بەکارھێنەر:Zhyar mihyaddin
شێرپەنجەی مەمک
شێرپەنجەیەکی کە لە شانەی مەمکەوە پەرە دەستێنێت . نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک لەوانەیە گرێیەک لە مەمکدا گۆڕانکاری لە شێوەی مەمک، لەرینەوە لە پێست، شلەی لە گۆی مەمکەوە، گۆی مەمکێکی تازە هەڵوەشاوە، یان پینەی سوور یان پێستی پێستی شلەی ی ی. لەو کەسانەی کە نەخۆشییان هەیە لە دووری بڵاوبوونەوەدا ، ڕەنگە ئازاری ئێسک ، گرێی لیمفی ئاوساو ، کورتبوونی هەناسە ، یان پێستی زەرد . هۆکارەکانی مەترسی بۆ گەشەدان بە شێرپەنجەی مەمک بریتین لە : مێینەبوون ، قەڵەوی ، نەبوونی وەرزشکردنی جەستەیی ، کحولی ، چارەسەری گۆڕینی هۆرمۆن لەکاتی وەستانی مانگانە ، بەئۆنکردن تیشک ، تەمەنێکی زوو لە سەرەتا دالەشکان ، بوونی منداڵ درەنگ لە ژیان یان بە هیچ نەبێت ، تەمەن ێکی گەورەتر ، بوونی مێژووی پێش وی شێرپەنجەی مەمک ، هەروەها مێژووییەکی خێزانی شێرپەنجەی مەمک . نزیکەی 5 - 10 % ی حاڵەتەکان دەرئەنجامی ئەو حاڵەتە بۆماوەییە کە لە دایک و باوکی کەسێکەوە بۆی هەیە ، لەوانە BRCA1 و BRCA2 لە نێو کەسانی تردا . شێرپەنجەی مەمک بە زۆری لە خانەکاندا گەشە دەکات لە ناوپۆشی مەڵکە شیرەکان و ئەو لولەی کە ئەم جۆگەیانە بە شیر دابین دەکەن . ئەو شێرپەنجەیانەی لە جۆگەکان پەرە دەستێنێت بە کارسینۆمی دایکەڵ ناسراون، هاوکات ئەو نەخۆشیانەی لە لوبولەوە پەرە دەستێنێت بە کارسینۆمی لۆبۆلار ناسراون زیاتر لە 18 جۆری تری ژێرشێرپەنجەی مەمک هەیە هەندێک، وەک کارسینومی داکەڵ لە سیتودا، لە لاساری پێش هەڵاوسانەوە پەرە دەستێنێت. دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی مەمک بە وەرگرتنی بیۆپسی ی تایبەت بە شانەی تایبەت بە ئەو نەخۆشیە دووپات کراوەتەوە هەر کە دەستنیشانکردن کرا پشکنینی زیاتر بۆ ئەوە دەکرێت کە ئایا شێرپەنجەکە لەودیو مەمکەوە بڵاوبۆتەوە و کام چارەسەرانە زۆر کاریگەرن هاوسەنگی سوودەکان بەرامبەر بە زیانەکانی پشکنینی شێرپەنجەی مەمک جێی مشتومڕە. 2013 پێداچوونەوەیەکی کۆکرانی بۆی دەرکەوت کە ڕوون نییە ئەگەر پشکنینی مامۆگرافیک زیانی زیاتر لە باش بکات ، لەو ڕێژەیە زۆر لەو ژنانەی کە تاقیکردنەوەیەکی ئەرێنی دەکەن دەرکەوت کە نەخۆشییان نییە . پێداچوونەوەیەکی ساڵی 2009 بۆ هێزی ئەرکی خزمەتگوزاری ڕێگری لە ئەمریکا بەڵگەی سودوەرگرتن یان دۆزیەوە لەو 40 بۆ 70 ساڵەی تەمەنی دا و ڕێکخراوەکە شکات دەکات هەر دوو ساڵ جارێک لە ژنانی 50 بۆ 74 ساڵ ڕەنگە ئەو دەرمانانەی تامۆکسیفین یان ڕالۆکسیفین لە هەوڵداندا بۆ نەهێشتنی شێرپەنجەی مەمک لەو کەسانەی کە مەترسی زۆر لە گەشەکردنیان هەیە ، بەکار بهێنرێت . لابردنی نەشتەرگەری ی هەردوو مەمک ، پێوانەیەکی تری پێشگیرییە لە هەندێک ژنی سەرمەترسی . لەو کەسانەی کە نەخۆشی شێرپەنجەیان بۆ دەستنیشان کراوە ، ڕەنگە کۆمەڵێک چارەسەر بەکاربهێنرێت لەوانە نەشتەرگەری و چارەسەری تیشک و چارەسەری کیمیایی و چارەسەری هۆرمۆنی و چارەسەری ئامانجکراو . جۆرەکانی نەشتەرگەری لە نەشتەرگەری ی مەمکەوە بۆ مەمکی مەمک ی یی ڕەنگە دروستکردنەوەی مەمک لە کاتی نەشتەرگەری دا یان لە کاتێکی دواتردا ئەنجام بدات. لەو کەسانەی کە شێرپەنجەکەیان بە بەشەکانی دیکەی لەشدا بڵاوبۆتەوە، چارەسەرییەکان زیاتر ئامانجیان باشترکردنی جۆری ژیان و ئاسوودەییە
دەرەنجامەکانی شێرپەنجەی مەمک بەپێی جۆری شێرپەنجە و ڕادەی نەخۆشی و تەمەنی کەسەکە جیاوازی هەیە ڕێژەی مانەوەی پێنج ساڵ لە ئینگلتەرا و ئەمریکا لە نێوان 80 بۆ 90 % دایە . لە وڵاتانی گەشەسەندوودا رێژەی مانەوەی پێنج ساڵی نزمتر لەسەر ئاستی جیهان شێرپەنجەی مەمک جۆری پێشەنگی شێرپەنجەیە لە ژناندا، کە لە 25%ی هەموو حاڵەتەکان هەژمار دەکرێت لە ساڵی 2018دا 2 ملیۆن حاڵەتی نوێ و 627 هەزار حاڵەتی مردنی لێکەوتاوە لە وڵاتانی پێشکەوتوودا زۆرترە و زیاتر لە 100 جار لە ژناندا زیاتر لە پیاوان دا بڵاوە.
شێرپەنجەی مەمک بە زۆری وەک گرێیەک پێشکەش دەکرێت کە هەست بە جیاواز بوونی دەکات لەگەڵ بەشەکانی تری شانەی مەمکدا . زیاتر لە 80% حاڵەتەکان دەدۆزێتەوە کاتێک مرۆڤ ئەو گرێیە بە پەنجەکانیەوە دەدۆزێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، بە سەرەتایترین شێرپەنجەی مەمک، بە مامۆگرام ەوە دەپشکنرێ گرێی لیمفی دۆزراوە کە دەکەوێتە ناو قۆڵەکانی لەوانەیە ئاماژە بە شێرپەنجەی مەمکیش بکات.
ئاماژەکانی شێرپەنجەی مەمک جگە لە گرێ لەوانەیە ئەستوورکردنی جیاواز لە شانەی مەمکەکانی تر لەخۆ بگرن، یەک مەمک گەورەتر یان نزمتر دەبێت، مەمکێک لە شوێنی گۆڕان یان شێوە یان هەڵگەڕانی پشت، پووککردنی پێست یان هەڵمژان، بەراش ێک لەسەر یان دەوری گۆی مەمک، لە گۆی مەمک دەردەکرێت، ئازاری بەردەوام لە بەشێک لە مەمک یان ژێر باڵیان و هەڵئاوساندنی ژێر باڵیان یان دەوری بڕبڕەی سەر بڕبڕەی یەخەکە. ئازار ( " mastodynia " ) ئامرازێکی باوەڕپێنەکراوە لە دیاریکردنی بوون یان نەبوونی شێرپەنجەی مەمکدا ، بەڵام ڕەنگە دەرخەری کێشەکانی دیکەی تەندروستی مەمک بێت .
یەکێکی تر لە نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک نەخۆشی پیجێت لە مەمک ئەم نەخۆشیە وەک گۆڕینی پێست لە نەخۆشی ئەگزیما دا نیشان دەدات؛ وەک سووربوون، ڕەنگکردن یان شکانێکی نەرم لە پێستی مەمک. لە کاتی نەخۆشی ەکانی پەیجت بۆ پێشوەچوونەکانی مەمک، نیشانەکانی لەوانەیە بریتین لە، بەتین، خوران، بەرزبوونەوەی هەستیاری، سووتان و ئازار لەوانەیە لە سەر گۆی مەمکیش دەربکرێت نزیکەی نیوەی ئەو ژنانەی نەخۆشی پیجت لە مەمکیان هەیە، هەروەها گرێیەک لە مەمکدا هەیە شێرپەنجەی مەمکی هەڵاوسان لەگەڵ هەمان کاریگەری دا پێشکەش دەکات. شێرپەنجەی مەمکی هەڵئاوسان دەگمەنە (تەنها لە کەمتر لە 5% لە دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی مەمک دا دەبینرێت) هێشتا شێوە شەڕانگێزەکەی شێرپەنجەی مەمک کە بە هەڵئاوسان و ئەو ناوچە سوورانە لە سەرەوەی مەمک دا دروست بوون. کاریگەرییە بینراوەکانی شێرپەنجەی مەمک لە ئەنجامی بەربەستی خوێنبەرەکان لەلایەن خانە شێرپەنجەییەکان ئەم جۆرە شێرپەنجەی مەمکانە لە تەمەنی گەنجتر و ئافرەتانی قەڵەو و ژنانی ئەمریکی ئەفریقیدا بە شێوەیەکی بەربڵاوتر دەبینرێت . هەروەک شێرپەنجەی مەمکی هەڵاوسان وەک گرێ یەک نییە هەندێک جار دەکرێت دواکەوتن لە دەستنیشانکردندا بێت .
لە حاڵەتە دەگمەنەکان، ئەوەی لە سەرەتادا وەک گرێیەکی فیگلۆدۆما (گرێی ڕەق، بێ شێرپەنجەیی) لە ڕاستیدا دەتوانێت گرێیەکی فیلۆدی بێت. گرێی فیلۆدس لە ناو سترۆمدا (شانەی بەیەکەوەبەستوو) مەمک دروست دەبێت و هەروەها شانەی سترۆمای تێدایە. گرێی فیلۆدس بە مانای ئاسایی ناکەون؛ ئەوان لەسەر بنەمای دەرکەوتنیان لەژێر مایکرۆسکۆب دا پۆلێن دەکرێن وەک باش، هێڵی سنوور یان نارێک
گرێی میتاستاتیک دەبێتە هۆی توێکرامی میتاستاتیک— گرێی لاوەکی (لە گرێی سەرەتاییەوە سەرچاوە دەگرێ) کە لەودیو و شوێنی بنەڕەتەوە بڵاو دەبنەوە. ئەو نیشانانەی بەهۆی شێرپەنجەی میتاستاتیک مەمکەوە دروست دەبن پشت بە شوێنی میتاستاز دەبەستێت شوێنە باوەکانی میتاستاز بریتین لە ئێسک، جگەر، سییەکان، مێشک کاتێک شێرپەنجە گەیشتووەتە وەها دۆخی هەڵاوسان، بە شێوەی قۆناغی 4 شێرپەنجە پۆلێن دەکرێت، شێرپەنجەکانی ئەم ویلایەتە زۆرجار کوشندەن نیشانە باوەکانی شێرپەنجەی قۆناغی 4 بریتین لە کەمبوونی کێش، ئێسک و ئازاری جومگەکان، نەخۆشی خوێن بەرەکان و نیشانەکانی دەماری ئەم نیشانانە بە نیشانەی نا دیاریکراو ناودەبرن چونکە دەکرێت دەرکەون لە زۆر نەخۆشی تر . بەدەگمەن شێرپەنجەی مەمک دەتوانێت بڵاوبێت بۆ سایتە زۆر ناباوەکانی وەک گرێ لیمفی ەکانی ئیپیپانکراتیک کە دەبێتە هۆی ڕێگری ی دوولەیی دەبێتە هۆی سەختیەکانی دۆزینەوەی نەخۆشی.
زۆربەی نیشانەکانی نەخۆشیەکانی مەمک، لە زۆربەی گرێکان، دەرناکەون بۆ نوێنەرایەتی کردنی شێرپەنجەی مەمک. کەمتر لە 20 % ی گرێکان ، بۆ نموونە نەخۆشی شێرپەنجەیی و چاکترین نەخۆشیەکانی مەمک وەک ماستیت و فیگندومای مەمک زیاتر هۆکاری تێکچوونی مەمکن .
فاکتەرە کانی مەترسی
ماددەی سەرەکی: فاکتەرە کانی مەترسی شێرپەنجەی مەمک
دەکرێت فاکتەرە کانی مەترسی دابەش بکرێت بۆ دوو جۆر:
• هۆکارەکانی مەترسی دەستکاریکردن )ئەو شتانەی کە خەڵک دەتوانن خۆیان بگۆڕن، وەک بەکارهێنانی خواردنەوە کحولییەکان (و
• فاکتەرە کانی مەترسی جێگیر)ئەو شتانەی کە ناتوانرێت بگۆڕدرێن، وەک تەمەن و سێکسی بایۆلۆج.
فاکتەرە سەرەکیەکانی مەترسی شێرپەنجەی مەمک مێینەن و بە تەمەنترن هۆکارەکانی تری مەترسی ئەگەری بۆماوەیی، نەبوونی منداڵ بوون یان نەبوونی شیردان، ئاستی بەرزتری هۆرمۆنی دیاریکراو، هەندێک شێوازی خۆراکی، قەڵەوی. یەک توێژینەوە دەریخستووە کە بەرکەوتنی پیسبوونی ڕووناکی، هۆکارێکە بۆ مەترسی پەرەسەندنی شێرپەنجەی مەمک.
سەرچاوە: