تاوەری لەندەن

قەڵایەکە دەکەوێتە ناوەڕاستی لەندەن لە بەریتانیا.

تاوەری لەندەن کە بە فەرمی کۆشکی شاهانەی جەنابی شا و قەڵای تاوەری لەندەنە، قەڵایەکی مێژووییە لە کەناری باکووری ڕووباری تەمز لە ناوەڕاستی لەندەن لە ئینگلتەرا. لەناو ناوچەی لەندەن بۆ تاوەر هاملێتسدایە، کە لە لێواری ڕۆژهەڵاتی میل چوارگۆشەی شاری لەندەن بەهۆی ئەو شوێنە کراوەیەی کە بە تاوەر هیڵ ناسراوە جیاکراوەتەوە. لە کۆتایی ساڵی ١٠٦٦ وەک بەشێک لە نۆرمانەکان دامەزراوە. تاوەری سپی کە ناوی تەواوی قەڵاکەیە، لەلایەن ویلیامی داگیرکەرەوە لە ساڵی ١٠٧٨ دروستکراوە و هێمایەکی ناڕەزایی ستەمکاری بووە، کە لەلایەن چینی فەرمانڕەوای نوێی نۆرمانەکانەوە بەسەر لەندەن دراوە. هەروەها قەڵاکە لە ساڵی ١١٠٠ (ڕانولف فلامبارد) تا ساڵی ١٩٥٢ (دوانە کرای) وەک زیندان بەکارهێنرا، هەرچەندە ئەوە مەبەستی سەرەکی نەبوو. کۆشکێکی گەورە بوو لە سەرەتای مێژووی خۆیدا، وەک شوێنی نیشتەجێبوونی شاهانە کاری دەکرد. بە گشتی تاوەرەکە کۆمەڵگەیەکە لە چەندین بینا کە لەناو دوو ئەڵقەی هاوسەنتەری دیواری بەرگری و خەندەقێکدا دانراون. چەندین قۆناغی فراوانبوون هەبوو، بە شێوەیەکی سەرەکی لە سەردەمی پاشاکان ڕیچاردی یەکەم و هێنری سێیەم و ئێدواردی یەکەم لە سەدەی ١٢ و ١٣دا. ئەو شێوازە گشتیەی کە لە کۆتایی سەدەی ١٣ دامەزرا سەرەڕای چالاکییەکانی دواتر لە شوێنەکەدا هەر ماوە.تاوەری لەندەن ڕۆڵێکی بەرچاوی لە مێژووی ئینگلیزدا هەبووە. چەند جارێک گەمارۆ دراوە، کۆنترۆڵکردنیشی بۆ کۆنترۆڵکردنی وڵات گرنگ بووە. تاوەرەکە بە شێوەیەکی جۆراوجۆر وەک کۆگایەکی چەک و گەنجینەی و کۆگایەکی منداڵان و ماڵی نەعنای شاهانە و نووسینگەیەکی تۆمارکردنی گشتی و ماڵی گەوهەرەکانی تاجی ئینگلتەرا کاری کردووە. لە سەرەتای سەدەی ١٤ تا سەردەمی چارڵی دووەم لە سەدەی ١٧دا، کاروانێک لە تاوەرەوە بەرەو وێستمینستەر ئەبی لەسەر تاجەگوڵینەی پاشایەک بەڕێوە دەچوو. لە غیابی پاشادا، پۆلیسی تاوەرەکە بەرپرسی قەڵاکە. ئەمەش پێگەیەکی بەهێز و متمانەپێکراو بوو لە سەردەمی سەدەی ناوەڕاستدا. لە کۆتایی سەدەی پازدەهەمدا، شازادەکانی ناو تاوەرەکە لە قەڵاکەدا نیشتەجێ بوون کاتێک بە شێوەیەکی نهێنی دیارنەماون، کە پێدەچێت کوژراو بن. لە سەردەمی تیۆدۆرەکاندا، تاوەرەکە کەمتر وەک شوێنی نیشتەجێبوونی شاهانە بەکاردەهێنرا و سەرەڕای هەوڵەکانی بۆ بەهێزکردنەوە و چاککردنەوەی قەڵاکە، بەرگرییەکانی لە پێشکەوتنەکانی مامەڵەکردن لەگەڵ تۆپخانەکاندا دواکەوت.لوتکەی بەکارهێنانی قەڵاکە وەک زیندان سەدەی ١٦ و ١٧ بوو، کاتێک زۆر کەسایەتی کە کەوتبوونە ناو ڕیسوا، وەک ئەلیزابێسی یەکەم پێش ئەوەی ببێتە شاژن، سێر واڵتەر ڕالی و ئەلیزابێس ترۆکمۆرتۆن، لەناو دیوارەکانیدا ڕاگیرابوون. ئەم بەکارهێنانە بووەتە هۆی دەستەواژەی "نێردراوە بۆ تاوەر". سەرەڕای ناوبانگێکی بەردەوامی وەک شوێنی ئەشکەنجە و مردن، کە لەلایەن بانگەشەکارانی ئایینی سەدەی ١٦ و نووسەرانی سەدەی نۆزدەهەمەوە بەناوبانگ بوو، بەڵام پێش شەڕە جیهانییەکانی سەدەی بیستەم تەنها حەوت کەس لەناو تاوەرەکەدا لە سێدارە دراون. زیاتر لە گردی بەناوبانگی تاوەر لە باکووری قەڵاکە لە سێدارەدان ئەنجام دەدرا و لە ماوەی ٤٠٠ ساڵدا ١١٢ حاڵەت لەوێ ڕوویدا. لە نیوەی کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا دامەزراوەکانی وەک نەعنای شاهانە لە قەڵاکە چوونە دەرەوە بۆ شوێنەکانی تر و زۆرێک لە بیناکان بە چۆڵی مانەوە. ئەنتۆنی سالڤین و جۆن تایلۆر دەرفەتەکەیان قۆستەوە بۆ گەڕاندنەوەی تاوەرەکە بۆ ئەوەی هەست دەکرا دەرکەوتنی سەدەی ناوەڕاستی بێت، زۆرێک لە پێکهاتە چۆڵەکانی دوای سەدەی ناوەڕاستیان پاککردەوە.لە جەنگی جیهانی یەکەم و دووەمدا دیسان تاوەرەکە وەک زیندان بەکارهێنرا و شایەتحاڵی لەسێدارەدانی ١٢ پیاو بوو بە تاوانی سیخوڕی. دوای جەنگی جیهانی دووەم، ئەو زیانانەی لە کاتی بلیتزدا کەوتبوون، چاککرانەوە و قەڵاکە بەڕووی خەڵکدا کرایەوە. ئەمڕۆ تاوەری لەندەن یەکێکە لە شوێنە گەشتیارییە بەناوبانگەکانی وڵاتەکە. لە ژێر چاودێری ڕێوڕەسمی پۆلیسی تاوەرەکەدا، کە لەلایەن حاکمی نیشتەجێی تاوەری لەندەن و پارێزەری ماڵی گەوهەرەوە بەڕێوەدەبرێت و لەلایەن پارێزەرانی یۆمەنەوە پاسەوانی دەکرێت، موڵکەکە لەلایەن ڕێکخراوی خێرخوازی کۆشکی شاهانەی مێژووییەوە چاودێری دەکرێت و وەک... شوێنێکی میراتی جیهانییە.

چەند وێنەیەکی قەڵاکە

تاوەری لەندەن لە ٢٠١٦

کڵێسەی قەڵاکە