ئایینەکانی هیندستان
ئایینەکانی هیندستان کە هەندێک جار پێیان دەوترێت ئایینی دارمایک یان ئایینی هیندستان، ئەو ئایینانەن کە لە کیشوەری هیندستانەوە سەرچاوەیان گرتووە. ئەم ئایینانە کە بریتین لە ئایینی بودا، هیندۆسی، جاین و سیخ، هەروەها وەک ئایینی ڕۆژهەڵات پۆلێن دەکرێن. هەرچەندە ئایینەکانی هیندستان بە درێژایی مێژووی هیندستان پەیوەندییان بە یەکەوە هەیە، بەڵام کۆمەڵگەی ئایینی جۆراوجۆر پێکدەهێنن و تەنها لە کیشوەری هیندستاندا سنووردار نین.
بەڵگەی ئایینی پێش مێژوو لە کیشوەری هیندستان لە تابلۆی بەردی نێوانیانەوە بەدەست هاتووە. گەلی هاراپان لە شارستانیەتی دۆڵی ئیندوس کە لە ساڵانی ٣٣٠٠ بۆ ١٣٠٠ پێش زایین (ماوەی پێگەیشتوو ٢٦٠٠ تا ١٩٠٠ پێش زایین) بەردەوام بوو، پەرەیان بە کولتوورێکی سەرەتایی شارستانی دابوو کە پێش ئایینی ڤێدی بوو.
ئایینەکانی هیندستان وەک ڕێژەیەکی سەدی دانیشتوانی جیهان ██ ئایینی هیندۆسی (16%)██ ئایینی بودا (7.1%)██ ئایینی سیخی (0.35%)██ ئایینی جاینیزم (0.06%)██ Other (76.49%)
مێژووی دۆکیومێنتکراوی ئایینەکانی هیندستان لە ئایینی مێژوویی ڤێدی دەست پێدەکات، کە ئایینەکانی گەلانی سەرەتایی هیندوئارییە، کە کۆکرانەوە و دواتر بوون بە ڤێدا، هەروەها ئاگاماکانی بە ڕەچەڵەک دراڤیدی. سەردەمی ئاوازدانان و دەستکاریکردن و لێکدانەوەی ئەم دەقانە بە سەردەمی ڤێدی ناسراوە کە لە نزیکەی ساڵانی ١٧٥٠ تا ٥٠٠ پێش زایین بەردەوام بووە. بەشە فەلسەفییەکانی ڤێداکان لە ئۆپانیشادەکاندا کورتکراونەتەوە، کە بە شێوەیەکی گشتی پێیان دەوترێت ڤێدانتا، بە شێوەیەکی جۆراوجۆر بە "دوا بابەتەکان، بەشەکانی ڤێدا" یان "ئۆبژە، بەرزترین ئامانجی ڤێدا" لێکدەدرێتەوە. ئۆپانیشادەکانی سەرەتایی هەموویان پێش سەردەمی باون، پێنج لە یازدە ئوپانیشادە ڕەسەنەکان بە ئەگەرێکی زۆرەوە پێش سەدەی شەشەمی پێش زایین ئامادەکراون، و سەرەتاییترین ئاماژەکانی یۆگا و مۆکشایان تێدایە.
سەردەمی شرامانا لە نێوان ساڵانی ٨٠٠ بۆ ٢٠٠ پێش زایین خاڵی وەرچەرخانە لە نێوان هیندۆسی ڤێدی و هیندۆسی پورانی. بزووتنەوەی شرامانا، بزووتنەوەیەکی ئایینی کۆنی هیندییە کە هاوتەریبە لەگەڵ نەریتی ڤێدی بەڵام جیاوازە، زۆرجار تەحەدای زۆرێک لە چەمکە ڤێدی و ئۆپانیشادییەکانی ڕۆح (ئاتمان) و واقیعی کۆتایی (براهمان) دەکات. لە سەدەی شەشەمی پێش زایین بزووتنەوەی شرامانی پێگەیشتووە بۆ ئایینی جاینی و ئایینی بودا و بەرپرس بووە لە دابەشبوونی ئایینەکانی هیندستان بۆ دوو لقی سەرەکی فەلسەفی ئاستیکا کە ڕێز لە ڤێداکان دەگرێت (واتە شەش قوتابخانەی ئۆرتۆدۆکسی ئایینی هیندۆسی ) و ناستیکا. (بۆ نموونە ئایینی بودا، جاینیزم، چارڤاکا و هتد). بەڵام هەردوو لقەکە چەمکە پەیوەندیدارەکانی یۆگا، ساسارا (سوڕی لەدایکبوون و مردن) و مۆکشا (رزگاربوون لەو خولە)یان هاوبەش بوو.
سەردەمی پورانی (200 پێش زایین-500 زایینی) و سەردەمی سەرەتای سەدەی ناوەڕاست (500-1100 ز) پێکهاتەی نوێی ئایینی هیندۆسی بەخۆیەوە بینی، بە تایبەتی بەکتی و شایڤیزم، شاکتیزم، ڤایشناڤیزم، سمارتا و گروپە بچووکەکانی وەک شروتای کۆنەپەرست.
هەروەها سەرەتای سەردەمی ئیسلامی (1100-1500ز) بزووتنەوەی نوێی لێکەوتەوە. ئایینی سیخ لە سەدەی پازدەهەمدا لەسەر فێرکارییەکانی گورو ناناک و نۆ گوروی سیخی یەک لە دوای یەک لە باکووری هیندستان دامەزراوە. زۆرینەی ڕەهای هەوادارەکانی لە ناوچەی پەنجابەوە سەرچاوە دەگرن. لە سەردەمی دەسەڵاتی بەریتانیا لە هیندستان، لێکدانەوە و تێکەڵەیەک لە ئایینی هیندۆسی سەریهەڵدا کە بەشداری کرد لە بزووتنەوەی سەربەخۆیی هیندستان.