وتووێژ:جوانیناسی
جوانی ناسی) ئێستاتیكا(
بۆ فراوان كردنی ئەو رستەیەی سەرەوە و واتای جوانی ناسی. ئامادە كردنی: ناسر فەتحی
هەمیشە گرفتی من لەگەڵ ئەم پانتاییە مەجازییە واتە دنیای ئینترنێت ئەوە بووە: كە "باشە بۆچی بەكارهێنەرانی كورد ئەوەندە كەمتەرخەمن؟" بۆچی لە هیچ بوارێك دا زانیارییەكانی خۆیان و بابەت و نووسینەكانی خۆیان بەشێوەیەك بڵاو ناكەنەوە كە خەڵكی دیكە بتوانێ كەڵكی لێ وەربگرێت ؟ باشە حەیف نییە كە رۆژانە بەسەدان بابەت و وتار لە رۆژنامە و گۆڤارە جیاجیاكانی كوردی دا دەنووسرێن كەچی بە “پی دی ئێف” PDF بڵاو دەكرێنەوەو هەر لەسەر سایتەكان و پانتاییە گەرۆكەكانی وەك ویكیپیدیای داشناندرێن؟! حەیف نییە ئەو هەموو وتارە دەنووسرێت كەچی هیچی گەرۆكەكانی ئینترنێت نایاندۆزنەوە؟
زۆر بەداخم بۆ هەستی بەرپرسیارێـتیی بەكارهێنەرانی كورد كە بەراستی هەستێكی زۆر لاوازە و دەتوانم بڵێم زۆر بەیان هیچ هەستێك و بەرپرسیارێتییەكیان نییە.
ئەم دێرانەی لێرە وەك فراوان كردنی بابەتی جوانی ناسی دایان دەنێم لە راستی دا كۆمەڵێك یادداشت و كوتە هەڵگرتنەوە و گوتە نووسینەوەی ئەو موحازرە"وانە"انەن یان دەرسانەن كە مامۆستای ئێستاتیكامان واتە دووكتوور فەرهاد پیرباڵ لە پۆلی سێی شێوەكاریی كۆلێژی هونەرەجوانەكانی هەولێر بە ئێمەی گوتۆتەوە و منیش نووسیومنەتەوە.
دڵنیام هەڵەو پەڵەی یەكجار زۆری تێدایە و پێویستیی بە ئیدیت و گۆرانكارییەكی زۆر هەیە، دیارە مەبەستم ئەو هەڵانەن كە پێوەندی بەخۆمەوە هەیە، پێوەندی بە تێگەیشتنی من لە دەرسەكان و قسەكانی فەرهاد پیرباڵە نەك ئەوەی فەرهاد هەڵەی كردبێت.
بەڵام بەهەحاڵ بەلامەوە حەیف بوو كە جارێ ئەوەندە بڵاو نەكەمەوە و منیش هەر كەمتەر خەم بم.
بەوهیوایەی ئەگەر توانیم بگەرێمەوە سەری و جارێكی دیكە هەڵەكانی راست كەمەوە.
ئەگەر نا هیوادارم كەسێكی تر یان كەسانێكی تر بێن و ئەو هەڵانەی من راست بكەنەوە و ئەم لاپەرەیە هیچ نەبێ بكەن بە سەرچاوەیەكی سەرەتایی لەسەر ئێستاتیكا بۆ قوتابیان و خوێندكارانی پەیمانگا و كۆلێژی هونەرە جوانەكانی كوردستان. بەهیوایەی هەڵەكانم بۆ راست بكەنەوە .
جوانیناسی لە چی دەكۆڵێتەوە؟
فەلسەفەی هونەر لەو جیاوازییانە دەكۆڵێتەوە كە لە نێوان دین و هونەردایە. دین و هونەر هەمیشە لەگەڵ یەك لەشەر و ناكۆكی دا بووون بۆ گەیاندنی پەیامەكانی خۆیان و وەڵامدانەوەی پرسیارەكانی خۆیان.
ئیفلاتوون:
ئیفلاتوون دەڵێ: تەنها عیلم و زانستی مرۆڤ، كە بەراستی دەكرێ وەك عیلم و زانست قەبووڵی بكەین، زانست و زانینی ئەو"نەزانی" یە بێ ئەملاو ئەولایەی مرۆڤە. واتە زانینی نەزان بوونی مرۆڤ تاكە زانستە. ئەمەش بەو مانایەیە كە تەنها شتێك كە ئێمە گومانمان لێی نییە زانینی نەزان بوونی مرۆڤە. هەروەها دەڵێ: ژیان حاڵەتێكی كاتییە و بەسەردەچێ، ژیان رەنگدانەوەی هێزێكە بەناوی ئایدیاڵ. لە روانگەی ئیفلاتوونەوە جوانی شتێكی كاتییە و بەسەر دەچێ. جوانی "واقع"ە چێژی "واقع"و جوانیش هی خودی خۆی نییە بەڵكوو لە ئایدیاڵەوە وەرگیراوە .لە روانگەی ئیفلاتوونەوە: تاكە جوانییەك كە ئەبەدییە و دەمێنێتەوە ئایدیاڵە. ژیان لاسایی كردنەوەی ئایدیاڵە. هونەر لاسایی جوانی دەكاتەوە و جوانیش لاسایی ئایدیاڵە. واقع لە گۆرانی بەردەوام دایە ، جوانی نامێنێتەوە و بەسەردەچێ، بەڵام ئەوەی تاهەتایە دەمێنێتەوە ئایدیاڵە. (ئەمە بەشێكی گرنگی فەلسەفەی ئیفلاتوونە) ئیفلاتوون دەڵێ: هونەرمەند یان هەركارێكی هونەری تەعبیری بەشێكی بچووكی جوانیی ئایدیاڵ دەكات بۆیە هونەر لای ئیفلاتوون بایخێكی كەمی هەیە بەهۆی ئەوەی لاسایی كردنەوەی دووهەمە. ئیفلاتوون دەڵێ ئایدیاڵ یان جوانی تاكە راستییە كە هەیە و هونەرمەند ناتوانێ ئەو راستییەی كە هەیە وەك خۆی درووست بكاتەوە و دەیشێوێنێت. ئیفلاتوون رقی لە شاعیر بووە و دەڵێ: شاعیر لاسایی كەرێكی سرووشتە كە پشت ئەبەستێ بە هەست و سۆز و بیری خۆی و ئەو پشت بەخۆ بەستنەی شاعیری بەلاوە پەسەند نییە. ئیفلاتوون دەڵێ شاعیر یان هونەرمەندان دەبێ پابەندی ئەو ئەخلاقیاتەبن كە ئایدیاڵ بە ئێمەی بەخشیوە بۆ ئەوەی كاریگەریی خراپ لەسەر كۆمەڵگا بەجێ نەهێڵن. ئیفلاتوون دەڵێ: دەبێ هونەرمەند پابەندی ئایدیاڵ بێت، بۆ ئەوەی هاوسەنگیی تاكەكەس لەگەڵ كۆمەڵگا تێك نەدات. ئیفلاتوون لە هونەرمەند توورەیە و پێی وایە هونەرمەند خەتەرە چوونكە جوانییەكانی ئایدیاڵ دەشێوێنێت، چوونكە رەخنە لە جوانییەكانی ئایدیاڵ دەگرێ. بە بروای ئیفلاتوون هەمووشتێك جوانە و نابێ رەخنەی لێ بگیردرێ چوونكە هەمووشتێك ئایدیاڵ درووستی كردووە. فەلسەفەی ئیفلاتوون بیرێكی ئەخلاقیی هەیە و داوای ئەخلاقییاتیش لە هونەرمەندان دەكات و داوایان لێ دەكات تەنیا تەعبیر لە جوانییەكان بكەن، نەك خراپەكان. ئەو تابلۆیەی مایكیل ئەنجێلۆ كە ئیفلاتوون پەنجەیەكی بۆ ئاسمان راداشتووە و ئەرەستۆ پەنجەی بۆ زەوی راداشتووە باس لەو جیاوازییە دەكات لە لەنێوان ئیفلاتوونی مامۆستاو ئەرەستۆی قوتابی دابووە.
ئەرەستۆ:
ئەرەستۆ شاگردی ئیفلاتوون بووە. شاگردێك كە لەگەڵ ئەوەی رەخنەیەكی زۆری لە مامۆستاكەی هەبوو هیچ كات لە دەگای بێ رێزییەوە نەچوویە ژوور و هەمیشە بە رێژە رەخنەكانی خۆی ئاراستەی مامۆستاكەی خۆی كردووە و بە رێزەوە رەخنەی لە مامۆستاكەی گرتووە.
زۆر جار بۆ باس كردن لە ئێستاتیكا لە دەرگای جیاوازییەكان و هاوشێوەییەكانی بێر و فەلسەفەی ئیفلاتوون و ئەرەستۆ دەچنە ژوورێ.
جیاوازییەكان و هاوبەشییەكانی ئیفلاتوون و ئەرەستۆ زۆرن، ئەیفلاتوون هەموو شتەكانی ئەم سەرزەمینەی دەبەستەوە بە ئایدیاڵ و دەیگوت چێژ و جوانی خۆشییەكان و لەزەتەكان كاتین و بەسەر دەچن، وەك نەبن وایە. بەڵام ئەرەستۆ دەڵێ: نەخێر لەسەر زەوی خۆشییەكان و لەزەتەكان هەن، ئەگەر ئیفلاتوون باوەری پێی نییە، ئەوە بەو مانایە نییە كە نەبن، بەڵكوو هەرشتێك كە دەبیندرێ و لەمس دەكردرێ سەربەستە و پێوەندیی بە ئایدیاڵەوە نییە. سەرەرای ئەوەش باوەری هەیە كە ئایدیاڵێك هەیە، بەڵام لە شوێنی خۆی ناجووڵێ و ئەوەی دەجووڵێ ئێمەین نەك ئایدیاڵەكە.
فەلسەفەی ئەرەستۆ دەڵێ:" ئێمە شەبەنگ و رەنگدانەوەی ئایدیاڵ نین بەڵكوو لە سرووشتەوە هاتووین و بۆ سرووشتیش دەگەرێنەوە". ئەرەستوو لە روانگەی ماكسیزمەوە بە فیلسووفێكی ماددی دادەندرێت. ئیفلاتوون لای وایە هونەر و داهێنان راستەخۆ رەنگدانەوەی ئایدیاڵە و لە ئایدیاڵەوە سەرچاوە دەگرێ بەڵام: ئەرەستۆ دەڵێ هونەر و داهێنان ، چێژ و جوانی و سرووشت لە واقیعەوە دێت و پێوەندی بە ئایدیاڵەوە نییە. ئەرەستۆ و ئیفلاتوون لەسەر یەك شت كۆكن ئەوەیش هەبوونی ئایدیاڵە. خاڵی هونەر لە نێوان ئەم دوو فیلسووفە خاڵی هەرە جیاوازی نێوانیانە. ئەرەستۆ دەڵێ:" كاتێك هونەرمەند لاسایی واقع دەكاتەوە، لە كاتی لاسایی كردنەوەكەی دا مەعلووماتی تازە لەبارەی ئەو واقعەوە دەخاتە روو كە خەڵكی ئاسایی پێشتر نەیانناسیوە و نەیانبینیوە". هونەر لای ئەرەستۆ جۆرێكە لە دۆزینەوەی واقع یانی كەشفیاتی واقع. ئەرەستۆ نرخ دەداتە هونەر و هونەرمەند. لێرەدا ئەرەستۆ مۆدێرنە كە دەڵێ: هونەر لای من واتە كەشف; یانی دۆزینەوەی شتی نوێ. لاسایی لەلای ئەرەستۆ لە هونەردا یانی دووبارەكردنەوە و لاسایی كردنەوەیەكی داهێنەرانە. هونەرمەند لای ئەرەستۆ ئازادە باس لە چی دەكات، باس لە باشە دەكات یان خراپە ، گرنگ نییە.” پۆلۆتیكا” كتێبی ئەرەستۆیە.
سەردەمی رۆشەنگەری:
ئەگەر بمانهەوێ باس لە جوانی ناسی بكەین دەبێ دوای ئەرەستۆ راوەستین و باسی هیچ نەكەین تا دەگەین بە سەردەمی رنسانس و سەردەمی رۆشەنگەری، چوونكە تا پێش رنسانس قوروون وستا و سەدەتاریكەكان باڵی بەسەر هەمووشتێك دا گرتبوو و پاپ و سووڵتە و كەنیسە خەڵكیان خستبۆ ژیر ركێفی خۆیان و ئێستاتیكا و هونەر و جوانی بێ مانا بوو. سەدەكانی 13 تا 16 بە سەدەی رەنسانس ناو دەبرێت و پێش رنسانس قروون وستا و سەدە تاریكەكان ناودەبردرێت. دۆخی فەلسەفەی هونەر لە سەردەمی رۆشەنگەری:فەلسەفەی هونەر و جوانی ناسی لەسەردەمی رۆشەنگەری كتێبی زۆر لەسەر نووسراوە و هونەر و فكر زۆر گەشەیەكی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێ. كەنیسە و دەوڵەت لە رووی ماددییەوە لەپێشت هونەرمەندان بوون. هونەر دەبێتە پیشە و نرخ پەیدا دەكات. بۆ ئەوەی بە كورتی باس لە رووداوەكانی سەردەمی رۆشەنگەری بكەین لە مارتین لۆتێرەوە دەست پێ دەكەین و بەو كورتە باسە دەری دەخەین كە سەردەمی رۆشەنگەری بەو رووداوانەی تێیدا روویدا قوتابخانەیەكی باشی ئێستاتیكا بوو. پێش رنسانس دین لە كەنیسە بۆ رووتاندنەوەی خەڵك بەكاردەهات. سێ كوچكەی ( پاپ و سووڵتە و كەنیسە ) خەڵكیان دەرووتاندەوە; ئەم دۆخە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی كەسێك بەناوی مارتین لۆتێر كە كەسێكی ئاڵمانی بوو و دواتر ئینجیلی بە زمانی ئاڵمانی وەرگێراوە. مارتین لۆتێر دێت و دەڵێ: ئەوشتانەی پاپ و سوڵتە بەناوی دین دەیكەن دەبێ كۆتایی پێبێت. مارتین لۆتێر دەگیردرێ و پاپ دەڵێ داوای لێبووردن لە خودا بكە ئەویش دەڵێ نەخێر خۆت داوای لێبووردن لە خودا بكە چوونكە ئەوە تۆی تاوانت لەبەرامبەر خوداو مەسیحییەت دا ئەنجامداوە. پاپیش لەسەر ئەو قسانەی بریار دەدات بیگرن و بیسووتێنن ، كەچی خەڵك ناهێڵن مارتین بسووتێندرێ و رزگاری دەكەن و مارتینیش بە هاوكاری ئەو خەڵكە توانیان نیزامی كەنیسە بگۆرن و مەزهەبی پرۆتستان دا بمەزرێنن. دارایی خەڵك بەو راپەرینەی مارتین بۆ گیرفانی خەڵك گەرایەوە. راپەرینە رەنگدانەوەی دەبێ لە ژیانی كۆمەڵایەتی خەڵك و دەبێتە هۆی ئەوەی مۆزیك و گۆرانی لەناو كەنیسە بێتە دەرێ. مارتین خەڵكی لە كەنیسە هێنایە دەرێ لەسەر ئەو بنەمایەی كە دەڵێ خودا لە هەمووشوێنێك بوونی هەیە و ئەوە وایكرد خەڵك لە هەمووشوێنێك بتوانێ عیبادەت بكات. نەك بەس لە كەنیسە. ئەوەش بیركردنەوەی خەڵكی هێنایە دەرەوەی چوارچێوەی كەنیسە و توانی كارێك بكات خەڵك بتوانێ لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیەش دا بیر بكاتەوە. لەسەردەمی مارتین لۆتێر و دوای ئەو بیركردنەوەی ئازاد بووە هۆی ئەوەی كەسانێكی وەك نیوتۆن و گالیلۆ سەرهەڵبدەن. تا سەردەمی رنسانس بیر و فەلسەفەكانی ئیفلاتوون باو بوو بەڵام لەسەردەمی رنسانس بیر و فەلسەفەكانی ئەرەستۆ باو كران. لە سەردەمی رێنێسانس گەرانەكان دەستی پێ كرد و ئەوەش بووە هۆی ئەوەی زۆر شوێنی نوێ بدۆزرێتەوە.
دیكارت:
لە رۆژئاوای ئورووپا فەلسەفەی دیكارت خورافەی لەناو برد و سەردەمی "بیرۆكە رۆشن و بێ وێنەكان" سەری هەڵدا. ئیر لەوودوا هەمووشتێك بە پێوەری "عەقڵ" هەڵدەسەنگێندرا، تەنانەت ناوەرۆكی كتێبی پیرۆزی ئینجیلیش لە سەردەمی باوەرداریدا جێی خۆی دایە سەردەمی هۆشیاری و عەقڵانییەت. دیكارت كە دێت گومان دەخاتە سەر هەموو راستییەكان. دیكارت گوتی: من دەبێ بزانم و هەڵسەنگاندن و تاقی كاری بكەم كە ئەرێ بەراست خوا بوونی هەیە و ئەگەر بوونی هەیە دەبێ تاقی بكەمەوە بزانم فریودەر و هەڵخەڵەتێنەرە یان نا؟! دیكارت تەنانەت راستیی پێوەرەكانیش دەخاتە ژێر پرسیارەوە. ئەم فەلسەفەی گومان خستنە سەر حەقیقەت و راستی و پیرۆزی و پێوەرانە لای دیكارت ، كاریگەریی هەبوو لە بواری زانستیشدا. بەرای دیكارت: " لەبواری هونەر و ئەدەبیات دا هونەرمەند و نووسەر پێویست بوو تەنانەت بیر لەوەش نەكەنەوە كە ئاخۆ چ جۆرە پرنسیپ و پێوەرێك و ئیدیعایەك پێش خۆیان هەبووە یان نەبووە ". تەنانەت دیكارت دەڵێ: من تەنانەت نامهەوێ ئەوەش بزانم كە ئاخۆ پیش من كەسی دیكە هەبووە یان نەبووە! ئەم بۆچوونەی دیكارت نەك نوێخوازەكانی دوای خۆی بەڵكوو دادایستەكانیشی خستە ژێر كاریگەریی خۆی و وای كرد دادایستەكان ئەم رستەیە بكەنە درووشمی گۆڤارەكەی خۆیان. "من تەنانەت نامهەوێ ئەوەش بزانم كە ئاخۆ پیش من كەسی دیكە هەبووە یان نەبوون!". دیكارت فەلسەفەی گومانكردنی خستە سەر راستییە تەنانەت سەلمێنراوەكانیش. تەنانەت لە بواری زانستیشدا و; گوتی سەرلەنوێ پێویستە لەو زانستانە بكۆڵدرێتەوە. دیكارت فەلسەفەی "منی ئۆتۆنۆم"ی دامەزراند. منی ئۆتۆنۆم بەشێوەیەكی ئازاد بەبێ خۆ پابەندكردن بە حەقیقەتە سەلماوەكانی ئەمرۆ و رابردوو بیر لە خۆی و لە داهێنان و ژیان و جیهان دەكاتەوە. لای دیكارت سەرچاوەكانی هەموو حەقیقەتێك لە ناو بیركردنەوە خۆیدا دەدۆزرێتەوە. دیكارت دەڵێ: هیچ شتێك و هیچ راستییەك لەدەرەوەی مندا نییە و لەدەرەوەی مندا نادۆزرێتەوە. هیچ شتێك و هیچ راستییەك لە دەرەوەرا نایەت كە من فێر بكات و رێنماییم بكات و بمكات بەو منەی خۆم. " من بیر دەكەمەوە ئینجا من هەم". لای دیكارت نابێت ئەو زاتە "خود"ە فەرامۆش بكرێت كە گومان دەكات و پرسیار دەكات، بەهەمان شێوە نابێ "من " خۆی لەبیر بكات و هیچ نرخێك بۆ بیركردنەوە و روانینی تایبەتیی خۆی دانەنێت. دیكارت دەڵێ:” تا ئەوكاتەی تاك خۆی بیر نەكاتەوە پێوەر و بیركردنەوەكانی غەیری خۆی بەرێوەدەبات”.
هێگڵ :
هیگڵ باوەری بە رۆحی رەها هەبوو و لای ئەو هونەری باش ئەو هونەرەیە كە تەعبیر لە رۆحی رەهابكات. هیگڵ لەبارەی مۆسیقاوە زۆر دواوە و دەڵێ: مۆسیقا پێویستە ئەو رۆحی رەهایە لەناوخۆیدا بچێنێ و ئەو دەربرێ نەك بكەوێـە زێر كاریگەریی شتێكی تر." “,ئەو مۆسیقایەی لەناو خۆت هەیە ئەو دەرببرە و لێی وردبەوە.” هیگڵ مۆسیقی سووشتی لا پەسەند بووە. هێگڵ تێكست لە مۆسیقادا رەت دەكاتەوە. هونەرمەند شۆپان لەزێر كاریگەریی هێگڵدا بووە. هێگڵ دەڵی هونەری میسری كۆن هونەرێكی ڵاڵە چوونكە ناتوانێ تەعبیر لە رۆحی رەهابكات و لەبارەی هەرەمەكانی میسر دەڵێ:" فرۆم لە هەرەمەكان و لە پەیكەری ئەبولهۆل راپۆرتێكی ورد راستەقینەت لەبارەی رۆح بەدەستەوە نادات بەڵكوو دەرخەری دۆخێكی تاكەكەسییە. لای هێگڵ رۆمانسیزم لە هەموو قوتابخانەكان زیاتر دەتوانێ رۆحی رەها دەرببرێ، چوونكە رۆمانسیەت رۆحی رەهای تێدایە. هێگڵ دەڵی تەنها قوتابخانەی هونەری قوتابخانەی رۆمانسییەت، رۆمانسییەتیش رەگی سەرەكیی لە مەسیحییەت وەرگرتووە و مادام باوەر بە مەسیحییەت و رۆحی رەها كەم بۆتەوە ئەوە یانی هونەر مردووە. یەكێكی تر لە خاسیەتە باشەكانی ئەم باڵاییەی رۆح ;رۆحی رەها ئەوەیە كە هونەر هەرگیز لاسایی سرووشت ناكاتەوە بەڵكوو خودی جوانی رۆحی رەها دەدەبرێ. هێگڵ دینی مەسیحیی فەلسەفاند و وەك بنچینە كاری لەسەر كرد.
ئیمانۆئێل كانت:
بایخی كانت لەوەدایە كە رەخنەی لە فەلسەفەكانی پێش خۆی گرت. رەخنەی لەو بۆچوونانە دەگرت كە لەسەردەمی خۆیدا باو بوون. كانت فەلسەفەی هێنایە ناو ژیانەوە. كانت بە كورتی پرسیاری ئەوەی لە مرۆڤ كرد كە ئایا مرۆڤ تا چ رادەیك دەتوانێ ئەمرۆیی بێت؟! كانت فەلسەفەی هێنایە ناو ژیانی ئەمرۆ و ئەو بابەتانی مرۆڤی ئەمرۆ بیریان لێ دەكاتەوە. چێژ ی جوانیی بەستەوە بە سرنج دان نەك بە خودی بابەتەكەوە كەوا سەرنجی دراورێتێ. كانت دەڵێ: هەركەسەو لە روانگەی خۆیەوە دەروانێتە جوانی و چێژ و دەكرێ هەموان رایەكەیان راست بێت چوونكە پەروەردەی هەركەسە و جیاوازە. كانت جوانی بۆ سەرنجدەر دەگەرێنێتەوە و دەڵێ مادام وایە ، جوانی نیسبییە، واتە بریار لەسەر جوانی بریارێكی نەگۆر نییە بەڵكوو نیسبی و بگۆرە. ئەو بیركردنەوەی كانت رێگەی خۆش كرد بۆ ئەوەی تاك متمانەی بە خۆی هەبێ. كەواتە " تاك باوەری" باو دەكات. كانت رێگەی خۆش كرد كە جیاواز بیر بكرێتەوە و رای جیاوازیش قەبووڵ بكرێت. كانت دەڵێ: ئەوە من نیم كە جوانی شتێك دەسەلمێنم یان ئەوە ئەو شتە نییە و ئەو بابەتە نییە كە جوانە ، بەڵكوو ئەوە سەرنج دەرە كە هەڵدەبژێرێ چی جوانە و چی جوان نییە. كانت دەڵێ: بەتەنیا برو و هۆشی خۆت بەكار بهێنە، ئەمە درووشمی سەردەمی رۆشەنگەریش بوو. كانت دەڵێ: " جگە لە دەبەنگی "حەماقەت" ئەمە هیچ هۆیەكی دیكەی نییە كە سرووشت هەرلەمێژەوە پلەی باڵخ بوونی بە مرۆڤەكان گەیاندبێت و كەچی هەمان ئەم مرۆڤانە بەخواستی خۆیان تا دوا هەناسەی ژیانیان هەر لەناو هەرزەكاری دا بچەقن و رێگە بە خەڵكی دیكەی غەیری خۆیان بدەن كە بەئاسانی ببنە سەرپەرشت و دەمراستیان". كانت دەڵێ: بۆ سەلماندنی جوانی پێویست ناكات پەنا بەرینە بەر بەڵگەی عەقڵی چوونكە چێژ پێوەندی بە یاساكانی عەقڵەوە نییە. بنچینەی چێژ هەمیشە شتێكی زاتییە شتێكی شەخسییە. رۆمانسییەكان خۆیان بە قەرداری كانت دەزانن. لەبەر ئەوەی كانت بۆچوونەكانی خۆی لەسەر بنچینەی دیدی شەخس درووست كرد. گرنی بە روانینی شەخسی دا. كانت دوو جۆر جوانی دیاری دەكات جوانی ئازاد و جوانی پابەند. جوانی ئازاد، هیچ شتێكی دیاریكراو ناگەیەنێت و نوێنەرایەتیی هیچ شتێك ناكات، تەنها جوانە و پێوەندی بە هیچ بابەت و سوود و ئامانجێكەوە نییە وەك گوڵ و باڵندە و نیگار و مۆسیقا... جوانی پابەند، زۆربەی كات سوود و واتاو ئامانجی هەیە، نموونە پیاو ژن منداڵ كەنیسە و كۆشك... كانت نایهەوێ هونەرمەند لە خزمەت هیچ ئایدئۆلۆژییەك دابێ دەبێ هونەرمەند خودی خۆی بێت و خۆی لەسەرووی هەموو ئایدئۆلۆژییەك ببینێت.
نیچە:
-نیچە كاریگەریی گەورە دەكاتە سەر مۆدێرنیزم و هونەرمەندان. نیچە لە وەڵامی هێگڵ كە گوتی هونەر مرد، دەڵێ ئەوە گرنگ نییە كە هونەر مردووە گرنگ ئەوەیە باوەری تۆ مردووە، ئەوە "باوەر"ی خەڵكە مردووە; كەواتە خودا مرد. بە بەباوەری نیچە مرۆڤ دەبێ هەستێتەوە و بگاتەوە بە حاڵەتی سۆپەرمان"مرۆڤی باڵا". نیچە دەڵێ حەقیقەتەكان تاڵ و ناشیرنن، ئێمە هونەرمان هەیە بۆ ئەوەی بەدیار ئەو حەقیقەتە تاڵو ناشیرنانەوە نەرزێینەوە. لە فەلسەفەی نیچەدا هونەر رۆحی رەها و مۆتڵەقییەت نییە. نیچە دەڵێ راستەقینە تا كاتێك راستەقینەیە كە بەرزەوەندی تۆی تێدایە ، كەواتە ئەی ئەو مرۆڤانەی دەتانهەوێ تێ بگەن و پێ بگەن لە روانگەی بەرزەوەندییەكانی خۆتانەوە سەیر بكەن و; ئەی ناتانهەوێ تێ بگەن و پێ بگەن لە دەردی خۆتان دا بمرن. نیچە دەڵێ هێزت هەبێ با سەركەوتوو بی با بیبەیەوە، ئەمە لەو باوەرەی داروین سەرچاوە دەگرێ كە ململانێ لە پێناو مانەوەیە. نیچە لەزێر كاریگەری فەلسەفەی دارویندا بووە .بەو فیلسووفانەی لەزێر كاریگەریی داروین دابوون دەگوترێ داروینییە كۆمەڵایەتی یەكان. نیچە هونەرمەند فێر دەكات بەهێز بێت و دەڵێ هونەر دەبێ كار لەسەر بەهێزبوونی مرۆڤ بكات. فەلسەفەی هونەر لەلای نیچە واتە هونەر دەبێ پر بێت لە هێز بەخشین بە مرۆڤ .ئەوانەی ژیانیان هەزارە ژیان هەژار دەكەن، ئەوانەش كە ژیانیان دەوڵەمەندە دەوڵەمەند .نیچە دەڵێ: هیچ ئامانجێكی گرنگ نییە بەناوی ئامانجی هەموومان ، تەنیا ئامانجی تاكەكەس گرنگە. هەروەها لەبارەی ئەخلاقییاتەوە دەڵێ: ئەخلاقییات واتە تاكە كەس سوودبەخش بێت بۆ مێگەڵ. تا ئێرە لە ئامادە كردنی ناسر فەتحی/ قوتابی پۆلی سێی شێوەكاری/ كۆلێژی هونەرە جوانەكانی هەولێر.--31.25.136.29 ١٢:٤٠, ٥ حوزەیران ٢٠١٢ (UTC)
وتووێژێک لەسەر جوانیناسی دەست پێ بکە
پەڕەکانی وتووێژ ئەو پەڕانەن کە بەشداربووان تێیدا وتووێژی باشترکردنی ناوەڕۆکی ویکیپیدیا دەکەن. دەتوانیت ئەم پەڕەیە بۆ دەستپێکردنی وتووێژ بەکاربێنیت و لەگەڵ بەشداربووانی تر باسی چاکسازیکردنی پەڕەی جوانیناسی بکەیت.
