پرۆتۆکۆلەکانی ئاسایشی ئینتەرنێت[دەستکاری]

لە جیهانی تۆڕی کۆمپیوتەری ئەمڕۆدا ئاسایشی ئینتەرنێت گرنگی زۆری بەدەست هێنا . بەو کاتەی تەکنەلۆژیای ئینتەرنێت زۆر زۆرە و چەندین ساڵ لە خۆوە دەپەرێتەوە، لایەنی جۆراوجۆر هەن کە پەیوەستن بە ئاسایشی ئینتەرنێتەوە میکانیزمی ئەمنی جۆراوجۆر هەیە بۆ خزمەتگوزاری ئینتەرنێتی تایبەتمەند وەک ئیمەیل و بازرگانی ئەلیکترۆنی و پارەدان و ئینتەرنێتی بێتەل و هتد . بۆ دابینکردنی ئاسایش بۆ ئەم ئینتەرنێتە پرۆتۆکۆڵە جۆراوجۆرەکان بەکارهێنراوە وەک SSL (چینی سۆسیتی پارێزراو) ، TLS (ئاسایشی چینی گواستنەوە) و هتد.

پرۆتۆکۆلە جۆراوجۆرەکانی ئاسایشی ئینتەرنێت[دەستکاری]

لە خوارەوە دراوە، ئەو پرۆتۆکۆڵە جۆراوجۆرانەن:

1. پرۆتۆکۆلی SSL

پرۆتۆکۆلی SSL بۆ پرۆتۆکۆلی لایت لایت پارێزراو دەوەستێت، کە پرۆتۆکۆلێکی ئاسایشی ئینتەرنێتە بەکاردێت بۆ گۆڕینەوەی زانیاری لەنێوان وێبگەڕەکە و سێرڤەرێکی وێب بە شێوەیەکی پارێزراو. دوو خزمەتگوزاری ئاسایشی بنەڕەتی وەک ڕەسەنایەتی سەلماندن و نهێنی دابین دەکات. پرۆتۆکۆلی SSL بۆتە بەناوبانگترین میکانیزمی ئاسایشی وێب لە جیهاندا، هەموو وێبگەڕێگەورەکانی وێب پشتگیری SSL دەکەن. پرۆتۆکۆلی چینی بۆشایی ئەمنی بە چینێکی زیادە لە ناو بەشی پرۆتۆکۆلی TCP/IP دا دەنرێن. دەکەوێتە نێوان چینی کاربەرنامە و چینی گواستنەوە SSL سێ پرۆتۆکۆلی لاوەکی هەیە کە ناوەکانی پرۆتۆکۆلی تەوقەکردن، پرۆتۆکۆلی تۆمار، و پرۆتۆکۆلی ئاگادارکردنەوە.

OpenSSL جێبەجێ کردنی سەرچاوەی کراوەی پرۆتۆکۆڵی چینی لایت پارێزراوە. OpenSSL لە دوورەوە چوار پڕی بەربەستی سوودلێوەرگرتن لە دوورەوە. لاوازیەکانی سەرئاوخستنی بەربەست ڕێگە بە هێرشکەرەکان دەدات کۆدی هەڕەمەکی لەسەر کۆمپیوتەری ئامانج جێبەجێ بکەن لەگەڵ ئاستێکی باشی پرۆسەی OpenSSL هەروەها دەرفەت بۆ دەستپێکردنی هێرشی خزمەتگوزاری بە درۆخستنەوە.

2. پرۆتۆکۆلی TLS

TLS بۆ پاراستنی چینی گواستنەوە دەوەستێت، کە پرۆتۆکۆلێکی ئاسایشی ئینتەرنێتە. TLS دەستپێشخەریەکی ستانداردکردنی IETF ە کە ئامانجەکەی ئەوەیە بە وەشانێکی ستانداردی ئینتەرنێتی SSL بێتە دەرەوە. بۆ ستانداردکردنی SSL، Netscape پرۆتۆکۆلەکەی ڕادەستی IETF کرد. بیرۆکەکە و جێبەجێکردنەکە زۆر لەیەک دەچن پرۆتۆکۆلی ئاسایشی چینی گواستنەوە فرمانێکی هەڕەمەکی ی شبهو بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی نهێنی سەرەکی. TLS هەروەها سێ پرۆتۆکۆلی لاوەکی هەیە وەک پرۆتۆکۆلی SSL – پرۆتۆکۆلی تەوقەکردن، پرۆتۆکۆلی تۆمار، و پرۆتۆکۆلی ئاگاداری. لە پرۆتۆکۆلی تەوقەکردنی دەستدا هەندێک وردەکاری دەگۆڕدرێن، پرۆتۆکۆلی تۆمار HMAC بەکاردێنێت، پرۆتۆکۆڵی ئاگادارکردنەوە کە تازە زیاد کراوە تایبەتمەندیەکانی وەک پڕبوونی تۆمار، نەزانراو CA، شفڕەکردن سەرکەوتوو نەبوو، هەڵەی کۆد، چوونە ژوورەوە ڕەتکرایەوە، سنووردارکردنی هەناردەکردن، وەشانی پرۆتۆکۆل، ئاسایشی تەواو، هەڵەی ناوەکی. ئاسایشی چینی گواستنەوە پێناسەکراوە لە RFC 2246.

3. SHTTP

SHTTP بۆ پرۆتۆکۆلی گواستنەوەی پارێزراوی HyperText دەوەستێت ، کۆمەڵێک میکانیزمی ئاسایشە بۆ پاراستنی ترافیکی ئینتەرنێت پێناسە کراوە . هەروەها پێکدێت لەفۆرمەکانی داخڵکردنی داتاو مامەڵەی بنەمای ئینتەرنێت. ئەو خزمەتگوزاریانەی کە لەلایەن SHTTP پێشکەش کراوە تەواو هاوشێوەی پرۆتۆکۆلی SSL ە. پرۆتۆکۆلی گواستنەوەی HyperText پارێزراو کاردەکات لە چینی بەرجەستەکراودا، و لەبەر ئەوە بە توندی لەگەڵ HTTP جووت دەبێت. SHTTP پشتگیری هەردوو ڕەسەنایەتی سەلماندن و مشەفەرکردنی ترافیکی HTTP دەکات لە نێوان کڕیار و سێرڤەرەکە. مشەفەرکردن و فۆرماتی ئیمزای دیجیتەڵ ی بەکارهێنراو لە SHTTP دا بنچینەکانی هەیە لە پرۆتۆکۆلی PEM (تایبەتمەندی پۆستە ی باشکراو) . SHTTP کار دەکات لە ئاستی نامەی تاک. دەتوانێت ڕەمزاندنی و واژۆکردنی نامەی تاک.

4. پرۆتۆکۆلی کۆمەڵە

SET پرۆتۆکۆل دەوەستێت بۆ پرۆتۆکۆلی مامەڵەکردنی ئەلیکترۆنی پارێزراو ڕەمزاندن و میکانیزمی ئاسایش ە دیزاین کراوە بۆ پاراستنی مامەڵەی بازرگانی ئەلیکترۆنی لەسەر ئینتەرنێت. SET سیستەمی پارەدان نیە، ئەمە پرۆتۆکۆلێکی ئاسایشە کە لەسەر ئینتەرنێت بەکاردەهێنرێت بۆ مامەڵەکردنی پارێزراو.

پرۆتۆکۆلی SET ئەم خزمەتانەی خوارەوە دابین دەکات:

SET سەلماندن دابین دەکات بە بەکارهێنانی بڕوانامە دیجیتەڵەکان.

کەنالێکی پەیوەندی پارێزراو دابین دەکات لە نێوان هەموو ئەو لایەنانەی کە لە مامەڵەیەکی بازرگانی ئەلیکترۆنیدا تێوەگلاون

نهێنیبوونی مسۆگەر دەکات چونکە زانیاریەکان تەنها بۆ ئەو لایەنانەی کە لە مامەڵەیەک تێوەگلاون و ئەوەش تەنها کاتێک و لە کوێ پێویست بێت

پرۆتۆکۆلی SET ئەم بەشداربوانەی تێدایە:

خاوەن کارد: هەڵگری کارتی پێدانی ڕێگەپێدراوی وەک کارتی ڤیزە، ماستەر کارد

بازرگان : ئەو کەس یان ڕێکخراوە تایبەتە دەیهەوێت کاڵاو خزمەتگوزاری بەخاوەن کارد بفرۆشێت .

دەرکار: دامەزراوەی داراییە کە کارتی پارەدان بۆ خاوەن کارت دابین دەکات

بلەر : دامەزراوەی دارایییە کە پەیوەندی هەیە لەگەڵ بازرگانەکان بۆ چارەسەرکردنی ئیجاجاب و پێدانی کارتی پارەدان .

دەروازەکانی پارەدان: وەک ڕووکار ێک کار دەکات لە نێوان تۆڕەکانی پارەدانی SET و کارتی بەردەست بۆ پێدانی پارەپێدان.

بڕوانامەی دەسەڵات: ئەو دەسەڵاتەیە کە متمانەی پێکراوە بۆ دابینکردنی بڕوانامەی کلیلی گشتی بۆ خاوەن کارد و بازرگان و دەروازەکانی پارەدان.

5. پرۆتۆکۆلی PEM

پرۆتۆکۆلی PEM دەوەستێت بۆ پۆستی باشترکراوی تایبەتێتی، کە بۆ ئاسایشی ئیمەیل لەسەر ئینتەرنێت بەکاردەهێنرێت. ئەگەر ئێمە لە لایەن IAB ( Internet Architecture Board ) ەوە هەڵمانگرتووە بۆ دابینکردنی پەیوەندی ئیمەیڵی پارێزراو لەسەر ئینتەرنێت . لە سەرەتادا لەلایەن IRTF (Internet Research Task Force) PSRG (دەستەی توێژینەوەی ئاسایشی تایبەت) پەرەی سەند. پاشان PEMیان ڕادەستی IETF ( هێزی کاری ئەندازیاریئینتەرنێت ) PEM گرووپی کاری پاراستنی نهێنیە زیادکراوەکان پۆست کراوە لە چوار بەڵگەنامەی دیاریکراو RFC 1421 و RFC 1422 و RFC 1423 و RFC 1424 وەسف کراوە . ئەمە پشتگیری کارە ڕەمزاندنەکان دەکات کە بریتی ن لە ڕەمزاندن، ناپاڵواندن، و دروستی نامە.

6. پرۆتۆکۆلی PGP

پی جی پی پرۆتۆکۆڵ بۆ تایبەتمەندییەکی زۆر باش دەوەستێت، کە لەلایەن فیل زیمرمان ەوە گەشەمان پێدا پرۆتۆکۆلی PGP ئاسان بۆ بەکارهێنان و بەخۆڕایی بە بەڵگەنامەی کۆدی سەرچاوەلەخۆدەگرێت. هەروەها پشتگیری لە پێداویستییە سەرەکییەکانی نهێنیکردن دەکات لەگەڵ ئەوەشدا بۆ ئەو ڕێکخراوانەی کە پێویستییان بە پشتگیری هەیە، ڤێرژنی بازرگانی ی هەرزانی پڕۆتۆکۆڵی PGP لە رێکخراوێک بە ناوی Viacrypt بەردەستە. پڕۆتۆکۆڵی PGP زۆر بەناوبانگ دەبێت و بە شێوەیەکی بەربڵاوتر بەکاردێت وەک بەراورد بە پرۆتۆکۆلی PEM. پرۆتۆکۆلی PGP پشتگیری لە ڕەمزاندنی وەک ڕەمزاندن، نەناردنەوە، و دەستپاکی پەیام دەکات.