کۆشکی پۆتالا

کۆشکی پۆتالا

کۆشکی پۆتالا قەڵایەکی زۆنگە لە شاری لاسا پایتەختی هەرێمی خۆسەری تبت لە چین. لە ساڵی ١٦٤٩ تا ١٩٥٩ کۆشکی زستانەی دالای لاماس بووە، لەو کاتەوە مۆزەخانە بووە، لە ساڵی ١٩٩٤ەوە میراتی جیهانی بووە.کۆشکەکە لە چیای پۆتالاکا ناونراوە کە شوێنی نیشتەجێبوونی ئەفسانەیی بۆدیساتڤا ئەڤالۆکیتێشڤارایە. دالای لامای پێنجەم لە ساڵی ١٦٤٥ دەستی بە دروستکردنی کرد دوای ئەوەی یەکێک لە ڕاوێژکارە ڕۆحییەکانی، کۆنچۆگ چۆفێل (کۆچی دوایی ١٦٤٦)، ئاماژەی بەوەدا کە شوێنەکە ئایدیاڵ بووە وەک کورسییەکی حکومەت، وەک چۆن لە نێوان خانەقاکانی درێپونگ و سێرا و شارە کۆنەکەی... لاسا. لەوانەیە لەسەر پاشماوەی قەڵایەکی پێشووتر بێت کە ناوی کۆشکی سپی یان سوور بوو لە شوێنەکەدا، کە لەلایەن سۆنگتسن گامپۆ لە ساڵی ٦٣٧ دروستکراوە.بیناکە 400 مەتر (1,300 پێ) ڕۆژهەڵات-ڕۆژئاوا و 350 مەتر (1,150 پێ) باکوور-باشوور، لەگەڵ دیوارە بەردییە لێوارەکان بە تێکڕا 3 مەتر (9.8 پێ) ئەستووری، و 5 مەتر (16 پێ) ئەستووری لە بنەڕەتدا، و لەگەڵ... مس ڕژاوەتە ناو بناغەکانەوە بۆ ئەوەی یارمەتیدەر بێت لە سەلماندنی لە بەرامبەر بوومەلەرزە. سێزدە نهۆمی بینا کە زیاتر لە هەزار ژوور و ١٠ هەزار مەزارگە و نزیکەی ٢٠٠ هەزار پەیکەری تێدایە، ١١٧ مەتر (٣٨٤ پێ) لەسەر لوتکەی مارپۆ ڕی، "گردی سوور" بەرزبووەتەوە، بە گشتی زیاتر لە ٣٠٠ مەتر (٩٨٠ پێ) بەرز دەبێتەوە لە سەرووی دۆڵەکەوە نهۆم.نەریت دەڵێت سێ گردی سەرەکی لاسا نوێنەرایەتی "سێ پارێزەری تبت" دەکەن. چۆکپۆری، تەنها لە باشووری پۆتالا، شاخی ڕۆح (Wylie: bla ri) ی ڤاجراپانییە، پۆنگواری چیای مەنجوسری و مارپۆری، ئەو گردەی کە پۆتالا لەسەری وەستاوە، نوێنەرایەتی ئەڤالۆکیتێشڤارا دەکات.

مێژوو

ئەو شوێنەی کە کۆشکی پۆتالا لەسەری هەڵدەستێت، لەسەر کۆشکێک دروستکراوە کە لەلایەن سۆنگتسن گامپۆوە لەسەر گردی سوور دروستکراوە. پۆتالا دوو کەنیسە لە گۆشەی باکووری ڕۆژئاوای خۆیدا هەیە کە بەشێک لە بینا ڕەسەنەکە دەپارێزن. یەکێکیان فاکپا لاخانگە، ئەوی دیکەیان چۆگیل دروپوک، ئەشکەوتێکی چەقاوە و وەک ئەشکەوتی مێدیتەیشنی سۆنگتسن گامپۆ ناسراوە. لۆزانگ گیاتسۆ، دالای لامای پێنجەمی گەورە، لە ساڵی ١٦٤٥ دەستی بە دروستکردنی کۆشکی مۆدێرن پۆتالا کرد، دوای ئەوەی یەکێک لە ڕاوێژکارە ڕۆحییەکانی، کۆنچۆگ چۆفێل (١٦٤٦ کۆچی دوایی کردووە) ئاماژەی بەوەدا کە شوێنەکە وەک کورسییەکی حکومەت ئایدیاڵ بووە، وەک خۆی هەڵکەوتووە لە نێوان خانەقاکانی درێپۆنگ و سێرا و شاری کۆنی لاسا. پێکهاتەی دەرەوەی لە ماوەی ٣ ساڵدا دروستکراوە، لە کاتێکدا ناوەوەی لەگەڵ کەلوپەلەکانیدا ٤٥ ساڵی خایاند تا تەواو بووە. دالای لاما و حکومەتەکەی لە ساڵی ١٦٤٩دا ڕوویان لە پۆترانگ کارپۆ ('کۆشکی سپی') کرد، بیناسازییەکە تا ساڵی ١٦٩٤ بەردەوام بوو، نزیکەی دوانزە ساڵ دوای مردنی. پۆتالا لەو سەردەمەوە لەلایەن دالای لاما وەک کۆشکی زستانە بەکاردەهێنرا. پۆترانگ مارپۆ ('کۆشکی سوور') لە نێوان ساڵانی ١٦٩٠ بۆ ١٦٩٤ زیاد کرا.کۆشکە نوێیەکە ناوەکەی لە گردێکەوە لە کیپ کۆمۆرین لە نوکی باشووری هیندستان وەرگرتووە- خاڵێکی بەردین کە پیرۆزە بۆ بۆدیساتڤای بەزەیی، کە بە ئەڤالۆکیتێسڤارا یان چێنرێزی ناسراوە. تبتییەکان خۆیان بە دەگمەن باس لە شوێنە پیرۆزەکە دەکەن بە "پۆتالا"، بەڵکو بە "لووتکەی پۆتالا" (تسێ پۆتالا)، یان زۆرترین جار بە "لووتکە".کۆشکەکە لە کاتی ڕاپەڕینی تبتەکان لە دژی چینییەکان لە ساڵی ١٩٥٩دا زیانێکی مامناوەندی پێگەیشت، کاتێک گوللەی چینی بە پەنجەرەی کۆشکەکە هەڵدرا. پێش ئەوەی چەمدۆ جامپا کاڵدن لەلایەن سەربازانی سوپای ڕزگاری گەلەوە تەقەی لێبکرێت و بە دیل بگیرێت، شایەتحاڵی "تۆپەکانی چینی لە نیوەی شەوی ڕابردوو لە ١٩ی ئازاری ١٩٥٩ لە سەر نۆربولینکا دەستیان کرد بە نیشتنەوە... ئاسمان ڕووناک بووەوە کاتێک تۆپەکانی چینی بەر کۆلێژی پزیشکی چاکپۆری کەوت و... پۆتالا”. هەروەها لە کاتی شۆڕشی ڕۆشنبیری لە ساڵی ١٩٦٦ لە ڕێگەی دەستێوەردانی کەسیی ژۆو ئێنلای کە ئەوکات سەرۆک وەزیرانی کۆماری گەلی چین بوو، لە زیانەکانی ڕزگاری بوو. بە گوتەی مێژوونووسی تبتی تسێرینگ ڤۆیسەر، کۆشکەکە کە "زیاتر لە 100 هەزار بەرگ کتێبی پیرۆز و بەڵگەنامەی مێژوویی" و "زۆر ژووری کۆگا بۆ دانانی کەلوپەلی بەنرخ، کاری دەستی، تابلۆ، هەڵواسینی دیوار، پەیکەر و زرێپۆشی کۆن"ی تێدابوو، "خەریک بوو دزی لێبکرێت". بەتاڵ".