ناکۆکییەکانی ویکیپیدیا

ناکۆکییەکانی ویکیپیدیا لە ناڕەزایی ویکیپیدیاکارانەوە سەرچاوە دەگرن سەبارەت بە ناوەڕۆکی وتار یان کاروباری ناوخۆیی ویکیپیدیا، کە دەکرێت لە پەڕەکانی گفتوگۆدا باس بکرێن، ھەروەھا لە ھەڵسوکەوتی خراپی بەکارھێنەرانەوە. ناکۆکییەکان لەوانەیە ببنە ھۆی گۆڕانکاری ڕکابەری دووبارە لە وتارێکدا، کە بە «شەڕی دەستکاری» ناسراوە، و لەوانەیە پەرە بسێنێت بۆ ھەوڵەکانی چارەسەرکردنی ناکۆکی و جێبەجێکردن. دەستکاریکەرانی ویکیپیدیا لەوانەیە ناکۆکییان ھەبێت لەسەر چەندین وتار لە بابەتێکی ناکۆکدا کە ڕەنگدانەوەی مشتومڕ و ناکۆکییەکانی کۆمەڵگان، لەسەر بنەمای جیاوازییە نەتەوەیی، سیاسی، ئایینی و زانستییەکان.

ھەوڵەکانی چارەسەرکردنی ناکۆکی بە تێپەڕبوونی ساڵان گۆڕانیان بەسەردا ھاتووە. بۆ ناکۆکییەکانی ناوەڕۆک لە ویکیپیدیای ئینگلیزیدا، تا ساڵی ٢٠٢٤، دەستکاریکەران زۆرجار پەنا دەبەنە بەر داواکاری بۆ ڕاوێژ، لەگەڵ پێکھاتەی گفتوگۆی تایبەت، وەک وتارەکان بۆ سڕینەوە. بۆ ھەڵسوکەوتی خراپی گومانلێکراوی بەکارھێنەر، ھەندێک ویکیپیدیا پشت بە لیژنەکانی ناوبژیوانی دەبەستن وەک وشەی کۆتایی.

ناکۆکی، ھەڵسوکەوتی دەستکاریکەر و ھاوکاری لە ویکیپیدیا لە مێژە بابەتی توێژینەوەی ئەکادیمین. پێداچوونەوەیەکی ٢٠٢٣ دەستنیشانی ٢٧٩ وتاری کردووە دەربارەی ئامانجەکانی بەشداربووان، کارلێک و پڕۆسەکانی ھاوکاری، کە تەنھا سنووردار نەبوو بە مامەڵەکردن لەگەڵ ناکۆکییەکان. دۆزییەوە کە دەستکاری ویکیپیدیا لە ٢٠٠٧ گەیشتە لووتکە و سەرنجی توێژینەوە لە ٢٠١٢ گەیشتە لووتکە. پێداچوونەوەکە ٣٤ توێژینەوەی دەستنیشان کرد دەربارەی «ھۆکارەکان و کاریگەری ناکۆکی، میکانیزمەکانی چارەسەرکردنی ناکۆکی، و پێوانەکردن و پێشبینیکردنی ناکۆکی یان وتارە ناکۆکەکان.» پێداچوونەوەکە ٢٩ توێژینەوەی دۆزییەوە دەربارەی ھەماھەنگی دەستکاریکەران، بەتایبەتی لە پەڕەکانی گفتوگۆ، ھەروەھا توێژینەوە لەسەر حوکمڕانی ئەلگۆریتمی کە بۆت بەکاردەھێنێت بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی ویکیپیدیا.^[١]

دەستنیشانکردنی ناکۆکییەکان

وەک پڕۆژەیەکی نووسینی ھاوکاری کراوە، لە سەرەتاوە ویکیپیدیا چاوەڕێی ناکۆکی لەنێوان بەشداربوواندا دەکرد. ئەو خاڵەی کە ناکۆکییەکان دەبن بە کێشە و ململانێ، بە شێوەیەکی یەکگرتوو لەلایەن کۆمەڵگاکانی ویکیپیدیا و ئەو زانایانەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر دەکەن پێناسە نەکراوە.

ناکۆکییەکان لەسەر ناوەڕۆکی ناو وتارەکان زۆرجار لەنێوان دەستکاریکەراندا سەرھەڵدەدەن، کە لەوانەیە ببنە ھۆی شەڕی دەستکاری.^[٢]^(p٦٢) شەڕی دەستکاری ئاڵوگۆڕێکی بەردەوامی دەستکارییەکانە کە بیروڕای ناکۆکی دیاری دەکات لەسەر وتارێکی ناکۆک،^[٢]^(p62)^[٣]^[٤] یان وەک لە سیاسەتی ماڵپەڕەکەدا پێناسە کراوە: «کاتێک دەستکاریکەرانی ناکۆک لەسەر ناوەڕۆکی پەڕەیەک بەردەوام دەستکارییەکانی یەکتر پووچەڵ دەکەنەوە.»^[٥] شەڕی دەستکاری لە ویکیپیدیا قەدەغەیە^[٦]^(p١٤٦) و دەستکاریکەران ھان دەدرێن کۆدەنگی بدۆزنەوە لە ڕێگەی گفتوگۆوە، بەڵام لەوانەیە دەستێوەردانی بەڕێوەبردن جێبەجێ بکرێت ئەگەر گفتوگۆ سەرکەوتوو نەبێت لە چارەسەرکردنی ناکۆکییەکە.^[٧] بە گشتی، شەڕی دەستکاری بەھۆی بوونی ناوەڕۆکی زۆر ناکۆکەوە دروست دەبێت،^[٣] وەک لەباربردن یان ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل، بەڵام دەکرێت بەھۆی بابەتی ناکۆکی ترەوە ڕووبدات، وەک ڕەگەزنامەی ھونەرمەند فرانسیس بەیکن.^[٤] بەگوێرەی توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٢٠، درێژترین زنجیرەی شەڕی دەستکاری، بە ١٠٥ گەڕانەوە لەلایەن ٢٠ بەکارھێنەرەوە، شەڕێکی ڕاکێشان بوو لە ساڵی ٢٠٠٨ لەسەر ژیاننامەی یەکەم سەرۆکی تورکیا، مستەفا کەمال ئاتاتورک.^[٨]

سەرچاوەکان

^ «How Did They Build the Free Encyclopedia? A Literature Review of Collaboration and Coordination among Wikipedia Editors». ACM Transactions on Computer-Human Interaction (بە ئینگلیزی). 31 (1): 1–48. 2024-02-29. doi:10.1145/3617369. ISSN 1073-0516.
^ ^ئ ^ا Jemielniak، Dariusz (2014-05-14). Common Knowledge?: An Ethnography of Wikipedia (بە ئینگلیزی). Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-9120-5.
^ ^ئ ^ا How Wikipedia Works: And how You Can be a Part of it (بە ئینگلیزی). No Starch Press. 2008. p. 384. ISBN 978-1-59327-176-3.
^ ^ئ ^ا O'Sullivan، Dan (2016-02-11). Wikipedia: A New Community of Practice? (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 124. ISBN 978-1-134-76624-6.
^ Rutten، Ellen، ed. (2013-04-12). Memory, Conflict and New Media: Web Wars in Post-Socialist States (بە ئینگلیزی) (0 ed.). Routledge. doi:10.4324/9780203083635-11. ISBN 978-0-203-08363-5.
^ Thomas، Paul A. (2022-09-15). Inside Wikipedia: How It Works and How You Can Be an Editor (بە ئینگلیزی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-6322-1.
^ Levene، Mark (2011-01-14). An Introduction to Search Engines and Web Navigation (بە ئینگلیزی). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-06034-6.
^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری :6 نەدراوە

[:5-1] «How Did They Build the Free Encyclopedia? A Literature Review of Collaboration and Coordination among Wikipedia Editors». ACM Transactions on Computer-Human Interaction (بە ئینگلیزی). 31 (1): 1–48. 2024-02-29. doi:10.1145/3617369. ISSN 1073-0516.

[:2-2] ئ ^ا Jemielniak، Dariusz (2014-05-14). Common Knowledge?: An Ethnography of Wikipedia (بە ئینگلیزی). Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-9120-5.

[:3-3] ئ ^ا How Wikipedia Works: And how You Can be a Part of it (بە ئینگلیزی). No Starch Press. 2008. p. 384. ISBN 978-1-59327-176-3.

[:4-4] ئ ^ا O'Sullivan، Dan (2016-02-11). Wikipedia: A New Community of Practice? (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 124. ISBN 978-1-134-76624-6.

[5] Rutten، Ellen، ed. (2013-04-12). Memory, Conflict and New Media: Web Wars in Post-Socialist States (بە ئینگلیزی) (0 ed.). Routledge. doi:10.4324/9780203083635-11. ISBN 978-0-203-08363-5.

[6] Thomas، Paul A. (2022-09-15). Inside Wikipedia: How It Works and How You Can Be an Editor (بە ئینگلیزی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-6322-1.

[7] Levene، Mark (2011-01-14). An Introduction to Search Engines and Web Navigation (بە ئینگلیزی). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-06034-6.

[:6-8] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری :6 نەدراوە

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]