کۆشکی کویرینال

کۆشکی کویرینال (بە ئیتاڵی: Palazzo del Quirinale [paˈlattso del kwiriˈnaːle]) بینایەکی مێژووییە لە شاری ڕۆمای ئیتاڵیا،یەکێکە لە سێ شوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی ئێستای سەرۆکی کۆماری ئیتاڵیا، لەگەڵ ڤیلا ڕۆزبێری لە ناپۆلی و تێنوتا دی کاستێلپۆرزیانۆ ،ئیستێتێکە لە پەراوێزی ڕۆما، نزیکەی ٢٥ کم لە ناوەندی شارەکەوە دوورە. دەکەوێتە سەر گردی کویرینال کە بەرزترین گردە لە حەوت گردیڕۆما لە ناوچەیەک کە بە شێوەیەکی ئاخاوتنی پێی دەوترێت مۆنتی کاڤالۆ. وەک شوێنی نیشتەجێبوونی سی پاپا و چوار پاشای ئیتالیا ودوانزە سەرۆکی کۆماری ئیتالیا کاری کردووە.کۆشکی کویرینال لەلایەن ناپلیۆنەوە هەڵبژێردرا بۆ ئەوەی ببێتە شوێنی نیشتەجێبوونی بەباشترین شێوە وەک ئیمپراتۆر. بەڵام هەرگیز لەوێ نەمایەوە بەهۆی شکستی فەرەنسا لە ساڵی ١٨١٤ و دواتر نۆژەنکردنەوەی ئەوروپا.کۆشکەکە ڕووبەرەکەی ١١٠ هەزار و ٥٠٠ مەتر چوارگۆشەیە و دوانزەهەمین کۆشکی جیهانە لە ڕووی ڕووبەرەوە کە نزیکەی بیست هێندەیڕووبەری کۆشکی سپییە.

مێژوو

شوێنی ئێستای کۆشکەکە لە سەردەمی ڕۆمانی کۆنەوە بەکاردەهێنرێت، وەک هەڵکۆڵینەکانی ناو باخچەکان شایەدی دەدەن. لەسەر ئەم گردەڕۆمەکان پەرستگایان بۆ چەند خوداوەندێک دروستکرد، لە فلۆرا تا کویرینۆس، کە بە ناوی ئەو گردەوە ناونرا. لە سەردەمی قسطنطینیگەورەدا، دوا کۆمەڵگەی حەمامە ڕۆمانییەکان لێرە دروستکراون، وەک پەیکەری دوانە کاستۆر و پۆلۆکس کە ئەسپەکانیان ڕامکردووە کەکانیاوەکەیان لە گۆڕەپانەکەدا دەڕازێننەوە، شایەدی دەدەن. کویرینال بەهۆی ئەوەی بەرزترین گرد بوو لە ڕۆما، زۆر بەدوایدا دەگەڕێت و بووەشوێنێکی بەناوبانگی پیاوسالارە ڕۆمانییەکان، کە ڤێلای لوکسیان لەوێ دروستکردووە. نموونەیەک لە پاشماوەی ڤێلایەک لە باخچەکانیکویرینال، کە مۆزایکێک، بەشێک لە نهۆمە کۆنەکەی تێدا دۆزراوەتەوە.دامەزراندنی کۆشکی ئێستا:کۆشکەکە دەکەوێتە سەر ڤیا دێل کویرینال و ڕووی لە گۆڕەپانی دیل کویریناڵە، لە ساڵی ١٥٨٣ لەلایەن پاپاگریگۆری سێزدەهەمەوە وەک شوێنی نیشتەجێبوونی هاوینەی پاپا دروستکراوە. پاپا کە ویستویەتی شوێنێک بدۆزێتەوە کە دوور بێت لەوشێ و بۆگەنەی کە لە ڕووباری تیبەرەوە دێت و بە هەمان شێوە بارودۆخی ناتەندروستی کۆشکی لاتەران، گردی کویریناڵی هەڵبژارد چونکەیەکێک بوو لە گونجاوترین شوێنەکانی ڕۆما. لە شوێنەکەدا پێشتر ڤێلایەکی بچووک هەبوو کە خاوەنەکەی خێزانی کارافا بوو و بە کرێیدرابوو بە لویجی دی ئیست. پاپا تەلارساز ئۆتاڤیانۆ ماسکیرینۆی ڕاسپارد کە کۆشکێکی بە باڵە هاوتەریبەکانی پۆرتیکۆ و حەوشەیەکیناوەوە دروست بکات بە تێکەڵکردنی ڤێلای کارافا کە ناوکی ڕەسەنی کۆشکەکە بوو، دواتر بە بینای گریگۆری ناسرا. ئەو پڕۆژەیە بەهۆیمردنی پاپا لە ساڵی ١٥٨٥ بە تەواوی تەواو نەبوو، بەڵام هێشتا لە بەشی باکووری حەوشەکەدا دەناسرێتەوە، بە تایبەت لە ڕووبەری دوولۆجیا، کە لە سەرەوەی پانۆراما تۆرێ دی ڤێنتی (بورجی باکان) یان تۆرینۆیە . بۆ ئەم دووەمیان، تاوەرێکی زەنگ زیادکرا بەپێی پڕۆژەیەکیکارلۆ مادێرنۆ و فرانسیسکۆ بۆرۆمینی.لە سەدەی ١٧ ەوەهەروەها کۆشکەکە وەک شوێنی کۆنگرەی پاپا لە ساڵانی ١٨٢٣ و ١٨٢٩ و ١٨٣١ و ١٨٤٦ بەکارهاتووە، وەک شوێنینیشتەجێبوونی پاپا کاری کردووە و تا ساڵی ١٨٧٠ فەرمانگە ناوەندییەکانی بەرپرسیارێتی حکومەتی مەدەنی دەوڵەتانی پاپای تێدابووە. لەئەیلوولی ١٨٧٠دا، ئەوەی بوو چەپی دەوڵەتانی پاپا لە ڕووی سەربازییەوە داگیرکرا و لکێنرا بە شانشینی ئیتالیا. دوای نزیکەی پێنج مانگ،لە ساڵی ١٨٧١، ڕۆما بوو بە پایتەختی دەوڵەتی نوێی ئیتالیا. کۆشکەکە بوو بە شوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی پاشاکانی ئیتاڵیا، هەرچەندەهەندێک لەوانە، بەتایبەتی پاشا ڤیکتۆر ئیمانوێلی سێیەم (1900-1946 حوکمڕانی) لە ڕاستیدا لە شوێنێکی نیشتەجێبوونی تایبەتدا دەژیا(ڤیلا ساڤۆیا)، کویریناڵی بەجێهێشت بۆ ئەوەی تەنها وەکو... کۆمەڵەی فەرمانگەکان و بۆ ئەرکەکانی دەوڵەت. لە ساڵی ١٩٤٦ دەسەڵاتیپاشایەتی هەڵوەشایەوە و کۆشکەکە بوو بە شوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی و شوێنی کار بۆ سەرۆکەکانی کۆماری ئیتالیا. هێشتا هەندێکشوێنی نیشتەجێبوونی کۆلیان ڕەتکردووەتەوە و شوێنی نیشتەجێبوونی ئاسایی ڕۆمانی خۆیان پاراستووە: بۆ نموونە ساندرۆ پێرتینی فلاتەکۆنەکەی لە نزیک کانیاوی ترێڤی پێ باشتر بووە.ڕووبەری کۆشکەکە لەلایەن دۆمێنیکۆ فۆنتاناوە دیزاین کراوە. کەنیسە گەورەکەی لەلایەن کارلۆ مادێرنۆوە دیزاین کراوە. فرێسکۆکانی گویدۆڕێنی لەخۆدەگرێت، بەڵام بەناوبانگترین فرێسکۆی مەسیحی نیعمەتە لەلایەن مێلۆزۆ دا فۆرلییەوە کە لەسەر پلیکانەکان دانراوە. گۆڕەپانیکۆشکەکە کۆمەڵێک باخچەی بەناوبانگی تێدایە کە لە سەدەی ١٧دا داڕێژراون.

تەلارسازی

کۆشکەکە لە بینای سەرەکی پێکهاتووە، کە لە دەوری حەوشەی شکۆمەند دروستکراوە، لەگەڵ جوانترین هۆڵ و ژوورەکانی ئەو ژینگەئاڵۆزانەی کە وەک نوێنەری سەرۆکایەتی کۆمار خزمەت دەکەن، لەکاتێکدا فەرمانگە و شوقەکانی سەرۆکی دەوڵەت وایکردووە لە بینای فوگا لەکۆتایی مانیکا لونگا، بینا درێژەکە لە لای شەقامی کویرینال (لە ڕێگەی دێل کویریناڵەوە بە زمانی ئیتاڵی). لەسەر پیانۆی ئاغای مانیکا لونگاشوقە ئیمپراتۆرییە دەوڵەمەندەکان کەوتوون، کە بە شێوەیەکی تایبەت ڕێکخرابوون و ڕازێنراونەتەوە و مۆبیلیاتیان بۆ دوو سەردانی کایزەرویلهێلمی دووەم (لە ساڵی ١٨٨٨ و ١٨٩٣) دانراوە و ئێستا شوێنی پاشاکان یان سەرۆکە بیانییەکانە کە سەردانی سەرۆکی... کۆمارەکە. کۆشکەکە بە کۆی گشتی ١٢٠٠ ژووری تێدایە.ژوورەکانی کۆشکەکە کە لە بینای سەرەکیدا هەڵگیراون بریتین لە:پلیکانەی شەرەفشێوەی پلیکانەکان لە سەردەمی پاپادا زۆر بەسوود بوو چونکە ڕێڕەوی دوو بڕبڕەیی ڕێگەی دەدا ڕاستەوخۆ بگاتە دوو ژووری سەرەکیکۆشکی پاپا: ژووری تەخت، ئەمڕۆ هۆڵی گەورەی کویراسیێرەکان و ژووری کۆنسیستۆری، ئەمڕۆ گەورە هۆڵی ئاهەنگەکان، لەو کاتەدا وەکشوقەی تایبەتی پاپا بەکاردەهێنرا.هۆڵی گەورەی کویراسیێرەکان:ئەمە ژووری تەختی کۆشکی پاپا بوو، کە پێشوازی لە باڵیۆز و کەسایەتییە بەرزەکان دەکرا و ئامادەبووانی گشتی تێدا بەڕێوەدەبرا. پاسەوانانی شاهانە لە سەردەمی ساڤۆیدا لێرە وەستابوون. ئەمڕۆ ژوورەکە خزمەت بە ئامادەبووانی گشتی و پێشوازی و ڕێوڕەسمیڕێزلێنان دەکات کە لەلایەن سەرۆکایەتی کۆمارەوە بەڕێوەدەچێت.

کەنیسەى پاولین:گەورەترین کەنیسە لە بیناکەدا، بە هەمان قەبارە و شێوەی کەنیسە سیستین دروستکراوە بۆ ئەوەی هەمان ڕێوڕەسم هەم لە ڤاتیکان و چ لەکویرینال دووبارە بکرێتەوە. لێرەدا چوار پاپا هەڵبژێردران. ئەمڕۆ کەنیسە میوانداری کۆنسێرت و ڕێوڕەسمی ئایینی دەکات.

ژووری یەکەمی دەوڵەت:یەکێکە لەو ژوورانەی کە پێشتر بەشێک بووە لە شوقە تایبەتەکانی پاپا، ئەمڕۆ میوانداری کۆبوونەوە نافەرمیەکانی سەرۆکی کۆمار دەکات لەبۆنەیەکدا.