محەممەدڕەزا پەھلەوی

محەممەد ڕەزا پەھلەوی
شا ئاریامێھر
محەممەد ڕەزا پەھلەوی لە ساڵی ١٩٧٣
شای ئێران
فەرمانڕەوایی	١٦ی ئەیلوولی ١٩٤١ – ١١ شوباتی ١٩٧٩
تاج لەسەر نان	٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٧
سەرۆک وەزیران	بینینی پێڕست محەممەد عەلی فرووغی عەلی سۆھەیلی ئەحمەد قەوام محەممەد ساعد مورتەزا قولی بەیات ئیبراھیم حەکیمی موحسین سەدر ڕەزا حیکمەت عەبدولحەسەن ھەژیر حاجعەلی ڕەزمئارا حوسێن عەلا محەممەد موسەددیق فەزڵوڵڵا زاھیدی مەنووچیھر ئیقبال جەعفەر شەریف ئیمامی عەلی ئەمینی ئەسەدوڵڵا عەلەم حەسەن عەلی مەنسوور ئەمیرعەباس ھوەیدا جەمشید ئامووزگار غوڵامڕەزا ئەزھاری شاپوور بەختیار
پێشوو	ڕەزا شا
جێگر	پاشایەتی ھەڵوەشایەوە
ھاوسەر	فەوزییە فوئاد (ھاوسەرگیری ١٩٣٩؛ جیابوونەوە ١٩٤٨) سورەیا ئیسفەندیاری (ھاوسەرگیری ١٩٥١؛ جیابوونەوە ١٩٥٨) فەرەح دیبا (ھاوسەرگیری ١٩٥٩)
منداڵ(ەکان)	شازادە شەھناز شازادە ڕەزا شازادە فەرەحناز شازادە عەلیڕەزا شازادە لەیلا
ناوی شاھانە محەممەد ڕەزا شا بە فارسی: محمدرضا پهلوی
ئەلما ماتەر	پەیمانگای لێ ڕۆزی قوتابخانەی نیزام
خێزان	پەھلەوی
باوک	ڕەزا شا
دایک	تاجولمولووک
لەدایکبوون	(١٩١٩-١٠-٢٦) ٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩١٩ تاران، ئێران
مردن	٢٧ی تەممووزی ١٩٨٠(١٩٨٠-٠٧-٢٧) (٦٠ ساڵ ژیاوە) قاھیرە، میسر
ئایین	ئیسلام (شیعەی دوازدە ئیمام)
واژوو

محه‌ممه‌د ڕه‌زا په‌هله‌وى (بە فارسی: محمدرضا پهلوی؛ ٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩١٩ – ٢٧ی تەممووزی ١٩٨٠) دوایەمین شای ئێران بوو لە ١٦ی ئەیلوولی ١٩٤١ ھەتا ڕووخانی شانشینی پەھلەوی بەھۆی شۆڕشی ئیسلامی لە ١١ی شوباتی ١٩٧٩.

ژیاننامە

له‌ منداڵيدا له‌ فێرگه‌ى ناوخۆیی (لارۆسى) له‌ سویسڕا خوێندوويه‌تى، دواتر گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ ئێران و له‌ كۆلێژى جه‌نگ ده‌رچووه‌. ساڵى ١٩٤١ پاش بره‌و سه‌ندنى ده‌سه‌ڵاتى ئەدۆڵف ھیتلەر له‌ رۆژهه‌ڵاتدا، بریتانیا که‌ حاكمى راسته‌قينه‌ى ئێران بوون، ڕه‌زا شاى باوكيان له‌ ده‌سه‌ڵات لادا بۆ نه‌هێلانى هه‌ر په‌يوه‌نديه‌ک له‌گه‌ڵ ئه‌ڵمانه‌كان و كوڕه‌كه‌يان محه‌ممه‌دڕه‌زا يان له‌ جێگه‌ى دانا. له‌ دوايى نه‌مانى شەڕی جیھانیی دووەم ئێران پشێويه‌كى زۆرى به‌خۆوه‌ بينى و بزاڤى (موسه‌ددیق) له‌ ١٩٥٢ توانى محه‌ممه‌دڕه‌زاشا له‌ ئێران وه‌ده‌ر بنێ، به‌ڵام زۆرى نه‌برد به‌ پشتگيرى بریتانیا و ئه‌مريكا، محه‌ممه‌دڕه‌زاشا گه‌ڕايه‌وه‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵات و نه‌يارانى زيندانى كرد. ئه‌م سيناريۆيه‌ ساڵى ١٩٧٩ دووباره‌ بوويه‌وه‌ پاش سه‌رهه‌ڵدانى شۆرشى ئيسلامى به‌ رێبه‌رايه‌تى ڕووحوڵڵا خومەینی به‌ڵام ئه‌مجاره‌ شا نه‌گه‌ڕايه‌وه‌و له‌ میسر كۆچى دوايي كرد.

گرينگترين كاره‌كانى شا له‌ ماوه‌ى ده‌سه‌ڵاتيدا، بريتى بوون له‌ :

• زاڵكردنى ده‌سه‌ڵاتى تاكه‌ حيزبى و داپلۆسينى بزاڤى سياسى جياواز به‌ تايبه‌تى چالاكى په‌ره‌سه‌ندووى حزبه‌ چه‌پڕه‌وه‌ كۆمۆنيسته‌كان .
• پێكھێنانی ده‌زگاى (ساڤاک) بۆ پاراستنى ده‌سه‌ڵاتى خۆى، زۆربه‌ى جار به‌ شێوه‌ى دڕندانە، به‌مه‌ش دوژمنى زۆرى بۆ خۆى له ناو ‌ئێران په‌يداكرد‌.
• چاكسازى له‌ بوارى كشتوكاڵ و دابه‌شكردنى زه‌وى به‌ سه‌ر جوتيار و سه‌پانى بێ زه‌وى كه‌ نزيكه‌ى چوار مليۆن ئێرانى تيايدا سوودمه‌ند بوون ئه‌مه‌ش هۆكارى بژاندنه‌وه‌ى ئابوورى ئێران بوو له نێوان ١٩٦١-١٩٧٩.
• دانى مافى ده‌نگدان بۆ ژنان.

بنه‌چه‌ى بنه‌ماڵه‌ى شاى ئێران

وه‌ك ده‌زانرێت ڕه‌زاخانى باوكی به‌ ره‌چه‌ڵه‌ک گورجه‌ و خه‌ڵكى دێھاتی ئالاشتى سه‌ر به‌ ده‌ڤه‌رى سوادكۆى پارێزگاى مازه‌نده‌رانه‌. ده‌ڤه‌ره‌كه‌ له‌م به‌شانه‌ پێك دێت: راستوپی، سورخ قه‌لا، کورد ئاباد، ولووپی و کسلیان.‌ به‌ منداڵى له‌ به‌ر هه‌ژارى خۆى و دايكى نوش ئافه‌رين هاتوونه‌ته‌ تاران، كه‌ هه‌راش بووه‌ چووه‌ته‌ ناو ريزى له‌شكرى قازاق. كاتێك ڕه‌زاخان بوو به‌ حاكمى ئێران له‌ ساڵى ١٩٢٥ ويستى نازناوێكى نوێ بۆ بنه‌ماڵه‌كه‌ى په‌يدا بكات ره‌سه‌نايه‌تى و ئێرانى بوونى خۆى پێ بسه‌لمێنيت. نازناوى په‌هله‌وى هه‌ڵبژارد، كه‌ ناوێكى يادگارى رۆژگارى زێڕينى ساسانيه‌كانه‌.

کۆچی دوایی

محەممەدڕەزاشای پەهلەوی ڕێکەوتی ٥ی گەلاوێژ ١٣٥٩ی هەتاوی له قاھیرە (وڵاتی میسر) کۆچی دوایی کرد.