زەنگێزور
| زەنگێزور | |
|---|---|
 | |
| وڵات | ئازەربایجان، ئەرمەنستان |
زەنگێزور (بە ئەرمەنی: Զանգեզուր) ناوچەیەکی مێژوویی و جوگرافییە لە ڕۆژھەڵاتی ئەرمەنستان[١][٢][٣] لەسەر بناری چیای زەنگێزور کە تا ڕادەیەکی زۆر ھاوتایە لەگەڵ پارێزگای سیونیکی کۆماری ئەرمەنستان. بەپێی پەیمانی گوڵستان لە ساڵی ١٨١٣ لەلایەن ئێرانی قاجارەوە بە ڕووسیا بەخشرا، لە سەردەمی سۆڤیەتدا ناوچەکانی گۆریس، کاپان، مێغری و سیسییەکانی کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئەرمەنستان لە چوارچێوەی زەنگێزوردا بوون، کە لە ساڵی ١٩٩٥دا بوو بە بەشێک لە پارێزگای سیونیکی ئەرمەنستان.
مێژوو[دەستکاری]
لە کانوونی یەکەمی ساڵی ١٩٢٠دا ڕێککەوتنێک لە نێوان کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی سۆڤیەتی ڕووسیا وئەرمەنستان ئەنجامدرا، بەپێی ئەو ڕێککەوتنە زەنگێزور بە کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئەرمەنستان ڕاسپێردرا.[٤]
دوای شکستی ڕاپەڕینی شوبات لە ناوەڕاستی ئەرمینیا بەشێک لە یاخیبووان ڕوویان لە زەنگەزوور کرد و چوونە نێو ھێزەکانی نژدە. لە ٢٧ی نیسانی ١٩٢١دا کۆماری شاخاوی ئەرمەنستان لەو خاکەدا ڕاگەیەندرا کە لەلایەن یاخیبووانەوە کۆنتڕۆڵکرابوو، کە تێیدا نژدە پۆستی سەرۆک وەزیران و وەزیری جەنگ و وەزیری دەرەوەی گرتە ئەستۆ.
لە پەیوەندی لەگەڵ گواستنەوەی یەکەکانی سوپای سوور بۆ ھێرش، لە ٩ی تەممووزی ١٩٢١دا، نژدە دوای ئەوەی گەرەنتی لە سەرکردایەتی ئەرمەنستانی سۆڤیەت سەبارەت بە پاراستنی زەنگێزور وەک بەشێک لە ئەرمەنستان دەستەبەر کرد، لەگەڵ ئەو یاخیبووانەی کە مابوونەوە، چووە ئێران.[٥]
بەپێی سەرژمێری کشتوکاڵی ساڵی ١٩٢٢، ژمارەی دانیشتووانی ئەو بەشەی قەزای زەنگێزور کە لە SSRی ئەرمەن جیابووەتەوە ژمارەیان ٦٣ ھەزار و ٥٣٣ ھەزار کەس بووە، کە ٥٦ ھەزار و ٨٨٦ ھەزار (٨٩٫٥٪) ئەرمەنی و ٦٤٦٤ ھەزار (١٠٫٢٪) تورکە-تاتار (ئازەربایجانی) و ١٨٢ (٠٫٣٪) ڕووس.[٦]
خراپبوونی دیکەی پەیوەندییەکانی نێوان نەتەوەکان لەم ناوچەیەدا لە کۆتایی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا ڕوویدا، لە پاشخانی ململانێی قەرەباخدا، کە لەو ماوەیەدا ھەموو ئازەربایجانییەکانی دانیشتووی زەنگێزور و بەشەکانی دیکەی ئەرمینیا ھاوکات لەگەڵ ھەڵاتنی ئەرمەنییەکان لە ئازەربایجانەوە بۆ ئەرمینیا بەرەو ئازەربایجان ھەڵھاتن.
لە سەردەمی سۆڤیەتدا ھێڵی ئاسنی ئۆردوباد-ئاگاراک-مێغری-مینجیڤان و کاپان-زەنگێلان-مینجیڤان بە خاکی زەنگێزوردا تێدەپەڕی. پەیوەندییەکانی ھێڵی ئاسن لەم بەشەدا لەگەڵ دەستپێکی یەکەم جەنگی قەرەباخدا وەستا. پەیوەندی زەوینی ناخیچێڤان لەگەڵ ئازەربایجان لە ڕێگەی ئەرمینیاوە پچڕا.[٧]
پێشانگا[دەستکاری]
-
-
ڤاھاناڤانک، خانەقای سەدەی ١٠-١١ -
پردی سەدەی چوارەم-٦ لە نزیک شارۆچکەی کاپان. -
مێگری، کڵێسای دایکی پیرۆزی خودا، ١٦٧٣ -
دەستنووسێکی ئەرمەنی سەدەی ١٣ لە زەنگێزورەوە -
-
دەروێشی تاتێڤ، سەدەی ١٧-١٨ -
ڕوانگەی پێش مێژوو زۆراتس-کارێر. ھەزارەی سێیەم-٥ی پێش زایین
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Петрушевский, И. П. (1960). Земледелие и аграрные отношения в Иране XIII-XIV веков. Л.: Изд. АН СССР. p. 79.
- ^ Волкова, Н. Г. (1969). "Этнические процессы в Закавказье в XIX-XX вв". Кавказский этнографический сборник. IV: 29.
- ^ Токарев, С. А. (1968). Основы этнографии. М.: Высшая школа. p. 303.
- ^ Altstadt, Audrey L. (1992). The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Hoover Press. p. 116.
- ^ "Нжде в Энциклопедии Геноцид. ру".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ^ "Население Армении по полу, возрасту, грамотности и национальности. Материалы сельскохозяйственной переписи 1922 г.". руды Центрального Статистического Управления: 74–75. 1924.
- ^ "Вышли в коридор: Азербайджан готовится проложить дорогу через Армению". May 13, 2021.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help)
