کۆشکی پارتال

کۆشکی پارتال

کۆشکی پارتال (بە ئیسپانی : El Palacio del Partal ) پێکهاتەیەکی کۆشکییە لە ناو کۆمەڵگەی قەڵای ئەلهامبرا کە دەکەوێتە شاری گرانادا لە ئیسپانیا. لە سەرەتادا لە سەرەتای سەدەی ١٤ لەلایەن فەرمانڕەوای نەسرید محەمەدی سێیەمەوە دروستکراوە، بەمەش کۆنترین پێکهاتەی کۆشکی ماوەتەوە لە ئەلهامبرا.

ئیتیمۆلۆژی

ناوی پارتال لە زمانی عەرەبی البارتال یان البورتال (البرطل یان البرطال)ەوە هاتووە. ئەم وشەیە بەعەرەبکردنی وشەی لاتینی porttale ('پۆرتاڵ') بوو کە لە زمانی کاستیلیای کۆن بە مانای "پۆرتیکۆ" بەکاردەهێنرا.

مێژوو

کۆشکی پارتال لەلایەن فەرمانڕەوای نەسرید محەمەدی سێیەمەوە دروستکراوە کە لە ساڵی ١٣٠٢ تا ١٣٠٩ حوکمڕانی میرنشینی گرانادای کردووە، کە دوا دەوڵەتی موسڵمان بووە لە ئەندەلوس (نیمچە دوورگەی ئیبەری)، ئەم مێژووە وایکردووە کە کۆنترین کۆشک بێت کە ئەمڕۆ لە ئەلهامبرادا ماوەتەوە. هەروەها یەکەم کۆشک بوو لە چەندین کۆشک کە لە کۆتاییدا بەدرێژایی دەوری باکووری ئەلهامبرا دروستکران.: 236 کۆشکێکی دیکە کە لەلایەن شوێنەوارناسەکانەوە ناوی کۆشکی دێل پارتال ئاڵتۆ بوو، سەردەمانێک لە باشوورەوە وەستابوو لە ناوچەیەکدا کە ئێستا بە باخچە داگیرکراوە. هەرچەندە بە شێوەیەکی نەریتی دەگەڕێتەوە بۆ یوسفی سێیەم (لە ساڵانی ١٤٠٨-١٤١٧)، بەڵام بە ئەگەرێکی زۆرەوە لەلایەن محەممەدی دووەم (محمد دووەم)ی پێش محەمەدی سێیەمەوە دروستکراوە.: ٢٤٥ بۆشایی نێوان پاڵاسیۆ دێل پارتال ئاڵتۆ لە باشوور و دەرەوە دیوارەکانی ئەلهامبرا لە باکوورەوە باخچەیەکی گەورە بوو، ڕیاز ئەس-سەیید ("باخچەی سەیدەکان"، سەید شەرەفێک بوو کە نەسرییەکان بەکاریان دەهێنا)، کە ڕەنگە سەرەتا لە کۆشکی کۆمارێسەوە لە ڕۆژئاوا تا تۆرێ دی لاس درێژ بووبێتەوە کۆرپە لە ڕۆژهەڵات. محمدی سێیەم لەم ناوچەی باخچەیەدا کۆشکی پارتاڵی دروست کردووە. دووبارە تاوەرێکی قەڵای پێشووی بەکارهێنایەوە و کردی بە میرادۆر (ژووری چاودێری) کە لە بینایەکی ڕازاوەدا یەکخراوە.: 258کۆشکی پارتاڵ یەکێکە لەو پێکهاتانەی کە دوای سەردەمی نەسرید زۆرترین گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە. بە پێچەوانەی کۆشکی کۆمارێس و کۆشکی شێرەکانی دراوسێ کە دوای داگیرکردنی ساڵی ١٤٩٢ لەلایەن پاشاکانی ئیسپانیاوە بەکارهێنران، کۆشکی پارتال لە ژێر خاوەندارێتی تایبەتدا تێپەڕی و لەلایەن خاوەنەکانیەوە نۆژەنکرایەوە بۆ شوێنی نیشتەجێبوون. تەنها لە ساڵی ١٨٩١دا درا بە حکومەتی ئیسپانیا و دواتر خرایە ناو باقی شوێنی مێژوویی ئەلهامبرا. لە ماوەی سەدەی بیستەمدا چەندین جار نۆژەنکردنەوەی بۆ کراوە لەلایەن شوێنەوارناس و تەلارسازەکانی بەرپرسی ئەلهامبرا. دوو شێری گەورەی مەڕمەڕی سەدەی ١٤ کە سەرچاوەیان لە مارستانی ئێستا ڕووخاوە لە ئەلبایسین، پێشتر گواسترانەوە بۆ کۆشکی پارتاڵ بەڵام لە ساڵانی ١٨٩٠دا لابراون بۆ ئەوەی نۆژەن بکرێنەوە و بپارێزرێن. ئێستا لە مۆزەخانەی ئەلهامبرا هەڵگیراون. لە نێوان ساڵانی ١٩٢٣ و ١٩٢٤ لیۆپۆڵدۆ تۆرێس بالباس ڕووبەری پۆرتیکۆی نۆژەنکردەوە و بەشێکی دووبارە دروستی کردەوە، کە دیکۆری ستۆکۆی سێبکای لە سەرووی کەوانەکانەوە ئاشکرا کرد و پێکهێنایەوە. فرانسیسکۆ پریتۆ مۆرێنۆ لە ساڵی ١٩٦٥دا ستوونە خشتییەکانی پۆرتیکۆکەی گۆڕی بە ستوونی مەڕمەڕی باریک لەسەر شێوازی نەسرید.: ٢٥٩ : ١٦٤

تایبەتمەندی

پاڵاسیۆ دێل پۆرتیکۆ و تۆرێ دی لاس داماس کۆشکەکە تەنها بەشێکی پارێزراوە، تەنها تاوەر و پۆرتیکۆ لە لای باکووری ماوەتەوە. بەپێی هەندێک بۆچوونی زانایان، ئەمە لە بنەڕەتدا بەشێک بووە لە حەوشەیەکی چوارگۆشەی داخراو نەک ئەو باخچە کراوەیەی کە وەک ئەمڕۆ دەردەکەوێت. بەم شێوەیە دەبوو ئەو شێوازە ئاساییە هەبوایە کە لە کۆشکەکانی دیکەی نزیکدا دەبینرا: حەوشەیەکی تایبەت کە سەنتەری لەسەر حەوزێکی گەورەی ڕەنگدانەوەی بوو کە لە هەر سەرەکەیدا پەنجەرەی هەبوو و لە سەرێکیدا تاوەرێکی میرادۆر کە لە لێواری دیوارەکانی کۆشکەکەوە سەیری خوارەوەی شارەکەی دەکرد. ڕوانگەیەکی تری زانستی پێی وایە کە کۆشکی پارتاڵ هەرگیز حەوشەیەکی داخراوی نەبووە، و بە شێوەیەکی سەرەکی لە پێکهاتەی ئێستا پێکهاتووە کە ڕووی لە دیمەنێکی کراوە بووە لەگەڵ حەوزەکە.: 188 : 261 ئەم ڕێکخستنە جیاواز دەبێت لە کۆشکەکانی تری نەسرید، بەڵام پێشینەی هەبووە لە پێشووتر ئەلمحەد- لەم سیناریۆیەدا، کۆشکی پارتال لە بنەڕەتدا شوێنێکی دەرەوە بوو کە دەتوانرا لە کاتی کەشوهەوای باشدا چێژ وەربگیرێت.پێکهاتەی سەرەکی کە ئەمڕۆ ماوەتەوە بە پاڵاسیۆ دێل پۆرتیکۆش ناسراوە. هەردوو ڕووبەری کەوانەیی پۆرتیکۆی دەرەوە و دیوارەکانی ناوەوە بە دیکۆری ئاڵۆزی گچکە لە سەردەمی محەمەدی سێیەمەوە نەخشێنراون یان داپۆشراون. زۆربەی ئەم دیکۆراتە لە سەرەتادا بە ڕەنگ بۆیاخ کراوە، هەرچەندە زۆربەی ئەمانە بە تێپەڕبوونی کات کاڵبوونەتەوە. نووسراوە خۆشنووسییەکانی ناو ڕازاندنەوەکە بریتین لە شیعرەکانی ئیبن ئەلجەیب (کۆچی دوایی 1349) کە تایبەتە بە محەمەدی سێیەم.: پۆرتیکۆکە لە سەرەتادا لەسەر ستوونی خشت پشتگیری کرابوو، بەڵام ئەمانە لە سەدەی بیستەمدا بە ستوونی مەڕمەڕی باریک جێگیرکراون وەک ئەوەی ئەمڕۆ دەبینرێت. : کۆشکەکە هێشتا حەوزە گەورەی ڕەنگدانەوەی خۆی لەبەردەم پۆرتیکۆکەدا پاراستووە. لە پشت پۆرتیکۆکە ژوورێک هەیە کە لە دیوارەکانی ئەلهامبرا بەرەو دەرەوە و باکوور دەردەکەوێت. ئەمەش وەک میرادۆرێک کاری دەکرد، هاوشێوەی سالا ڕیجیا لە جەنەرالیف، لە پەنجەرەکانی سێ لایەوە دیمەنی شارەکەی خوارەوەی پێشکەش دەکرد. هەروەها پەنجەرەکان بەشەکانی دیکەی بیناکەیان هێڵکاری کردبوو. لە ئەنجامی دەروازەی کراوە و پەنجەرە زۆرەکانی، زانا ئارنۆڵد فیلیکس بە "شەفافترین" بینا لە تەلارسازی ئیسلامی ئەندەلوس وەسفی دەکات.هەروەها پێکهاتەی کۆشکەکە تۆری دی لاس داماس (تاوەری خانمان) لەخۆدەگرێت، کە تاوەرێکە لە لای چەپی (یان ڕۆژئاوا)ی پۆرتیکۆی سەرەکی و میرادۆر. نهۆمی سەرەوەی دوو ژووری هەبوو.: 261 سەقفی ڕەسەنی کوپۆلی دار لە ناو ژوورە گەورەکەدا هەڵوەشایەوە و لەلایەن دوا خاوەنی تایبەتییەوە، ئارسەر ڤۆن گوینەر، لە دەوروبەری سەرەتای سەدەی بیستەمدا گواسترایەوە. ئێستا لە مۆزەخانەی (Museum für Islamische Kunst) پارێزراوە، کە بەشی هونەری ئیسلامییە لە مۆزەخانەی پێرگامۆن لە بەرلینی ئەڵمانیا. ژوورەکەی تر بە قوبەیەکی بچووک داپۆشراوە کە بە موقارناس (یان مۆکارابس بە زمانی ئیسپانی) نەخشێنراوە، کە کۆنترین خەزنەی موقارناسە لە ئێستادا لە ئەلهامبرا.