کارلێکی میتاتێزی خوێ
 | ئەم وتارە پێویستی بە بەسەرداچوونەوەیە لەلایەن پسپۆڕێکی بابەتەکەوە. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
کارلێکی میتاتێزی خوێ'، ھەندێک جار پێی دەوترێت کارلێکی جێگۆڕکێی دووانە، پرۆسەیەکی کیمیایییە کە ئاڵوگۆڕی پەیوەندی لە نێوان دوو کارلێککەردا جۆرە کیمیایییەکان دەگرێتەوە؛ کە لە ئەنجامدا بەرھەمەکان دروست دەبن کە پەیوەندییان بە پەیوەندی ھاوشێوە یان یەکسانەوە ھەیە[١] ئەم کاردانەوەیە لەلایەن گشتییەوە نوێنەرایەتی دەکرێت:
- پەیوەندی نێوان جۆرە کارلێککەرەکان دەتوانێت ئایۆنی بێت یان ھاوپەیوەندی. بە شێوەیەکی کلاسیک ئەم کارلێکانە دەبێتە ھۆی بارینی یەک بەرھەم.
لە ئەدەبیاتی کۆنتردا زۆرجار زاراوەی دووانە شیبوونەوە ڕووبەڕوو دەبێتەوە. زاراوەی دوو شیبوونەوە بە تایبەتیتر کاتێک بەکاردەھێنرێت کە لانیکەم یەکێک لە مادەکان لە توێنەرەکەدا نەتوێتەوە، چونکە ئاڵوگۆڕی لیگاند یان ئایۆن لە دۆخی ڕەقی کارلێککەرەکەدا ڕوودەدات. بۆ نموونە:
- AX(aq) + BY(s) → AY(aq) + BX(s).
جۆرەکانی کاردانەوە
[دەستکاری]ئاڵوگۆڕی دژە یاریگا
[دەستکاری]میتاتێزی خوێ تەکنیکێکی باوکۆنتەریۆن بۆ. ھەڵبژاردنی کارلێککەرەکان بە ھێڵکاری تواوەیی یان وزەی تۆڕ ڕێنمایی دەکرێت. ھەروەھا دەتوانرێت تیۆری HSAB بەکاربھێنرێت بۆ پێشبینیکردنی بەرھەمەکانی کارلێکی میتاتێزی.
زۆرجار میتاتێزی خوێ بەکاردەھێنرێت بۆ بەدەستھێنانی خوێ کە لە توێنەرە ئۆرگانیکەکاندا دەتوێتەوە. وێناکردن گۆڕینی سۆدیۆم پەرینات بۆ تێترابوتیلامۆنیۆم خوێ:[٢]
- NaReO4 + N(C4H9)4Cl → N(C4H9)4[ReO4] + NaCl
- [٣]
- [Fe(C5H5)2]BF4 + NaB(C6F5)4 → [Fe(C5H5)2]B(C6F5)4 + NaBF4
- 3 + [Co(NH3)6]Cl3 → 3 AgCl + [Co(NH3)6](NO3)3
پێویست ناکات کارلێککەرەکان زۆر تواوە بن بۆ ئەوەی کارلێکەکانی میتاتێزی ڕووبدات. بۆ نموونە باریۆم تیۆسیانات دروست دەبێت کاتێک شلەیەکی تیۆسیاناتی مس(I) و باریۆم ھایدرۆکساید لەناو.
ئەلکیلاسیۆن
[دەستکاری]کۆمپلێکسەکانی کانزاکان لە ڕێگەی کارلێکەکانی میتاتێزی خوێیەوە ئەلکیل دەکرێن. وێناکردن بریتییە لە میتیلکردنی تیتانۆسین دیکلۆرید بۆ پێدانی کاراکتەری پێتاسیس:[٤]
- (C5H5)2TiCl2 + 2 ClMgCH3 → (C5H5)2Ti(CH3)2 + 2 MgCl2
بەرھەمی خوێ بە شێوەیەکی گشتی لە توێنەرەوەی کارلێکەکەوە دەڕژێت.
کاردانەوەی بێلایەنکردن
[دەستکاری]کارلێکی بێلایەنکردن جۆرێکە لە کارلێکی دوو جێگرەوە. کارلێکی بێلایەنکردن کاتێک ڕوودەدات کە ترشێک کارلێک لەگەڵ بڕێکی یەکسان لە بازایەکدا بکات. ئەمەش بەزۆری گیراوەی خوێ و ئاو دروست دەکات. بۆ نموونە ترشی ھایدرۆکلۆریک لەگەڵ سۆدیۆم ھایدرۆکساید کارلێک دەکات و کلۆریدی سۆدیۆم و ئاو بەرھەم دەھێنێت:
- HCl + NaOH → NaCl + ho2
کاردانەوەی میتاتێزی بێ خوێ
[دەستکاری]بە پێچەوانەی کارلێکەکانی میتاتێزی خوێ کە بەھۆی بارینی خوێی ڕەقەوە دەجووڵێنرێن، کەمبوونەوەی بێ خوێن، کە بەھۆی دروستبوونی سیلیل ھالیدەکانەوە وەرگیراون، کارلێکەکانی میتاتێزی بێ خوێ بە شێوەیەکی یەکسان بەردەوام دەبن.[٥]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version: (2006–) "میتاتێزیس". doi:10.1351/goldbook.M03878.
- ^ J. R. Dilworth, W. Hussain, A. J. Hutson, C. Tetrahalo Oxorhenate Anions" Inorganic Syntheses 1997, volume 31, pages 257–262. doi:10.1002/9780470132623.ch42
- ^ J. Le Bras, H. Jiao, W. E. Meyer, F. Hampel and J. A. Gladysz, "Synthesis, Crystal Structure, and Reactions of the 17-Valence-Electron Rhenium Methyl Complex [(η5-C5Me5)Re(NO)(P(4-C6H4CH3)3)(CH3)]+B(3,5-C6H3(CF3)2)4−: Experimental and Computational Bonding Comparisons with 18-Electron Methyl and Methylidene Complexes", J. Organomet. Chem. 2000 volume 616, 54-66. doi:10.1016/S0022-328X(00)00531-3
- ^ «Dimethyltitanocene». Organic Syntheses. 79: 19. 2002.
{{cite journal}}: بیرخستنەوەکە پارامەترێکی نەناسراوی ھەیە:|authors=(یارمەتی) - ^ «Redox-Active α-Diimine Complexes of Early Transition Metals: From Bonding to Catalysis». Bulletin of the Chemical Society of Japan. 93 (6): 799–820. 2020. doi:10.1246/bcsj.20200056.
