لێدوانی بەکارھێنەر:Hogr Hana

ناوەڕۆکی پەڕە بە زمانەکانی تر پشتگیریی لێ ناکرێت.
لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

ئامادةكردنى : هؤكر محمد عولاَ ، بلَباس ثلاندانان و ثلانى ستراتيجى تةوةرى يةكةم : ثلاندانان

==

ميَذووى ثلاندانان  (Histories Planning) == 


ثلاندانان ميَذويَكى كؤنى هةية ناتواندريَت هةروابة ئاسانى ديارى بكةين كةوا بؤ يةكةم جار ثلانداندراوة لة ض سةردةميَك و ض كةسيَك بؤ يةكةم جار , بةلاَم دةتوانين هةنديَك لاثةرةكانى ميَذوو هةلَدةينةوة و شيبكةينةوة لة شارستانيةتى رؤمان و يؤنان و فيرعةونيةكان و شارستانيةتى ئيسلام ...هتد بةلاَم دةتوانين بلَين ثلانى جةنطى كؤنترين جؤرى ثلانة ئةمةش ضةند نموونةيةك : • ثلاندانان لة سةردةمى ثيَغةمبةر يوسف (ع.س): لة سورةتى يوسف دا خواى طةورة باس لة بةسةرهاتى ثيَغةمبةر يوسف مان بؤ دةكات " كة ثةيوةنديدارة بة كيَشةى ( ثلان ) ئابورى , كة بةسةر وولاَتدا ديَت , ئةمةش لةريَطاى رِوونكردنةوةى خةونى ثاشا ... ثاشان ثيَغةمبةر يوسف فةرمانى ثيَكردن بةوةى كة حةوت سالَ كشتوكالَ دةكةن و حةوت سالَيش طرانى روو لة وولاَت دةكات هةربؤية دةبيَت وولاَت خؤى بؤ ئةم نةهامةتية ئامادة بكات , لة مةشدا ثيَغةمبةر يوسف فةرمانيدا بة كؤكردنةوة و هةلَطرتنى دانةويَلَةكان كرد بؤ حةوت سالَى طرانى و هةروةها هةلَسا بة درووستكردنى كؤطايةكى طةورةى دانةويَلَة , يوسف سلاويى خواي ليَبيَت هةلَسا بة ئامادةكردنى ثلانيَك بؤ رووبةروو بوونةوةى ئةم بيَ بارانية و طرانية , كة ديزانى وولاَت دةطريَتةوة , ثلانةكةشى بة زانياريةكانى ثاشا ثةسةند كرا و ريَوشويَنةكان بؤ ضؤنيةتى جيَبةجيَكردنى طيرايةبةر و يوسفيش هةلَسا بة جيَبةجيَكردنى ئةم ثلانة و بة دواداضوونى . خؤي لة خؤيدا ئةم ثلانةى يوسف (ع.س) ثلانيَكى نةتةوةية كة هةموو ميسرى طرتةوة بةلَكو بؤ فةلةستينيشى طرتةوة , هةروةك ئةم ثلانة لة جؤرى ثلانى دريَذخايةنة كة ماوةى نزيكةى ثانزةسالَى خاياندوة وة ئامادةكردنى يةكةم بودجةى ثلاندانان وة لةسةر بنةماى زانستى . وة يوسف بايةخى دا بة جيَبةجيَ كردنى ثلانة ئابوريةكةى هةروةها هةلَساوة بة ثيَوانةكردنى طشتى زةويةكانى ميسر و دياريكردنى ذمارةى دانيشتوان لة هةر شارو ديَيةك , هةروةها هةلَسابة ئامادةكردنى دةرامةتةكان لة ئازوقة و ئاذةلَ و ثةلةوةر و دانةويَلَة و بؤ هةر كةرتيَكيان نوسةريَكى دانا كة هةلَسيَت بةم كارانة وة ذمارةيةك شويَنى دانا بؤ كؤكردنةوة و ثاراستنى بةروبومةكان لةنزيك شارةطةورةكان و وة دروستكردنى كؤطا طةورة لة شارى طةورة و بضووك لة شارى بضووك وة لةنزيك كةناراوةكانى روبارى نيل هةتاوةكو كردارى فرؤشتنى دانةويَلَة ئاسانبيَت . هةروةها برِى فرؤشتنيشى دياريكرد بة ئةندازةى بارى وشتريَك , ئةمةش لةبةرئةوةية هةتاوةكو دانةويَلَة بةشى ثيَويستى وولاَت بكات بةدريَذايى حةوت سالَى طرانى "( ).

• ثلاندانان لة سياسةتى بةريَوةبردنى وولاَت لة لاى هةردوو عمر : هةميشة عمرى كورى خةتاب جةختى دةكردةوة لةسةر ثةيوةنيداى ثلاندانان بة ثةيوةنديدارى و بة متمانةى سةركةوتن بؤ ثيَداضوونةوةى ئامانجةكان وةكو دةيطوت : ( كاربكة بؤ دونيا هةروةكو ئةوةى دةطوزةريَنيت هةتاهةتاية , وة كاربكة بؤ ذيانى دواى – قيامةت هةروةكو ئةوةى دةمريت بةيانى) ليَرةدا بؤ مان روندةكاتةوة كة ثيَويستة بيربكةينةوة بؤ داهاتوو بارودؤخى ثلاندانان بؤ روبةروبونةوةى ثيَشبينيةكان ( ). طومانى تيَدانية كةوا عمرى كورى عبدالعزيز خواليَى رازيبيَت هيض برياريَكى دةرنةدةكرد بةبىَ رةضاوكردنى دوارؤذ(المستقبل) و دانانى ثلانى طونجاو بؤى و , ثيَشضاوخستنى ثيَشهاتةكانى ... وة عمرى كورى عبد العزيز لة كارو ثلاندانانةكانيدا ئامانجةكانى دياريدةكرد و سياسةتى كارى هةلَدةبذارد , ئةو كاروكردةوانةى دياريدةكرد كة دةيطةيةنيَت بةو ئامانجة ... وة ثلانةكانى عمر طشتطيربوو , هةموو بوارةكانى ذيانى طرتبوويةوة وة لايةنيَك نةمابوو نةيطريَتةوة ض لة بوارى سياسى و دادطا و حوكومرانى و ئابورى و ثةروةردة و زانست و لايةنة كؤمةلاَيةتيةكان( ) .

• ثلاندانان لة سةدةى بيستةم : بؤ يةكةمجار لةجيهان بيرؤكةى ثلاندانانى ئابورى لةلايةن ( كريستيان شونهيدر ) ى نةرويجى تويَذينةوةيةكى لةسةركرد لةسالَى (1910) , لةدواتر ئةم بيرؤكةية طةشةى كردوة بؤ لايةنى زانستى لة بوارى جةنطى جيهانى يةكةم لة ئةلَمانيا , وة بؤ وولاَتان ئامرازيَكبوو بؤ بةريَوةبردنى جةنطةكان , وة وولاَتة شةركةرةكان بة هةمان شيَوة ثلانيان دادةنا بؤ بةريَوةبردنى جةنطةكان , وة بةتايبةت وولاَتى بةريتانيا ... وة ثلاندانانى ئابورى لة وولاَتة سةرمايةدارةكان ئامرازيَكى كاتيبوو بؤ ريَكخستنى كردارى طؤاستنةوةى ئابورى نةتةوة لة بارودؤخيَكى سةلامةت بةرةو بارودؤخيَكى جةنطى( ) .

ثلاندانان لة رِووى زمانةوانيةوة : ثلاندانان يان نةخشةسازى لة رِووى زمانةوانيةوة لة زمانى عةرةبى بةرامبةر ووشةى (تخطيط)ة كة ماناى " بةرنامةريَذى و ثيلاندانان و هيَلَكارى و نةخشة و ثلانى ثرؤذة كيَشان و بنياتنانة "( ) . وة لة زمانى ئينطليزى بةرامبةر ووشةى Planning ) Plan & ) كة بةماناى جياوازديَت وةكو " هيَلَكارى , نةخشة , ثيلان , نةخشةكيَشان "( ). لةمانةى سةرةوة بؤمان دةردةكةويَت كةوا ثلاندانان واتا نةخشةكيَشان .

ضةمكي ثلاندانان : ثلاندانان وشةيةكى واتة فراوانة , بة طويَرةي هةنديَ دةربرين ضةمكيكي طشتيية. سوديكي زوَري هةية , ناوةروَكيَكى طشتيية بة ئيعتباريَكى فةلسةفةي فراوان , لة شرؤفةيةكي وورد و دياريكراوة كة ئةمةش بيرؤكةيةكة لة ثلاني ضالاكيةكي دياريكراو. بة بيرو راي هةنديَكي تريش بةشيكة لة نزيكي هةموو شتيَك ,كة تاك ثيَي هةلدةستيَت.زيادكراويَكى فراوانة لة بةكارهيَنانى ثلان كة ئةمةش زياتر جوَرة جياوازةكان دةردةخات لة ثلانداناندا , ئةمةش زادةي ثلان دانانة . ليَرةدا باس لة ثلاندانان دةكري هاوشان لةطةل كرداري دروست كردنى برِيارةكان,بةلام ئةم ليَكضواندنة هةلةية , ضونكة دروستكردني برياردان وةكو ثلان دانان نيية, ئةمةش دةطونجيَ تاك بريارةكان وةربطري بةجدي بة دريَذايي رؤذ ولةطةل ئةوةي هيض ثةيوةنديةكي راستةوانةي نيية لةطةل ثلانداندا, بةلام لة لايةنيَكي ترةوة ناتوانريَ تةواوبيَت كرداري ثلاندانان بة بيَ برِيارةكان . وة بة ئيعتباريَكى تر , كردارى برياردان باو نابيَت بةبيَ هيض ثلانيَك , بةلاَم هةموو كرداريَكى ثلاندانان نابيَت بةبيَ دروستكردنى بريار. لة نووسراوة كارطيَريةكان كةلَةكةبووة بة ثيَناسةى جياواز بؤ ثلاَندانان وةليَرةدا دةيناسيَنين كة ثلاندانان " راثؤرتيَكى بةسةرضووة بة بيَ ثيَويستى كردارى , وةضؤن تةواودةيَت , وةكةى , وةكيَ ثيَي هةلَدةستيَت ". وة لة كتابةكان رايان واية ثلاندانةر"دابينكردنى هةلبذاردن لة نيَوان جيَطرةوةكان لة ئامانجةكان و سياسةتةكان و ريَ وشويَنةكان و بنةماكان لةطةل دياريكردني ئامرازةكان بؤ ثيَطةياندن",بةلام هينري فايول دةليَ" لة راستيدا ثلاندانان ثيَشبيني دةكريَ بوَ بارودؤخيَك لة داهاتوودا لةطةل خوَ ئامادةكردن بوَئةم داهاتووة".وة لة كوَتايدا جورج تيَري George Terry ئةم ثيَناسةى بةرةو ثيَش برد بوَ ثيَناسةيةكي فةرمي كة دةليَت" ثلاندانان هةلبذاردنيَكى ثةيوةستة بة راستييةكان و بارودوَخ و بةكارهيَنانى طيريمانةى ثةيوةنيدارة, بة داهاتوو ثيَشبيني دةكريَت ,دروستكردنى ضالاكييةكى ثيَشنيار كراوة كة باوةري ثيَويست بؤ ليَكوَلينةوةي دةرئةنجاميَكى ناياب". وة ماناي واية بةريَوبةر- هةلَدةستيَت بة ثلاندانان بةكارهيَنانى راستيةكان و طريمانةى شياو, و ثةسةند , وة لةمانة طشتى هةلَسانة بة ثيَشبينيكردن و دروستكردنى ضالاكى ثيَويست , وة ضؤن تةواودةبيَت , وة ض بةذداريةك دةكات لة ثيَداضوونةوةى دةرئةنجامى خوازراو ( ).

ثيَناسةى ثلاندانان ( Planning Definition ) : ثلاندانان ثيَناسةى زؤرى بؤكراوة وةكو : زانا جؤرج ستاينر ثيَناسةى ثلاندانانى كردوة بةوةى كة " ئةركيَكة (وةزيفةيةكة) تيَيدا بةرِيَوبةرةكان برِيار دةدةن ضى بة ئةنجام بطةينن و كةى و ضؤن بة ئةنجامى بطةيةنن( ). ياخود ثلاندانان بريتية لة " دياريكردنى ئامانجةكانى ريَكخراوة وة ئاشكراكردنى لة ثيَناو باشترين بةدةستهيَنان "( ) ياخود بريتية لة "كرداريَكى روونكردنةوةى ئامانجى ريَكخراو وة دياريكردنى ئامرازى ثيَويست بؤ طةياندنى بة باشترين بارودؤخ "( ).

 يان ثلاندانان يةكيَكة لة ئةركة بنةرِةتيةكانى كارطيَرِى لة ويَوة كارةكة دةست ثيَدةكات و بةضاوديَرى كؤتايى ديَت , ثلان دان كاريَكى ثيَويست و طرينطة بؤ بةريَوة بردنى كارطيَرِى كارةكةبةهؤية سنور بؤ ئامانجة داواكراوةكان دادةنرآ لةكات و شويَنيَكى دياريكراو ثيَش جآ بةجآ كردنى ثرِؤذةى كارةكان ( )  

يان "ثلاندانان بريتية لة كرداريَكى دياركردنى رِاستى ريَكخراو و ئامانجةكانى كة هةولَى بؤ دةدات بؤ بةديهيَنانى , وة ئةم ئامرازةى كة بةكارى دةهيَنىَ بؤ هيَنانةدى ئةم ئامانجة. وة ثلاندانان ثرؤسةيةكة ثيَويستى بة تةركيزكردنة لةسةر خالَى لاوازى و هيَزى ريَكخراو وة هةلَ و ترسناكى (ئاستةنط) كة دةورى داوة. ياخود ثلانيَكى ستراتيجية كة ئةمةش بريتيةلة ثلاندانانى ماوةدريَذ وة تةركيز دةكاتة سةر طؤرانكاريةكانى ناوخؤ و دةرةوة , وة دياريكردنى كةرتةكان و ياساكانى بازارى ئامانجدار و شيَوازى كيَبركىَ , ثلانى ستراتيجى بريتيةلة ثرؤسةيةكى جدى تةواو كة دووبارة دةبيَتةوة هةموو سالَيَك لة خويَندنةوةيةكى نويَكارى دةرةوة و ناوةخؤى ريَكخراو . ثلانى ستراتيجى دةبيَت وةلاَمى ئةم ثرسيارانة بداتةوة ( ): 1. ئةم كةرتانة (قطاعات) يان ياسايانة ضين كةكاريى تيَدادةكات . 2. ض شيَوازيَك بةكاردةهيَنيَت لة كيَبركىَ كردن لةطشت ياساكانى : نرخ , كواليتى , خيَراى , جواميَرى (مرونة) . لة نموونةى ثلانى ستراتيجى بؤ ضيَشتخانةيةكى مريشك وة ذينطةى كريَكاران مةعالَة ثيَشبينى ئاستةنطى وةكو ئةنفلةوةنزاى ثةلةوةر بكريَت , وة ثلانى ستراتيجى بؤ ضيَشتخانةيةكى ثاقلة بابةتى لةوانةية بتواندريَت ئامانجى دانيشتوانى ناوضةيةكى دانيشتوانى دياريكراو وة ثيَشكةشكردنى خزمةتطوزارى ضالاك و زياتر بؤ يان وة كةمكردنةوةى خواست لةسةر ثاقلة يان بوونى جؤراوجؤرى لة سةندةويض وة لةوانةية بتواندريَت ثلانى فرؤشتنى تةلةفزيؤنى ئاساى (عادى) دةستثيَبكاتةوة ئةمجارة لة فرؤشتنى تةلةفزيؤنى ثلازما بة شيَوةيةكى تةدريجى وة لةطةلَ تةركيزكردنة سةر زؤرى جؤرة نويَ .