینی لە تەمەنی 15 ساڵیدا، دوای گەشتێکی خێزانی بۆ پاریس لە ساڵی ١٨٩١، حەزی لە میکانیک بوو، بەتایبەتی بزوێنەری سووتانی ناوەوە. لەو کاتەوە هەرگیز لە گەڕان بەدوای بەدیلەکاندا نەوەستا،لە ساڵی ۱۹۰٦ فڕۆکەکەی درووست کرد.

لە تەمەنی حەوت ساڵیدا سانتۆس-دومۆنت لە شەمەندەفەرەکانی کێڵگەکەی لێدەخوڕی و لە تەمەنی دوانزە ساڵیدا دەیتوانی بە تەنیا لوکۆمۆتیڤێک بەڕێوەببات، بەڵام ئەو خێراییەی کە لەسەر وشکانی بەدەست دەهات بەس نەبوو بۆی. ئەو ژێردەریایی و باڵۆن و کەشتییە ئۆقیانوس و ئۆتۆمبێلانەی کە ڕۆماننووس لە بەرهەمەکانیدا خەیاڵی دەکرد، کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر مێشکی کوڕەکە دروستکرد.

تەکنەلۆژیا سەرسامی کرد، دەستی کرد بە دروستکردنی باڵندەی پەپوولە و فڕۆکەی بچووک کە بە پرۆپلەرێک کاردەکات کە بە ئیسپرینگی لاستیکیی پێچاوپێچەوە لێدەخوڕێت.

(سانتۆس-دومۆنت)هەموو ساڵێک، لە 24ی حوزەیران، تەواوی بەلەمەکانی باڵۆنی ئاوریشمی بچووکی بەسەر ئاگرەکانی سانت جۆن پڕ دەکرد، بۆ ئەوەی سەیری سەرکەوتنیان بۆ ئاسمان بکات.

کارەکانی

لە ساڵی ١٨٩١، کاتێک تەمەنی ١٨ ساڵ بوو، سانتۆس-دومۆنت سەردانی ئەوروپای کرد. لە ئینگلتەرا چەند مانگێکی بەسەر برد بۆ مەشقی ئینگلیزییەکەی، لە فەرەنساش سەرکەوتە سەر مۆنت بلان. ئەم سەرگەرمییە لە بەرزی نزیکەی 5000 مەتر بوو،.ساڵی دواتر باوکی تووشی ڕووداوێکی سەخت بوو، لە 12ی شوباتی1892ئامۆژگاری کرد کە سەرنجی لەسەر فێربوونی میکانیک، کیمیا و کارەبا بێت.بەم قسەیە، ئەلبێرتۆ قوتابخانەی ئەندازیاری کانزای ئۆرۆ پرێتۆی بەجێهێشت و گەڕایەوە بۆ فەرەنسا و لەوێ بەشداری لە پێشبڕکێی ماتۆڕ و پاسکیلسواریدا کرد.هەروەها دەستی کرد بە توێژینەوەی زانستی لەگەڵ پرۆفیسۆرێکی بەڕەچەڵەک ئیسپانی بە ناوی گارسیا. لە ساڵی 1894 سانتۆس-دومۆنت گەشتێکی کرد بۆ ئەمریکا، سەردانی نیویۆرک، شیکاگۆ و بۆستنی کرد.لە دەوروبەری ئەم کاتەدا لە کۆلێژی تەکنیکی بازرگانانی ڤێنچەرز خوێندوویەتی، بەڵام هەرگیز دەرنەچووە. ئەجینۆر باربۆسا لەم قۆناغەدا سانتۆس-دومۆنت بە "خوێندکارێکی کەم کۆشش،یان خراپ ناودەبات بۆ .'تیۆرییەکان'، بەڵام بەهرەی پراکتیکی و میکانیکی جێگەی ستایشە، لەو کاتەوە، خۆی لە هەموو شتێکدا ئاشکرا دەکات، بەڵام کە دواتر لەلایەن ئەگنۆرەوە وەک کەسێک وەسفکرا کە سەرنجی لەسەر فڕۆکەوانی بوو لەو کاتەوە بزوێنەری تەقینەوە دەستی کرد بە سەرکەوتن.

لە ساڵی ١٨٩٧، سەربەخۆ و میراتگری سامانێکی بێئەندازە بوو کە وەبەرهێنانی لە پەرەپێدانی پڕۆژەکانیدا کرد، لە بازاڕی بۆرسەدا کاری پێکرد،لە تەمەنی 24 ساڵیدا، سانتۆس-دومۆنت بەرەو فەرەنسا ڕۆیشت، لەوێ فڕۆکەوانی پیشەیی بەکرێ گرت بۆ ئەوەی فێری باڵۆنکردنی بکەن. لە ٢٣ی ئازاری ١٨٩٨، یەکەم سەرکەوتنی خۆی بە باڵۆنێکی لاچامبری و ماچورۆن ئەنجامدا بە تێچووی ٤٠٠ فرانک،دواتر وتی کە: "هەرگیز چێژی ڕاستەقینەی یەکەم سەرکەوتنی باڵۆنەکەم لەبیر ناکەم.

لە ٣٠ی ئایاری ١٨٩٨ یەکەم سەرکەوتنی شەوانەی ئەنجامدا،ساڵ و مانگی دواتر دەستی بە کارکردن کرد وەک کاپتن، کۆمەڵێک سەرنشینی بە باڵۆنێکی بەکرێگیراودا بردە سەرەوە.تا ساڵی ١٩٠٠ نۆ باڵۆنی دروستکردبوو، کە دوو لەوانە بەناوبانگ بوون: بەڕازیل و ئەمێریک. بەرازیل بۆ یەکەمجار لە ٤ی تەمموزی ١٨٩٨ فڕی و بچووکترین فڕۆکە بوو کە لەو کاتەدا دروستکرابوو بە هایدرۆجین هەڵئاوساوە، ١١٣ مەتری لە زەرفێکی ئاوریشمی داپۆشیبوو کە تیرەکەی ٦ مەتر بوو، کێشی 27.5 کیلۆگرام بوو بەبێ تیمی فڕۆکەوانی زیاتر لە 200 گەشتی ئەنجامداوە.

باڵۆنی دووەم، ئەمریکی، 500م3 هایدرۆجینی لەخۆگرتبوو و تیرەکەی 10 مەتر بوو، و توانای هەبوو لە هەڵگرتنی سەرنشین. باڵۆنی دووەم ڕووبەڕووی هەموو شتێک بووەوە لە زریانەوە تا ڕووداو. لە یەکەم تاقیکردنەوەکانیدا خەڵاتێکی لەلایەن یانەی فڕۆکەوانی فەرەنسییەوە پێبەخشرا بەهۆی لێکۆڵینەوەکانی لە ڕەوتی بەرگەهەوا گەیشتە بەرزاییە بەرزەکان و زیاتر لە ٢٢ کاتژمێر لە ئاسماندا مایەوە.

وێنە