کۆشکی ستۆکھۆڵم

کۆشکی ستۆکهۆڵمشوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی پاشای سوید کۆشکی ستۆکهۆڵم یان کۆشکی شاهانە (بە سویدی: Stockholms slott یان Kungliga slottet) شوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی وکۆشکی گەورەی شاهانەی پاشای سویدە (پاشا کارل شانزە گوستاف و شاژن سیلڤیا کۆشکی درۆتنینگۆڵم وەک شوێنی نیشتەجێبوونیئاسایی خۆیان بەکاردەهێنن). کۆشکی ستۆکهۆڵم لەسەر ستادشۆڵمەنە، لە گاملا ستان لە ستۆکهۆڵمی پایتەخت. دراوسێی بینایڕیکسداگە. نووسینگەکانی پاشا و ئەندامانی تری بنەماڵەی شاهانەی سوید و دەرباری شاهانەی سوید لێرەن. کۆشکەکە لەلایەن پاشا بۆمەبەستی نوێنەرایەتی بەکاردەهێنرێت لەکاتی ئەنجامدانی ئەرکەکانی وەک سەرۆکی دەوڵەت.ئەم شوێنی نیشتەجێبوونی شاهانە لە ناوەڕاستی سەدەی ١٣وە کە قەڵای ترێ کرۆنۆر دروستکرا، لە هەمان شوێن لەلایەن نۆرسترۆم لەبەشی باکووری گاملا ستان لە ستۆکهۆڵم بووە. لە سەردەمی مۆدێرن ناوەکە پەیوەندی بەو بینایەوە هەیە کە پێی دەوترێت کونگلیگا سلۆتێت. کۆشکەکە لەلایەن نیکۆدیمۆس تێسین بچووکەوە دیزاین کراوە و لەسەر هەمان شوێنی قەڵای سەدەی ناوەڕاستی ترێ کرۆنۆر دانراوە کە لەئاگرکەوتنەوەیەکدا لە ٧ی ئایاری ١٦٩٧ وێران بووە. بەهۆی شەڕی گەورەی باکوور کە لە ساڵی ١٧٠٠ دەستی پێکردووە، دروستکردنیکۆشکەکە وەستا لە ساڵی ١٧٠٩، و تا ساڵی ١٧٢٧ دەستی پێنەکردەوە- شەش ساڵ دوای کۆتایی هاتنی جەنگ. کاتێک تێسین بچووک لەساڵی ١٧٢٨ کۆچی دوایی کرد، کۆشکەکە لەلایەن کارل هارلمانەوە تەواو کرا کە هەروەها بەشێکی زۆری ناوەوەی ڕۆکۆکۆی دیزاین کرد. کۆشکەکە تا ساڵی ١٧٥٤ ئامادە نەبوو بۆ بەکارهێنان، کاتێک شا ئەدۆلف فرێدریک و شاژن لویزا ئۆلریکا کۆچیان کرد، بەڵام هەندێک کاریناوەوە تا ساڵانی ١٧٧٠ بەردەوام بوو. لە دوای تەواوبوونیەوە هیچ گۆڕانکارییەکی گەورە لە کۆشکەکەدا نەکراوە، تەنها هەندێک دەستکاری،ناوەوەی نوێ، مۆدێرنکردن و ڕازاندنەوەی دووبارە بۆ ڕیجێنتە جیاوازەکان و خێزانەکانیان، ڕەنگکردنی ڕووبەرەکان و زیادکردنیمۆزەخانەکانی کۆشکەکە. کۆشکەکە لە باکوورەوە بە کۆشکی لێجۆنباکن و نۆربرۆ و لە ڕۆژهەڵاتەوە بە لۆگاردێن (بە ئینگلیزی بە حەوشەیشۆت ناسراوە) و سکێپسبرۆن و لە باشوورەوە بە کۆشکی سلۆتسباکن و ستۆرکیرکان و لە باکووری ڕۆژئاوا بە حەوشەی دەرەوە وهۆگڤاکتستراسن دەورە دراوە.تا ساڵی ٢٠٠٩ ناوەوەی کۆشکەکە لە ١٤٣٠ ژوور پێکهاتووە کە ٦٦٠ ژووریان پەنجەرەیان هەیە. کۆشکەکە شوقە بۆ خێزانە شاهانەییەکان ونوێنەرایەتی و ئاهەنگەکانی وەک شوقەکانی دەوڵەت و شوقەکانی میوان و شوقەکانی بێرنادۆت لەخۆدەگرێت. تایبەتمەندی زیاتر بریتین لەهۆڵی دەوڵەت، کەنیسە شاهانە، گەنجینەی لەگەڵ ڕیگالیای سوید، لیڤروستکامارێن و مۆزەخانەی ترێ کرۆنۆر لە کۆگاکانی ژێرزەمینەکانیکە لە قەڵای پێشووەوە ماونەتەوە. کتێبخانەی نیشتمانی سوید لە باڵی باکووری ڕۆژهەڵات، Biblioteksflygeln (باڵی کتێبخانە)، تا ساڵی١٨٧٨. لە ساڵی ٢٠١٤ەوە کتێبخانەی بێرنادۆتی تێدایە. کەشتیی سلۆتسارکیڤێت لە باڵی شانسی هەڵگیراوە. لە کۆشکەکەدا نووسینگەکانیدەرباری شاهانەی سوید هەیە کە شوێنی کارکردنە بۆ نزیکەی ٢٠٠ کارمەند. پاسەوانی شاهانە لە ساڵی ١٥٢٣ەوە پاسەوانی کۆشکەکە وبنەماڵەی شاهانەیان کردووە، نۆژەنکردنەوەی گشتگیری ڕووبەرەکەی لە ساڵی ٢٠١١ دەستیپێکردووە، بۆ چاککردنەوەی ئەو بەشانەی کەبەهۆی کەشوهەواوە زیانیان پێگەیشتووە و لە بەردی شنی دروستکراون. چاککردنەوەکان بە نزیکەی ٥٠٠ ملیۆن کرۆن (نزیکەی ٧٧ ملیۆندۆلاری ئەمریکی) لە ماوەی ٢٢ ساڵدا بە تێچووی مەزەندە دەکرێت.کۆشکی شاهانە لەلایەن دەوڵەتی سویدەوە لەڕێگەی دەستەی خاوەندارێتی نیشتمانی سویدەوە خاوەندارێتی دەکرێت کە بەرپرسیارە لەبەڕێوەبردن و پاراستنی کۆشکەکە، لەکاتێکدا کۆشکی ستاتالارامبێت (نووسینگەی پارێزگاری کۆشکە شاهانەییەکان) مافی شاهانەیبەڕێوەبردنی کۆشکەکە بەڕێوەدەبات. کۆشکەکە سەر بە کۆشکەکانی تاج لە سوید کە لە ئیختیاری پاشا و دەرباری شاهانەی سویددایە.

مێژوو

یەکەم بینا لەم شوێنەدا قەڵایەک بوو کە تاوەرێکی ناوەکی هەبوو کە لە سەدەی ١٣ لەلایەن بیرگەر جارلەوە بۆ بەرگریکردن لە دەریاچەیمالارێن دروستکرابوو. قەڵاکە گەشەی کرد و بوو بە قەڵایەک، لە کۆتاییدا ناوی ترێ کرۆنۆر بوو بەهۆی سەری تاوەری ناوەکی کە بە سێ تاجڕازاوەتەوە.لە سەرەتای سەدەی ١٧دا، شا گوستاڤۆس ئەدۆلفۆس پلانی بۆ دروستکردنی کۆشکی شاهانەی نوێ دانا. پلانەکان بێ ئەنجام بوون، بەڵاملە ساڵی ١٦٥١دا شاژن کریستینا کچەکەی جان دی لا ڤالی وەک تەلارساز بۆ قەڵا شاهانەییەکان دەستنیشان کرد و لەنێو ئەرکەکانیداپێشنیارکردن بوو بۆ چۆنیەتی باشترکردن و نوێکردنەوەی قەڵای ترێ کرۆنۆر. پلاکی مسی هاوچەرخ لە ساڵی ١٦٥٤ بیرۆکەی دی لا ڤالینیشان دەدات کە قەڵایەکی زیاتر دیارە لەسەر فەلاتێکی بەرز کە پردێکی بەستنەوەی بەسەر نۆرسترۆمدا هەیە. شاژن کریستینا قەڵای هەبووبە شێوەیەکی بەرفراوان نۆژەنکردەوە و ڕازاندەوە، بەڵام لە سەردەمی حوکمڕانیدا هیچ قەڵایەکی نوێ دروست نەکرا.لە ساڵی ١٦٥٠ تا ١٦٦٠، ژان دی لا ڤالی پێشنیاری گۆڕینی گەورەی قەڵاکەی کرد، بەڵام تا ساڵی ١٦٦١ بوو، کاتێک نیکۆدیمۆس تێسینگەورە بوو بە تەلارساز و تەلارسازێکی شار بۆ قەڵا شاهانەییەکان، کە پلانی جەوهەریتر بۆ قەڵایەکی نوێ داڕێژرا . لە ساڵی ١٦٦١ یەکەمڕەشنووسی بۆ گۆڕینی ڕیزی باکوور پێشکەش کرد کە کوڕەکەی نیکۆدیمۆس تێسینی بچووک دواتر دووبارە کاری لەسەر دەکردەوە و لەساڵی ١٦٩٢ تا ١٦٩٦ بەدی هێنا.نەخشەیەکی ستادشۆڵمەنەکان لە ساڵانی ١٦٥٠، پێشنیاری دی لا ڤالیس بۆ گۆڕینی قەڵا کۆنەکە دەخاتە ڕوو. هەروەها پڕۆژەکە ڕێکخستنیسلۆتسباکینی بەدوای خۆیدا هێنا، کە بەشێکی بە بیناکان داخراوە. جێگای سەرنجە زیادکردنی تێسین بچووکە بە قەڵەم لەسەر ئەونەخشەیە، کە ڕەنگە لە کۆتایی سەدەی ١٧دا بووبێت. سکێچێکی سەرەتایی هەیە بۆ باڵی ڕۆژئاوای ڕووبەری باکوور و دوو باڵە کێشراوەکەکە حەوشەی دەرەوەیان گرتووە (هەردووکیان لەسێدارە دراون). هەروەها تێسین بچووک پلانی بۆ ناوچەی شارەکە دانا لە ڕۆژئاوایکۆشکەکە بە پلیکانەی گەورە لە ڕوانگەیەکی درۆوە کە کۆشکی ئەکسێل ئۆکسێنستیێرنا، لەنێو بیناکانی تردا، لێیە و پەیوەست بوو بەڤاستەرلانگگاتان جگە لە شەقامێکی فراوان بۆ مینتتۆرگێتی ئێستا، ڕاست لە ڕێگەی شارەکەوە بلۆک لەگەڵ Brantingtorget ی ئێستا(جێبەجێ نەکراوە). ئەو هێڵێکی بینینی لە ناوەندی کۆشکەکەوە، بەرەو ڕۆژئاوا تا ڕیدارهۆڵمێنەکانی بە خەیاڵدا هێنابوو.ڕیزی باکوور 1692-1696:ڕیزی باکووری کۆشکی ئێستا لە ساڵی ١٦٩٢ دروستکراوە، تەنها لە ماوەی پێنج مانگدا وەک بەشێک لە قەڵاکۆنەکەی ترێ کرۆنۆر. ڕیزی نوێ هەمان شێوازی توند و تیژی بارۆکی هەبوو کە تا ئێستاش ماونەتەوە، بە پێچەوانەی باقی قەڵایڕێنێسانسەوە.لە قۆناغێکی سەرەتای گۆڕانکاری لە ساڵانی ١٦٩٠دا، ژمارەیەک هونەرمەندی بەساڵاچووی سویدی وەک دەیڤید کلۆکەر ئێهرێنستراڵ ویۆهان سیلڤیۆس، هێشتا لە ژیاندا بوون و بە کاری هونەری بەشدارییان لە تەواوکردنی ڕیزی باکووردا کرد، بەتایبەتی لە کەنیسە شاهانە. ئێهرێنسترال تابلۆ ئاینییە گەورەکانی دروست کردووە و سیلڤیۆس پلافۆندی کێشاوە.مۆدێلێک بۆ شێوازی بارۆکی ڕۆمانی توند، لەنێویاندا ڕێکوپێکی و سیمیترییەکی تاڕادەیەک توند، پاڵازۆ فارنیس بوو لە ڕۆما، کەتەلارسازەکەی بەرپرسی گۆڕانکارییەکە، نیکۆدیمۆس تێسین بچووک، لە ساڵی ١٦٨٨دا چووە بۆ لێکۆڵینەوە لە بیناکان.دیوارەکانی دەوروبەری کۆگا و ئەستێرەخانە و وەرشەی قەڵای ترێ کرۆنۆر ئێستا لە پشت لیجۆنباکن و لە ژێرزەمینەکەی ڕیزی باکووردان. بەم شێوەیە لێجۆنباکن دیوارە کۆنەکەی بێ پەنجەرە لە پشتیەوە دەشارێتەوە. هەروەها دەتوانرێت دیواری کۆنتر لە بەرزتر لە بەشە گەورەکانیدیوارەکانی ڕووبەری ڕیزی باکووردا بدۆزرێتەوە. بۆ نموونە دیوارەکانی گۆشە-تاوەرە چوارگۆشەکانی باکووری ڕۆژهەڵات و باکووریڕۆژئاوای پێشوو، لەم بەشەی نهۆمی خوارەوەی کۆشکەکەدا ئەستوورترن، بەو پێیەی تێسین دیوارەکانی دیکەی بەکارهێنایەوە و لە کۆشکینوێدا جێگیریان کرد. نزیکەی نیوەی دیوارە کۆنەکان بەو شێوەیە بەکارهێنران، چونکە چارڵی یازدەهەم کە هەمیشە پارێزگار بوو، تەنیا بەدوودڵی ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر گۆڕینی دیوارەکە کە لە ساڵی ١٦٩٠ دەستی پێکرد. پاشەکەوتکردن و ڕیسایکلکردن بنەمای ڕێنماییکەربوون لە بینای ڕیزی باکووردا. لێرەوە بیناسازییەکە تاڕادەیەک بە خێرایی بەردەوام بوو و دوای پێنج مانگ ڕیزە نوێیەکە سەرەوەی کرا وسەقفی کرا. دیوارە نوێیەکان بەرزتر بوون لە دیوارە کۆنەکان، تەنها تاوەرەکان نەبێت کە بە تەواوی لە دیوارە نوێیەکاندا داخراو بوون. گەلەری چارڵز یازدەهەم تایبەتمەندییەکی دیکەیە کە لە پێش ئاگرەکەوە ماوەتەوە، هەموو ئەمانە بەپێی پلانی تێسینلە ساڵی ١٦٩٦دا لە جەژنی کریسمسدا کەنیسەیەکی نوێی شاهانە لە ڕیزی باکووردا کرایەوە و هۆڵی نوێی دەوڵەتیش لەوێدا پلانی بۆدانرا. ئەو کەنیسە بڕیار بوو جێگەی ئەو کەنیسە کۆنەی قەڵا بگرێتەوە کە لەلایەن جۆن سێیەمەوە لە هەمان شوێن لەلایەن کۆگا و ئەستێرەخانەکۆنەکانی قەڵای ترێ کرۆنۆرەوە دروستکرابوو.دروستکردنی کەنیسە نوێیەکە بە هەمان ڕێژەی کۆنەکە و کردنی لەناو دیوارەکانی کەنیسە کۆنەکەدا، بە سەقفێکی بەرزی ڕاگیراو لە ناودیوارەکانی تاوەری پێشووی باکووری ڕۆژهەڵات (ئێستا گۆشەی باکووری ڕۆژهەڵاتی کۆشکەکە)، سەلماندی کە قورسە بۆ... تێسین ئەگەربتوانێت پابەند بێت بە شێوازی توند و تیژی بارۆک کە دەبوو هەموو پەنجەرەکان یەک قەبارە بن، و بە ڕیزێکی ورد دابنرێن سەرەڕای ئەوەیچ ژوورێک لە پشتیانەوە بووە. بۆ بەدەستهێنانی ئەمە، تێسین نهۆمێکی مێزانینی زیاد کرد کە پەنجەرەی چوارگۆشەی بچووکتری تێدابووتەنها لە سەرووی ڕیزی خوارەوەی پەنجەرەکانەوە. ئەم پەنجەرە بچووکانە ئێستا هەموو بیناکە دەورە داوە، کە پاشماوەی یەکەم کەنیسەیقەڵاکە. دوای ئاگرەکە، کاتێک تێسین توانی گۆڕانکارییەکی گەورەتر بکات، لەبری ئەوە کەنیسەی شاهانە و هۆڵی ویلایەتی لە ڕیزیباشووردا دانران و مۆبیلیات و ئینفۆنتۆرەکان، وەکو بنکە و زیوی ناوماڵ و دیکۆراتەکان تا ڕادەیەک لە ئێستادا پارێزراون -ڕۆژ ڕۆیاڵ چاپڵ.