کۆشکی لودویگسبورگ

کۆشکی لودویگسبورگ

کۆشکی لودویگسبورگ کە نازناوی "ڤێرسای سوابیا"ی لێنراوە، کۆمەڵگەیەکی کۆشکی ٤٥٢ ژوورە و ١٨ بینای تێدایە و دەکەوێتە شاری لودڤیگسبورگ لە بادن-ڤورتێمبێرگ لە ئەڵمانیا. کۆی ڕووبەرەکەی، بە باخچەکانیشەوە، ٣٢ هێکتار (٧٩ دۆنم)ە – گەورەترین زەوییە کۆشکییە لە وڵاتەکەدا. کۆشکەکە چوار باڵی هەیە: باڵەکەی باکوور، ئەلتەر هاوپتباو، کۆنترین باڵە و وەک شوێنی نیشتەجێبوونی دوکەکان بەکارهێنراوە؛ باڵەکانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بۆ مەبەستی دادگا و نیشتەجێکردنی میوان و دەربارەکان بەکاردەهێنران؛ باڵی باشوور، نۆیەر هاوپتباو، بۆ ئەوەی زیاتر ئەرکی دادگا لەخۆبگرێت دروستکرا و دواتر وەک شوێنی نیشتەجێبوون بەکارهێنرا.ئیبەرهارد لویس، دوکی ڤورتێمبێرگ، فیلیپ جۆزێف جێنیشی بۆ دەرهێنانی کارەکە دەستنیشان کرد و لە ساڵی ١٧٠٤ دەستی بە بیناسازی کرد، لە ساڵی ١٧٠٧ جێنیش جێگەی یۆهان فریدریش نێت گرتەوە، کە زۆربەی کۆشکەکە و باخەکانی دەوروبەری تەواو کرد. نێت لە ساڵی ١٧١٤ کۆچی دوایی کرد و دۆناتۆ جوزێپی فریسۆنی بەشێکی زۆری ڕووبەرەکانی کۆشکەکەی تەواو کرد. لە ساڵی کۆتایی دروستکردنیدا، ئیبەرهارد لویس کۆچی دوایی کرد و ناوەوەی نیو هاوپتباو بە ناتەواوی مایەوە. تەلارسازەکەی دەرباری چارڵز یوجین، فیلیپ دی لا گویپیێر، بەشەکانی هاوپتبای نوێی بە شێوازی ڕۆکۆکۆ تەواو و نۆژەنکردەوە، بە تایبەت شانۆی کۆشک. چارڵز یوجین لە ساڵی ١٧٧٥ کۆشکەکەی جێهێشت بۆ شتوتگارت، دوک فرێدریکی دووەم، دواتر شا فرێدریکی یەکەم، لە ساڵانی کۆتایی دەسەڵاتی چارڵز یوجین دەستیکرد بە بەکارهێنانی لودڤیگسبورگ وەک شوێنی نیشتەجێبوونی هاوینەی خۆی. فرێدریک و شارلۆتی هاوسەری شازادە ڕۆیاڵ لە شاری لودویگسبورگ نیشتەجێ بوون و نیکۆلاس فریدریش ڤۆن تۆرێتیان دامەزراند بۆ نۆژەنکردنەوەی کۆشکەکە بە شێوازی نیوکلاسیک. تۆرێت بەشێکی زۆری ناوەوەی لودڤیگسبورگی گۆڕی لە سەردەمی فرێدریک و دواتر ژیانی شارلۆت. لە ئەنجامی کارەکانی هەر تەلارسازێک، لودویگسبورگ تێکەڵەیەک لە تەلارسازیی بارۆک، ڕۆکۆکۆ، نیوکلاسیک و ئیمپایەر ستایل.دەستوورەکانی شانشینی و دەوڵەتی گەلی ئازادی ڤورتێمبێرگ لە کۆشکی لودڤیگسبورگ پەسەندکران، بە ڕێککەوت لە ساڵانی ١٨١٩ و ١٩١٩. شوێنی نیشتەجێبوونی چوار لە پاشاکانی ڤورتمبێرگ و هەندێک لە ئەندامانی دیکەی ماڵی ڤۆرتمبێرگ و بنەماڵەکانیان بووە. کۆشکەکە لە ساڵی ١٩١٨ بەڕووی خەڵکدا کرایەوە و وەک خۆی لە جەنگی جیهانی دووەم ڕزگاری بوو. لە ساڵانی ١٩٥٠ و شەست و نەوەدەکاندا چەندین قۆناغی نۆژەنکردنەوەی بەسەردا هات و دووبارە بۆ یادی ٣٠٠ ساڵەی کۆشکەکە لە ساڵی ٢٠٠٤. کۆشکەکە لە ساڵی ٢٠١٧دا زیاتر لە ٣٥٠ هەزار سەردانیکەری هەبووە و لە ساڵی ١٩٤٧ەوە هەموو ساڵێک میوانداری فێستیڤاڵی لودڤیگسبێرگ دەکات.لە دەوروبەری کۆشکەکەدا باخچەی گوڵاوی بارۆک (Blühendes Barok) هەیە، کە لە ساڵی ١٩٥٤ ڕێکخراوە وەک ئەوەی ڕەنگە لە ساڵی ١٨٠٠دا دەرکەوتبێت. لە نزیکەوە شلۆس فاڤۆریت هەیە، کە کۆشکێکی ڕاوکردنە و لە ساڵی ١٧١٧ لەلایەن فریسۆنیەوە دروستکراوە. لەناو کۆشکەکەدا دوو مۆزەخانە هەن کە لەلایەن مۆزەخانەی لاندسمۆزەخانەی ڤورتێمبێرگەوە بەڕێوەدەبرێن کە بە ڕێککەوت تایبەتن بە مۆدە و پۆرسەلین.

مێژوو

"لودویگسبورگ"، بە واتای "قەڵای لویس"، ناوی لە بیناکارەکەیەوە ناونراوە، ئیبەرهارد لویس، دوکی ڤۆرتمبێرگ، لە ساڵی ١٧٠٥. لە شوێنەکەیدا ئیستێتێکی ڕاوکردن و جێگەی نیشتەجێبوون وەستابوو کە خاوەنەکەی دوکەکانی ڤورتێمبێرگ بوو. ئەمەش لەلایەن سەربازە داگیرکەرەکانی فەرەنسا لە ساڵی ١٦٩٢، لە کاتی جەنگی نۆ ساڵەدا لەناوچوو، و جێگەی جێگایەکی دیکەی گرتەوە کە لە ساڵی ١٦٩٧ تا ١٧٠١ دروستکرابوو، سەرەتای جەنگێکی دیکە لە ساڵی ١٧٠١دا، شەڕی جێنشینی ئیسپانیا، دژی فەرەنسا و باڤاریا، بیناسازییەکەی پچڕا لەم کۆشکەدا، هەرچەندە ڤورتێمبێرگ چوونە ناو جەنگەکەی تا کۆتایی ساڵی ١٧٠٢ دواخست. دواتر ڤورتێمبێرگ لەلایەن فەرەنسا و باڤاریا داگیرکرا، بەڵام لە ساڵی ١٧٠٤دا، هەڵبژێرەری باڤاریا لە شەڕی بلێنهایمدا شکستی هێنا و دەربەدەر کرا و باڤاریا داگیرکرا. ئیبەرهارد لویس، بەشداربووی بلێنهایم و داگیرکردنی دواتر، زستانی ساڵی ١٧٠٥-١٧٠٦ لە شوێنی نیشتەجێبوونی هەڵبژێردراو، کۆشکی نیمفنبێرگ بەسەر برد. ئیبەرهارد لویس ئەم پێشهاتانەی بەکارهێنا بۆ فشارخستنە سەر ئیدیعاکانی لەسەر زەویەکانی باڤاریا، بەڵام بە شێوەیەکی نایاسایی ئەو زەویانەی کە ئیدیعایان دەکرد داگیرکرد. زیاتر لە هێرشێکی دیکەی فەرەنسی بۆ سەر ڤورتێمبێرگ لە ساڵی ١٧٠٧دا پووچەڵکرایەوە کە بووە هۆی لەناوچوونی پایتەختەکەی و هەڵاتنی خێزانەکەی بۆ سویسرا. دیزاینەکانی ئیبەرهارد لویس دواجار بە پەیمانی ئۆترێخت لە ساڵی ١٧١٣ شکستی هێنا، کە خاک و نازناوی هەڵبژێرەری باڤاریای گەڕاندەوە. ئیبەرهارد لویس کە نەیتوانی لە ڕووی سەربازی و سیاسییەوە ڕکابەری باڤاریا بکات و بە ئارەزووی ئەوەی کاریگەرییەکانی ئیستێتەکانی ڤورتێمبێرگ پەراوێز بخات، لەبری ئەوە بڕیاریدا لە ڕووی کولتوورییەوە کێبڕکێ بکات و کۆشک و شارۆچکەیەکی نوێ دروست بکات کە ئیلهامەکەی لە ڤێرسای وەرگرتووە، کە دەبێتە ناوەندی کۆمەڵگا و دیپلۆماسیەتی ناوخۆیی خۆی . ئیبەرهارد لویس کە ١٠ کیلۆمەتر لە شتوتگارتەوە دوورە، دەتوانێت لەگەڵ خاتوونەکەی، ویلهێلمین ڤۆن گراڤێنیتز، دادگایەک دابنێت و پێگەی ڕەهاگەرایی خۆی وەک پاشایەک نیشان بدات.دروستکردنی کۆشکی لودویگسبورگ بە فەرمی لە مانگی ئایاری ساڵی ١٧٠٤ بە دانانی بەردی بناغەی ئەلتەر هاوپتباو لەلایەن ئیبەرهارد لویسەوە دەستی پێکردبوو. ساڵێک پێشتر فیلیپ جۆزێف جێنیش [دی]ی نارد بۆ ئەوەی لە دەرەوەی وڵات تەلارسازی بخوێنێت، خۆیشی لە ماوەی مانەوەی لە نیمفنبێرگ تەلارسازی خوێندووە. لەگەڵ گەڕانەوەی جێنیش لە ساڵی دواتردا، ئیبەرهارد لویس بەڕێوەبەری بیناسازی دەستنیشان کرد. بەڵام جێنیش تەنها توانی نهۆمی یەکەمی ئەلتەر هاوپتباو (بینا سەرەکی کۆن) و بەشێک لە باخچەی باشوور تەواو بکات پێش ئەوەی لە ساڵی ١٧٠٧ لە بەرژەوەندی دوکەکە دەربچێت. تا ساڵی ١٧٠٩، دەرکەوت کە ئەرکی گەورەی دروستکردنی کۆشکەکە لە کۆتاییدا پێویستی بە دروستکردنی شارۆچکەیەک هەبوو، کە بە لودڤیگسبورگیش ناسراوە. ئەو تێچووی بیناسازییە بووە هۆی لێکەوتەی دارایی و دژایەتی لە دادگا و ڕەخنەی خەڵک.

بنیاتنان

ئێستا نێت ئەرکی دروستکردنی کۆشکێکی تەواو بارۆکی لە فەیلەقی ناوەندیی جێنیشەوە وەرگرتبوو، کە بڕیار بوو باڵێکی ڕۆژهەڵات و باڵێکی ڕۆژئاوای بۆ زیاد بکرێت، کە بە پلەی ١١ پلە ڕێکخرابوو. نێت پلانەکانی لەسەر بنەمای پلانەکانی جێنیش دانا، ئەمەش وای لێکرد دیزاینەکەی بۆ کۆشکێکی سێ باڵ لە هەمان ساڵی دامەزراندنیدا تەواو بکات. گەلەرییەکانی ئەلتەر هاوپتباو لە ساڵی ١٧٠٧ تەواو بوون، پاشان ساڵی دواتر فەیلەقی دی لۆجیس. ئۆردێنسباو و ڕیسنباو لە ساڵی ١٧٠٩ تا ١٧١٣ دروستکراون و ناوەوەیان لە ساڵی ١٧١٤ تەواو بووە، نێت دەستی بە ناوەوەی ئەلتەر هاوپتباو کردووە، کە هەرگیز تەواو نەدەکرد. دروستکردنی کۆشکەکانی بیناکە تا ساڵی ١٧٢٢ بەردەوام بوو، نێت دوو گەشتی بۆ پراگ و براندنبێرگ کە زێدی خۆیەتی ئەنجامدا بۆ فراوانکردنی حەوزی بەهرەکانی. لە ساڵی ١٧٠٨دا یۆهان جاکۆب ستیڤنز ڤۆن شتاینفێڵس [دی] و تۆماسۆ سۆلداتی و دۆناتۆ جوزێپی فریسۆنی بەکرێ گرت و لە ساڵی ١٧٠٩ ئەندرێاس کویتاینەر و پاشان لوکا ئەنتۆنیۆ کۆلۆمبا و ڕیکاردۆ ڕێتی و دیێگۆ فرانسیسکۆ کارلۆنی بەکرێ گرت. نێت بەهۆی تۆمەتی گەندەڵی هاوپەیمانەکانی جێنیشەوە بەرەو پاریس هەڵهات بەڵام لەلایەن ئیبەرهارد لویسەوە فەرمانی گەڕانەوەی بۆ لۆدڤیگسبورگ درا. لە گەشتی گەڕانەوەیدا لە ٩ی کانوونی دووەمی ١٧١٤ لە تەمەنی ٤١ ساڵیدا بەهۆی جەڵتەی مێشکەوە لەناکاو کۆچی دوایی کرد، لە کاتی مردنیدا زۆربەی بەشی باکووری کۆشکی مۆدێرن و باخچەی باکووری تەواو بوو.ئیبەرهارد لویس هەوڵێکی جێنیش بۆ دووبارەکردنەوەی ڕۆڵی پێشووی وەک دەرهێنەر وەستاند، لە ساڵی ١٧١٥دا فریسۆنی لە شوێنی نێت گرتەوە. فریسۆنی هەرچەندە هیچ ڕاهێنانێکی فەرمی لە بواری تەلارسازیدا نەبووە، بەڵام پشتگیری ژووری دەربارەکەی وەرگرت و بە کارە گچکەییەکانی لە ئەلتەر هاوپتباو دوکەکەی سەرسام کرد. فریسۆنی لەگەڵ کڵێساکانی کۆشکەکەدا دەستی بە دروستکردنی کردەوە، لە ساڵی ١٧١٦ دەستی بە شلۆسکاپێل و لە ساڵی ١٧٢٠ دەستی بە ئۆردێنسکاپێل کرد، پاشان لە ساڵی ١٧٢٢ کاڤالیێرباوتنی تەواو کرد، هەروەها فریسۆنی سەقفی مانساردی بۆ سەرەوەی ئەلتەر هاوپتباو زیاد کرد، چونکە سەقفە تەختەکەی تووشی زیانەکانی ئاو بوو. ئەمەش بووبووە پرسێکی باو لە کارەکانی نێتدا بەهۆی ئەو فشارەی کە دوکەکە لەسەری دانابوو بۆ ئەوەی بە زووترین کات کۆشکەکە تەواو بکات. کارەکانی فریسۆنی تا ئێستا وای لێکردووە باوەڕی بەوە هەبێت کە ئەو بەهرەمەندە گەورەکانی نییە کە بتوانێت ئارەزووی دوکەکە بۆ کۆشک و شارۆچکەکە تێر بکات، بۆیە فریسۆنی جیاکۆمۆ ئەنتۆنیۆ کۆربێلینی و پائۆلۆ ڕێتی، برا و زاوای بە ڕێککەوت هێنایە ژوورەوە، کە لە ساڵی ١٧١٨دا دیێگۆ فرانسیسکۆ کارلۆن بەدوایدا هات.لە ساڵی ١٧٢١ دوک دەستی کرد بە کەمبوونەوەی شوێن لە ئەلتەر هاوپتباو بۆ ئەرکەکانی دەربارەکەی و فریسۆنی دەستی کرد بە پلاندانان بۆ گەورەکردنی. دوکەکە لە ساڵی ١٧٢٤ بیرۆکەکەی ڕەتکردەوە و فەرمانی بە فریسۆنی کرد کە نۆیەر هاوپتباو دروست بکات. فریسۆنی دیزاینی پێکهاتەیەکی چوار نهۆمی کرد کە بەرزییەکەی دوو هێندە زیاتر بوو لە کۆشکی ئێستا، بەڵام پلانەکان چەند جارێک گۆڕانکارییان بەسەردا هات دوای ئەوەی لە ساڵی ١٧٢٥ لە سەرووی یەکەم تەراسی باخچەی باشوورەوە دەستی بە دروستکردنی کرد. فریسۆنی لەسەر بینایەکی سێ نهۆمی نیشتەجێ بوو کە هێشتا ئیبەرهارد لویس شەش ژووری بۆ سویتەکەی بۆ ئەو سێ ژوورەی لە ئەلتەر هاوپتباو دابین دەکرد. بۆ بەستنەوەی نۆیەر هاوپتباو بە کۆشکی هەبوو، فریسۆنی لە لای ڕۆژئاوا بیلدەرگالێری و فێستینباو و شانۆی ئاهنێنگالێری و شلۆس (شانۆی کۆشک) لە ڕۆژهەڵات دروستکرد. شانۆی بیلدەرگالێری و ئاهنێنگالێری لە ساڵی ١٧٣١ تا ١٧٣٣ ڕازێنراونەتەوە، جگە لە ناوەوەی شانۆی نۆیەر هاوپتباو و شلۆس، هەموو کارەکان لە ساڵی ١٧٣٣ تەواو بوون، بەڵام ئێبەرهارد لویس لە هەمان ساڵدا کۆچی دوایی کرد. تەنها چەند ژوورێک لە کۆتایی ڕۆژئاوای نۆیەر هاوپتباو کاتێک مردبوو تەواو بوون. دروستکردنی نۆیەر هاوپتباو و گەلەرییە بەستراوەکانی ٤٦٥ هەزار گیلدەر تێچووی بوو و لەلایەن پائۆلۆ ڕێتیەوە بەڕێوەدەبرا، کە لە هەندێک کاتدا زیاتر لە ٦٥٠ بەردچی و بڕین و کرێکاری بنەڕەتی هەبوو کە لە نێوان ساڵانی ١٧٢٦ و ١٧٢٨دا کاریان لەسەر ڕووبەرەکان دەکرد. دروستکردنی کۆشکی لودڤیگسبورگ تێچووی دوچییەکان بوو لە ڤورتێمبێرگ ٣،٠٠٠،٠٠٠ فلۆرین.

شوێنی نیشتەجێبوون

ئیبەرهارد لویس هیچ میراتگرێکی بەجێهێشت و چارڵز ئەلێکساندەر شوێنی گرتەوە. چارڵز ئەلێکساندەر کۆتایی بە بودجەی کۆشکەکە هێنا و کارمەندەکانی لە کارەکانیان دوورخستەوە و لە ساڵی ١٧٣٣ پایتەختەکەی گواستەوە بۆ شتوتگارت بۆ مۆدێرنکردنی سوپا و قەڵاکانی ڤورتمبێرگ. وەک کەسایەتییە ناوەندییەکان لە دروستکردنی ئەو شوێنەی کە ئێستا بە "کۆشکی گوناه" ناوزەد دەکرا، فریسۆنی و پائۆلۆ ڕێتی لە ساڵی ١٧٣٣ بە تۆمەتی ساختەکاری گەندەڵی دەستگیرکران. ئەو دوو کەسە لە ساڵی ١٧٣٥دا بێتاوان دەرچوون دوای ئەوەی غەرامەیەکی زۆریان بە گەنجینەی دوکاڵییەکە دا، سەرەڕای هەوڵی دەستێوەردانی چارڵز ویلیام فرێدریک، مارگرەڤی براندنبێرگ-ئانسباخ بۆ ئەوەی پێشتر ئازادیان بکات. فریسۆنی لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٧٣٥ لە شاری لودڤیگسبورگ کۆچی دوایی کرد، چارڵز ئەلێکساندەر خۆی دوای دوو ساڵ لە ١٢ی ئازاری ١٧٣٧ لەناکاو کۆچی دوایی کرد کاتێک خۆی ئامادە دەکرد بۆ ئەوەی کۆشکی لودڤیگسبورگ بەجێبهێڵێت بۆ پشکنینی قەڵاکانی دوکایەتی. دوای مردنی، چارڵز یوجینی تەمەن نۆ ساڵان بوو بە دوک، دەستی بە ڕێژینسی کرد کە تا ساڵی ١٧٤٤ بەردەوام بوو.چارڵز یوجین لە ساڵی ١٧٤٦ دەستی بە دروستکردنی کۆشکێکی نوێی کرد لە شتوتگارت بەڵام بە شێوەیەکی نافەرمی لودڤیگسبورگی وەک شوێنی نیشتەجێبوونی بەکارهێنا تا ساڵی ١٧٧٥. ئەرکی هەندێک ژوور لە لودڤیگسبێرگ زۆرجار دەگۆڕا؛ یۆهان کریستۆف دەیڤید ڤۆن لێگەر ئۆردێنسکاپێلی گۆڕی بۆ کڵێسایەکی لۆتەران لە ساڵی ١٧٤٦ تا ١٧٤٨ بۆ دوچێس ئەلیزابێس فرێدریکای سۆفی. لە ساڵی ١٧٥٧ دەستی پێکرد و تا ساڵی دواتر بەردەوام بوو، سویتەکانی بێلێتاج بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن فیلیپ دی لا گوێپیێرەوە دەستکاری کران. لا گویپیێر شانۆی شلۆسی لە ساڵانی ١٧٥٨-١٧٥٩ تەواو کرد، شانۆ و ئامێر و هۆڵی بۆ زیاد کرد. ئۆپێراخانەیەکی دار، کە بە ئاوێنە ڕازاوەتەوە، لە ساڵانی ١٧٦٤-١٧٦٥ دروستکرا، کە دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی ئەلتەر هاوپتباو. هەرچەندە چارڵز یوجین لە ساڵی ١٧٦٤ بە فەرمی کۆشکی لودویگسبورگی وەک شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی ڕاگەیاند، بەڵام لە دوای ساڵی ١٧٧٠ هیچ دەستکارییەکی دیکەی نەکرد، ئەو کۆشکەی کە میوانداری دەربارێکی کردبوو کە جیاکۆمۆ کازانۆڤا بە "شایستەترینی ئەوروپا" ناوی بردبوو، دەستی بە دابەزینێکی بەردەوام کرد. چارڵز یوجین لە ساڵی ١٧٩٣ بەبێ میراتگری شەرعی کۆچی دوایی کرد و براکەی فرێدریکی دووەم یوجینی گرتەوە، کە لە ساڵی ١٧٩٧ کوڕەکەی فرێدریکی دووەمی گرتەوە، کۆشکی لودڤیگسبورگ پێشتر لە ساڵی ١٧٩٥ەوە شوێنی نیشتەجێبوونی هاوینەی فرێدریکی دووەم بوو، و بەردەوام بوو لە بەکارهێنانی وەک وەک لەگەڵ دوچێس شارلۆت دوای ئەوەی لە ١٨ی ئایاری ١٧٩٧ هاوسەرگیری لەگەڵدا کرد.