ڕێکخراوەی ناحکوومی

پێکا هاڤیستۆ، وەزیری گەشەپێدانی نێودەوڵەتی وەزارەتی دەرەوەی فینلاند، لە یەکەمین ڕۆژی جیھانی ڕێکخراوە ناحکومییەکان لە شاری ھێلسینکی لە ساڵی ٢٠١٤.

جۆرج مێلاشڤیلی سەرۆکی پەیمانگای ئەورووپا-جۆرجیا لە میانی دەستپێکردنی پڕۆژەی «ئەورووپا لە جانتایەکدا» لەلایەن دوو ڕێکخراوی ناحکومی (ئی جی ئای و دامەزراوەی فریدریش نەومان)، کە ئامانجییان زیادکردنی ھاوکاری نێوان سیاسەتمەدارانی ئەورووپی و ڕۆژنامەنووسان و نوێنەرانی مەدەنییە، ئەکادیمی لەگەڵ ھاوتاکانیان لە گورجستان قسە بۆ ئامادەبووان دەکات کەرت.

ڕێکخراوەی ناحکوومی (بە ئینگلیزی: Non-governmental Organization و بە کورتی: NGO) ڕێکخراوێکە کە بە شێوەیەکی گشتی لە چوارچێوەیەکدا خۆی دەسەلمێنێ کە سەربەخۆ بێت لە حکومەت. بەڵام ڕۆڵێکی زۆر گرنگی ھەیە لە پەیوەندیی کۆمەڵگە و حکوومەتدا. لێکۆڵینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕێکخراوە ناحکومییەکان متمانەیەکی بێ هاوتایان هەیە لەلایەن خەڵکانەوە، کە دەکرێت بکرێنە ئامرازێکی بەکەڵک بۆ گرینگیدان بە کاروباری کۆمەڵگاو لایەنە حکومەتی پەیوەندیدار. هەرچۆنێک بێت، ڕێکخراوە ناحکومییەکان دەتوانن ئەو کۆمەڵەیە بن کە وەکو پاڵپشتێک بن بۆ ڕێلخراوی تر وەک (کۆڕی ئابووری جیهانی).ڕێکخراوە ناحکومییەکان جیادەکرێنەوە لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان و ڕێکخراوە لۆبیەکان. زۆرینەی ڕێکخراوە ناحکوومییەکان، سوودنەخواز و سەربەخۆن لە دامودەزگاکانی حکومەت بەڵام یارمەتی دارایی لەلایەن حکومەت وەردەگرن. ئەو ڕێکخراوانە بە شێوەیەکی ئاسایی دامەزراوەیەکی سوودنەویستن وە زۆربەی چالاکیەکانیان لە بواری مرۆڤدۆستی یان زانستە کۆمەڵایەتیەکاندا دەرخسێنن هەروەها خزمەتگووزاری تر بە کۆمەڵەگە لەخۆ دەگرن وەکو یانەکان وهاوشێوەکانی وە خزمەتگوزاری پێشکەش بە ئەندامەکانیان و خەڵکانی تر دەگەیەنن. زاراوەی NGO بە واتای خۆی بەکارنەهێنرێت، وە هەندێ جار بە هاوواتا لەگەڵ واتای ڕێکخراوی کۆمەڵگەی شارستانی (CSO) بەکاردەهێنرێت، کە ئەمیش هەر دامەزراوەیەکی رێکخراو کە لەلایەن هاوڵاتیانەوە دابمەزرێت. لە هەندێک وڵاتدا، ڕێکخراوە ناحکومییەکان بە ڕێکخراوی قازانج نەویست ناسراوە، هەندێک جار پارتە رامیاریەکان و سەندیکاکانی بازرگانیش بە ڕێکخراوە ناحکومییەکان هەژمار دەکرێن. ڕێکخراوە ناحکومییەکان پۆلین دەکەین بەپێ ی (١) جۆری چالاکیەکان ڕێکخراوە ناحکومییەکان ئەنجامی دەدەن، وەک چالاکیەکانی لەبواری مافی مرۆڤ، پاراستنی بەکاربەری کاڵا، ژینگەپارێزی، تەندروستی، یان گەشەسەندن؛ وە (٢) ئاستی جێ بەجێ کردن و چالاکی رێکخراوەکە ئەنجام دەدات: لە چوارچێوەی ناوخۆیی بێت و ناوچەیی بێت و نەتەوەیی بێت، یان نێودەوڵەتی بێت. ڕووسیا لە ساڵی ٢٠٠٨دا نزیکەی ٢٢٧،٠٠٠ هەزار رێکخراوی ناحکومی هەبوو. وە هندستان لە ساڵی ٢٠٠٩ مەزەندە دەکرێت نزیکەی ٢ ملیۆن رێکخراوی ناحکومی هەبێت، ئەمریکا بەراورد بەم دوو وڵاتە نزیکەی ١.٥ ملیۆن رێکخراوی ناحکومی هەیە.

جۆری رێکخراوە

ڕێکخراوە ناحکومییەکان ئامانجی ئەندامەکانیان (یان دامەزرێنەرەکانیان) بۆ کۆمەڵگە ئەمانەن : باشترکردنی ژینگە، هاندانی چاودێری مافەکانی مرۆڤایەتی، باشترکردنی خۆشگوزەرانی زینکەوتووان، یان نوێنەرایەتی کردنی دۆزێک. وە ئامانجەکانیان کۆمەڵێک کێشەی فراوان دەگرنە خۆ. ئەوان دەکرێ کۆمەکی ڕێکخراوە ناحکومیە ناوخۆییەکان و دامەزراوەکان و پڕۆژەکان بکەن وخشتەی پرۆژە دابڕێژن.

ڕێکخراوە ناحکومییەکان بەم شێوەیە پۆلێن دەکرێن: ١- ئاڕاستەکردن، نمونە، جۆری ئەو چالاکیەی ڕێکخراوە ناحکومییەکان ئەنجامی دەدات وەک چالاکیەکانی لە بارەی مافەکانی مرۆڤ: پاراستنی بەکاربەر، ژینگەپارێزی، تەندروستی یان گەشەسەندن. ٢- ئاستی کارکردن، کە ئاماژەیە بۆ ئەو قەبارەیەی کە ڕێکخراوێک لەسەری کاردەکات: ناوخۆیی، ناوچەیی، نیشتمانی، یان نێودەوڵەتی.

بوارەکانی ئاراستەکردنی ڕێکخراو

وێنەیەک لە بنکەی سەرەکیی ناوەندی فەرھەنگی ھونەریی ڤەژین کە ڕێکخراوێکی ناحکوومییە لە مەریوان لەسەر وێژە و فەرھەنگی کوردی کار دەکات.

• خێرخوازی — زۆربەی کات کردارێکی چاڵاکیە بە پلە لە سەرەوە بۆ خوارەوەیە، لەگەڵ هەندێک بەشداریەوە لەلایەن ئەو دەزگایانەی سوودمەندن وە ئەو ئارسەتانە لەخۆدەگرێت کە بە پێویستیی لایەنی سوودنەویست و گرووپەکان دەگرێتەوە.
• خزمەتگوزاریەکان — رێکخراوە ناحکومییەکان هەڵدەستن بە دابین کردنی چاودێری تەندروستی (خشتەی تەندرووستی ئەندامانی خێزان) و لایەنی پەروەردە .
• بەشداری کردن — درووست کردنی پرۆژەی تاکەکەسی بە بەشداری ناوخۆیی لە شێوەی پارەدان، پێدانی ئامرازی پێویستی پرۆژە، دابین کردنی زەوی، دابین کردنی کەرەستەی پێویست یان کرێکار.
• تواناسازی - ئامانجی ڕێکخراوە ناحکومیەکان ئەوەیە یارمەتیدانی خەڵکی هەژار وە هوشیار کردنەوەیان لە هۆکارەکانی کۆمەڵایەتی وڕامیاری و ئابوری وە چۆن کار لە لایەنەکانی ژیانیانەوە دەکات، وە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاریان وبە هێز کردنیان بۆ بەرێوەبردنی ژیانیان بە یارمەتی لەلایەنی دەزگا سوودمەندەکانەوە.

چالاکیەکانی رێکخراوە ناحکومیەکان

ڕێکخراوە ناحکومییەکان وەک جێبەجێکار و گۆرانکار و هاوبەشکار کار دەکەن. وە کاری گوزەرانی زانیاری دەکەن بۆ دابینکردنی کەلوپەل و خزمەتگوزاری بۆ کەسانێک کە تووشی کارەساتی سروشتی بوونە وە زیانیان بەرکەوتوە، وە ئەوان توانای گۆڕانکاریان هەیە و هاوبەش دەبن لەگەڵ ڕێکخراوەی ترەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و چارەسەرکردنی پێداویستیە مرۆییوکان. ڕێکخراوە ناحکومیەکان شێوازی هەمە جۆرن، بەشێکیان بە شێوەیەکی سەرەکی گروپی داکۆکیکارن و وە بەشی تر بەرنامە و چالاکی ئەنجام دەدەن. ڕیکخروی ئۆکسفام، کاری گرنگی پێدانی کۆمەڵگە لەلایەن هەژاریەوە، لەوانە دابین کردنی کەلوپەل و پێداویستی و شارەزایی پیشەیی بۆ هەژاران بۆ بەدەستهێنانی خواردن و ئاوی خواردنەوە، سەکۆی دۆکۆمێنتی دۆزینەوەی ڕاستی و داکۆکی (ئێف ئێف دی ئەی) پێدانی یارمەتی یاسایی بۆ قوربانیانی پێشێلکاریەکانی مافی مرۆڤ.

ئەمانەش ببینە

• ڕێکخراوی خێرخوازی
• ڕێکخراوی سوودنەخواز

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «سازمان مردم‌نھاد»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ٢٠ی ئازاری ٢٠١٨.