ھەرھەمانی
لە میتافیزیکدا، ھەرھەمانی (identity، وەرگێڕانەکانی تر: ھەوێتی، ئەمئەوێتی، ھەرئەوێتی، ھەمانی، ھەرئەوەبوون) ئەو پەیوەندییەیە کە ھەر شتێ تەنیا لەگەڵ خۆیدا ھەیەتی.[١] یاسایەک کە بە یاسای ھەرھەمانی ناسراوە دەڵێ ئەلف ئەلفە، یا بە زمانێکی تر، ھەر شتێ عەینەن خۆیەتی. ھەروەھا، بە پێی بنەواشەی ھەرھەمانیی جیاوازیھەڵنەگرەکان، ئەگەر x و y لە ھەموو تایبەتمەندییەکدا شەریک بن، ئەودەم یەک دانە و ھەر ھەمان شتن.
ئەوە زۆر گرنگە کە جیاوازی دانرێ لە نێوان ھەرھەمانیی ژمارەکی (numerical identity) و ھەرھەمانیی چۆنێتییانە (qualitative identity). ئەگەر دووچەرخەکانی دوو کوڕی شەش و ھەشت ساڵەی ژنێک عەینی یەکتر بێ، ئەوکات دەکرێ بڵێین کوڕەکان ھەر ھەمان دووچەرخە و ھەر ھەمان دایکیشیان ھەیە. ئاشکرایە لێرە وشەی «ھەمان» لە دوو مانادا بە کار چووە: دایکەکە یەک دانەیە و ھەر ھەمان دایکە، بەڵام دووچەرخەکان دوانن و ھەر ھەمان دووچەرخەن. ھەرھەمانیی دایکەکە ھەرھەمانیی ژمارەکییە. ھەرھەمانیی دووچەرخەکان ھەرھەمانییە لە ڕووی چۆنێتییەوە.[٢] لە فەلسەفەدا، زیاتر گرنگی بە ھەرھەمانیی ژمارەکی دەدرێ.
ھەندێ لە فەیلەسووفان حاشا لە بوونی پەیوەندییەک وەکوو ھەرھەمانی دەکەن. لودڤیک ڤیتگنشتاین لە «تراکتاتوس»ەکەی خۆیدا وای نووسیوە: «ئاشکرایە ھەرھەمانی پەیوەندییەک نییە لە نێوان دوو شتدا.» بەم چەشنەش درێژەی پێ دەدا: «ئەوەی کە بوترێ دوو شت ھەر ھەمانن، بێمانایە و، ئەوەش کە بوترێ شتێ ھەر ھەمان خۆیەتی، وەکوو ئەوە وایە کە ھیچ نەوتراوە.»
زاراوەی identity لە فەلسەفە و لە زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا
[دەستکاری]زاراوەی identity، جگە لە فەلسەفە، لە سایکۆلۆژی و زانستە کۆمەڵایەتییەکانیشدا بە کار دەڕوا و ناسراوتریشە. لەوێ، زۆرتر کێیەتی یا شوناس یا ناسنامەی پێ دەوترێ. لە فەلسەفەدا، identity (ھەرھەمانی) بە تەنگ پەیوەندییەکەوەیە، بەتایبەت پەیوەندییەک کە x و y دەیانبێ ئەگەر و تەنیا ئەگەر یەکێک و کوتومت ھەمان بن. بە پێچەوانەوە، لە سایکۆلۆژی و زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا، identity (کێیەتی، ناسنامە، شوناس) دەگەڕێتەوە بۆ ئەو فام و دەرکەی ھەر کەسێک لە خۆی ھەیەتی یا ئەو جۆرەی لە کۆمەڵدا خۆی دەنوێنێ. بەتایبەت دەگەڕێتەوە بۆ ئەو لایەنانەی کە، وا لە ھەر مرۆڤێ دەکەن کەسێکی تاقانە و بێھاوتا بێ و، لە ڕووی چۆنێتییەوە لە ئەم و ئەو جیاواز بێ. بۆ وێنە، کێیەتیی کولتووری، کێیەتی جنسی، کێیەتیی نەتەوەیی.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ↑ Noonan، Harold؛ Curtis، Ben (2022)، Zalta، Edward N.؛ Nodelman، Uri (eds.)، «Identity»، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (چاپی Fall 2022)، Metaphysics Research Lab, Stanford University، لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە
- ↑ «Enzyklopädie Philosophie». web.archive.org. ١١ی ئازاری ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ↑ Difference entry in Penguin Dictionary of Philosophy
