کریستۆفەر سمارت
 | ئەم وتارە وەرگێڕانێکی دەقاودەقە لە زمانێکی ترەوە. لەوانەیە ھۆکارەکەی ئەوەبێت کە وەرگێڕی خۆگەڕ بەکارھاتبێ یان کەسێکی بێ ئەزموون وەری گێڕابێت. |
کریستۆفەر سمارت (١١ی نیسانی ١٧٢٢–٢١ی ئایاری ١٧٧١) شاعیرێکی ئینگلیز بوو. ئەو بەشدارێکی سەرەکی بوو بۆ دوو گۆڤاری بەناوبانگی ماما و قوتابی و ھاوڕێیەک لەگەڵ
کریستۆفەر سمارت | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | 11ی نیسانی 1722 Shipbourne, England |
| مردن | ٢١ی ئایاری ١٧٧١ (٤٩ ساڵ ژیاوە) King's Bench Prison, لەندەن |
| ناوی قەڵەم | خاتوو ماری میدپ، ئیبنەزەر پێنتوەیزڵ |
| پیشە | ئەکتەر، سەرنووسەر، شانۆنووس، شاعیر، وەرگێڕ |
| جووڵانەوەی ئەدەبى | The Augustans |
| ھاوسەر | Anna Maria Carnan (ھاوسەرگیری ١٧٥٢) |
| مناڵەکان | 3; including Elizabeth |
سیمبوڵە کلتوریی کاریگەر وەک ساموێل جۆنسن و ھێنری فیلدینگ. سمارت، بە کەنیسەیەکی بەرزی ئەنگلیکان، بە فراوانی لە سەرتاسەری لەندەن ناسراو بوو.[١]
سمارت وەک مامانی ناوازەی «خاتوو ماری میدنایت» ناوبانگێکی خراپی ھەبوئەویش بە ھوی گێرانەوەی بەربڵاوی خەسووەکەی جۆن نیوبێری، بۆ ماوەی چەندین ساڵ لە پەناگەی دەروونیدا لەسەر «شیوەی ئاینی» ئایینی خەیالی سمارتی دوور خستەوە. تەنانەت دوای دەرچوونی سمارت، ناوبانگێکی نەرێنی بەردەوام بوو لە بەدواکەوتنیدا، چونکە ئەو بە قەرزی زیاتر لە ئەوەی دەیتوانی بیدات، ناسراو بوو، ئەمە لە کۆتاییدا بووە ھۆی زیندانیکردنی لە زیندانی قەرزارەکان تا مردنی.
دوو کارە بەناوبانگەکەی گۆرانین بۆ دەیڤد و جوبیلات ئاگنۆ، ھەردووکیان بەلایەنی کەمەوە لە ماوەی زیندانیکردنیدا لە پەناگەکەدا نووسراون. لەگەڵ ئەوەشدا جوبیلات ئاگنۆ بڵاونەکرایەوە تا ساڵی ١٩٣٩ و گۆرانی بۆ داود تا سەدەی نۆزدەیەم پێداچوونەوەی جیاوازی وەرگرت. بۆ ھاودەمەکانی، سمارت بە شێوەیەکی سەرەکی ناسراو بوو بە بەشداری زۆری لە گۆڤارەکانی ماما و قوتابی، لەگەڵ ھۆنراوە بەناوبانگەکانی خەڵاتی سیتۆن و داستانە گاڵتەجاڕییەکەی ھیلیاد. ھەرچەندە بە شێوەیەکی سەرەکی وەک شاعیرێکی ئایینی دەناسرێتەوە، بەڵام شێعرەکەی بابەتی جۆراوجۆری تری تێدایە، وەک تیۆرییەکانی لەسەر سروشت و بەرزکردنەوەی ناسیۆنالیزمی ئینگلیزی.
ژیاننامە[دەستکاری]
ژیانی
کریستۆفەر سمارت لە شیپبۆرنی لە شاری کێنت لە ئینگلتەرا لە خانووی فەیلەون لە ویلیام، ڤیسکۆنت ڤانی، کوڕی بچووکی لۆرد بارنارد لە قەڵای بارنارد لەدایک بوو[٢] بە وتەی برازاکەی «لە پێش کاتی خوی لە سەردەمی سروشتیدا لەدایک بووە» لە ١١ی ئایاری ١٧٢٢دا لە ورۆثام غوسل کرا. باوکی پیتەر سمارت بوو، کە سەرپەرشتیار بوو لە فیرلەون. دایکی، وینیفرێد (نی گریفیثس) خەڵکی ڕادنۆرشایەر، وێڵز بوو. بەر لە لەدایکبوونی کریستۆفەر، وینیفرد دوو کچی ھەبوو بە ناوەکانی مارگرێت و ماری ئان. .[٣]
لە ماوەی ساڵانی بچووکی دا، فەیرلۆن شوینی نیشتەجێی کریستۆفەر بوو ڤانی یەکەم بارۆن بارنارد و خاتوو بارنارد بوو، کە ٢٠٠ پاوەنی بۆ سمارت وەک میرات بە جی ھیشت.[٤] ئەو بڕەی وەرگرت بەھۆی نزیکی باوکی لە خێزانی وان، بە ناوی کریستۆفەر ڤانی و کوڕە گەنجەکە بە «شانازی فەیرلاون» ناودەبرێت.[٤][٥] لە ساڵی ١٧٢٦، دوای سێ ساڵ لە مردنی کریستۆفەر ڤان، پیتەر سمارت ھال-پلەیس کڕی لە ڕۆژھەڵاتی بەرمینگ، کە خانووی کۆشک و باخ و داری تێدا بوو، موڵکێک کە بە درێژایی ژیانی دوای سمارت کاریگەر بوو. لە تەمەنی چوار ساڵییەوە ھەتا یازدە ساڵی تەمەنی زۆر لەدەوری کێڵگەکاندا بەسەربرد، بەڵام بەشداری نەکرد، ئەمەش بەھۆی ئەوەی کە تووشی پەرکەم و نخوشی دەروونی بوە. بەڵام ھەموو زاناکان کۆک نین لەسەر ئەوەی کە ئەو گەنجێکی نەخۆش بووە. تاکە ڕیکۆردی نووسراوی ڕووداوەکان لە تەمەنی منداڵیدا لە نووسینی شیعرێکی کورتەوە ھاتووە، لە تەمەنی چوار ساڵیدا، کە ڕکابەری سۆزی کچێکی دوازدە ساڵان دەکات.[٦]
کاتێک لە ھال-پلەیس، سمارت نێردرا بۆ قوتابخانەی ڕێزمانی مەیدستۆن کە لە ساڵی ١٦٩٦ لەلایەن چارلس والوین، زانای کۆلێژی ئیتۆنەوە کە ئێم ئەی ی وەرگرتبوو لە کۆلێژی کینگ، کامبریج.[٦]
لێرە بوو کە سمارت پەروەردەیەکی چڕی بە لاتینی و یۆنانی وەرگرت. ھەرچۆنێک بێت باوکی لە ٣ی شوباتی ١٧٣٣ کۆچی دوایی کرد، دایکی سمارت و خوشک و براکەی برد بۆ ئەوەی لە نزیک خزمەکانی لە دورھام بژین، پاش ئەوەی بەشێکی زۆری خانووەکە دەفرۆشن بۆ ئەوەی قەرزەکانی پیتەر سمارت بدەن.[٧]
سمارت دواتر لە قوتابخانەی دۆرھام ئامادە بوو، کە بەڕێز ڕیچارد دۆنگوۆرث بەڕێوەبەری سەرەکی بوو، ئەوە نازانرێت کە ئایا ئەو لەگەڵ مامی، جۆن سمارت، ژیاوە یان لەگەڵ مامۆستایەکی قوتابخانە.[٧] پشووی لە قەڵای ڕابی بەسەر برد کە ھی ھێنری ڤانی یەکەم ئێرل ی دارلینگتۆنی نەوەی کریستۆفەر ڤان بوو.[٨] ھێنری ڤان و گرەیس ی ھاوسەری، خوشکی ویلیام و ھێنریتا فیتزرۆی دوک و دوشسی کلیڤلاند، چوار منداڵیان ھەبوو، ھێنری، فرێدریک، ئان، و ماری. ئەوان تەنھا چەند ساڵێک لە سمارت بچووکتر بوون و بوون بە ھاوشان، لەگەڵ ئانی و ھێنری «جووتبوون» لەگەڵ کریستۆفەر و مارگرێتی خوشکی.[٩] ھەرچەندە ھیچ شتێک لە یارییەکە دروست نەبوو، بەڵام ئان بە شێوەیەکی نەریتی بە «خۆشەویستی یەکەم» وەسف کراوە. سمارت لە کاتی خۆی لەگەڵ بنەماڵەی وان، چەندین ھۆنراوەی بۆ ھێنریتا، دوشسی کلیڤلاند تەرخان کرد.
سەرچاوەکان[دەستکاری]
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کریستۆفەر سمارت تێدایە. |