بەکارھێنەر:Yusif siyamand
ئێسكەنەرمه جيه؟.
ئێسكەنەرمە ناڕێكيەكى ئيسكه بەيكەره به هۆي كەمي ڤيتامين دى، كالسيۆم، يان فۆسفات. ئەمانە پێكهاتەى خۆراكي گرنگن بۆ پەرەسەندنى بەهێز، دروستي ئێسك. خەڵك لەگەڵ ئێسكەنەرمە لەوانەيە بێهێز و ئێسكيان نەرم بيت،
ڤيتامين دي لەش هاوكارى دەكات كالسيۆم و فۆسفات له ڕيخۆڵە دەمژێت. تۆ دەتوانيت ڤيتامين دى جۆراوجۆر له خۆراك دەست بكەويت، هەروەك شير، هێلكە، و ماسى.لەش هەروەها ڤيتامين بەرهەم دەهێنێت كاتێك هەتاو بەر لەشت دەكەوێت بەر.
كەمى ڤيتامين دى له لەش كاري لەش زەحمەت دەکات بۆ پاراستنی ئاستى كالسيۆم و فۆسفات بە شیوەیەکی اسایی و پیویست. كاتێك ئەمە ڕوو دەدات،ت لەش هۆرمۆن بەرهەم دەهێنێت كە كالسيۆم و فۆسفات بۆ ئێسك بەرەڵا دەكات.لە كاتی نەبوونى كانزا، ئیسک بێهێز و نەرم دەبیت.
ئێسكەنەرمە زۆر باوە لە منداڵ كە لەنێوان ٦ و ٣٦ مانگیدا. منداڵ زیاترين مەترسيان هەیە بۆ ئێسكەنەرمە چونكە ئەوان هێشتا گەشە دەسێنن.هؤي ئەمه بەس ڤيتامين دى نيه ئەگەر ئەوان لە ناوجەیەکی بژين كه تیشكى هەتاو كەم بی،لەم کیشەیە پیویستە گيا بخۆی يان خواردنەوەی شير زیاد بکەی. لە هەندێك حالەتدا کیشەکە بۆماوەيیە.
ئێسكەنەرمە دەگمەنە لە وڵاتە يەكگرتووەكان. ئێسكەنەرمە ڕا دەهێن زياتر باو بن، بەڵام ئەو بەزۆرى بزر بووى لە وڵاتى دەر كەوت لەكاتيەكە ١٩٤٠كان بەهۆيەكە پێشەكيى خۆراك قايم كردن، وەكو دانەوێڵە لەگەڵ ڤيتامين دييان زياد كرد.
ئەوەى كە لە مەترسيە بۆ ئێسكەنەرمە دەر دەكەوێت؟
مەترسى هۆ بۆ ئێسكەنەرمەكە داهاتوو دەگرنەوە:
تەمەن ئێسكەنەرمە زۆربەى باوە لە منداڵ كە لەنێوانن ٦ و ٣٦ مانگ كۆن. لەماوەى ئەمە كات ماوە، منداڵ عادەتەن ئەزموون خێرا گەشە كردن. ئەمەيە كاتێكيان لەشەكە زۆربەى كالسيۆم و فۆسفات پێويستى دەبن بۆ و بەهێز دەكەنيان ئێسك دەر دەكەون.
ڕێجيم
تۆيێك بڵندتر مەترسيىت هەيە ئێسكەنەرمە دەر دەكەويت ئەگەر تۆيێك گياخۆر ڕێجيم بخۆيت كە ماسى ناگرێتەوە، هێلكە، يان شير. تۆ هەروەها لەيێكيت مەترسيت زياد كرد ئەگەر تۆ گرفتيت هەبێت شير هەرس بكەيت يانێك هەستەوەريت هەيە بۆ شير شەكر (لاكتۆز). ساوا كە تەنها سنگ شير دەرخوارد دەدرێن هەروەها دەتوانێت كەم دە ببێت لە ڤيتامين دى. سنگ شير بەس ڤيتامين دى تێدا نابێت بۆ ئێسكەنەرمە ڕێ دەگرێت
پێست ڕەنگ
منداڵى ئەفريقى، هێمن دوورگە نشين، و ناوەڕاست ڕۆژهەڵات ڕەچەڵەك لەكە بڵندترين مەترسين بۆ ئێسكەنەرمە چونكە ئەوان تۆخ پێست هەيانە. تۆخ پێست كار ناداتەوە هەروەك بەتوندى بۆ هەتاو هەروەك سووكتر پێست دەكات، ئەوەندە ئەو كەمتر ڤيتامين دى بەرهەم دەهێنێت
جوگرافى شوێن
مان لەش زياتر ڤيتامين دى بەرهەم دەهێنن كاتێك ئەوان هەتاو دەكەورێنە بەر، ئەوەندە تۆ زياتريت لە مەترسى بۆ ئێسكەنەرمە ئەگەر تۆ بژييت لەيێك ڕووبەر لەگەڵ بچووك هەتاو. تۆ هەروەها لەيێك بڵندتر مەترسييت ئەگەر تۆ كار لەماڵەوە لەماوەى ڕووناكى ڕۆژ كاتژمێر
جين
يەك شێوەى ئێسكەنەرمە دەتوانن بەش دەبات. ئەمە ڕێگا كەكە ناڕێكى بە بەرەوخوار تێ دەپەڕدرێت بەناوت جين. ئەمە جۆرى ئێسكەنەرمە، بۆماوە ئێسكەنەرمە بەناوى،ت گورچيلە لێوە ڕێ دەگرێت فۆسفات دەمژن
چيەكە نيشانەى ئێسكەنەرمەن؟
نيشانەى ئێسكەنەرمە دەخەنە ناو:
ئازار يان نەرميەكە ئێسكيەكە باڵ، قاچ، حەوز، يان بڕبڕە (1
2) گەشە كردنى ڕا گرت و كورت پايەبەرزى
3) ئێسك شكست
4) ماسوولكە ژان
5) ددان كەمو كوڕى، وەكو:
* تاخير ددان دروست كردن
* كون لەكە ڕووكەشكردن
* دومەڵ
* كەم و كووڕى لەكە ددان پێكهاتە
* ژمارەى بۆشاييى زياد كرد
سكێلەتەل كەمو كوڕى، هەروەك : 6)
* بەشێوەيەكى نامۆ كاسەى سەرى شێوە پێ دا
* لاقى چەماوە، يان قاچ كە كەوان لەدەرەوە
*خۆپيادان لەكە ريبكاگێ
* ئێسقانى سينگ دەرپەڕين دەرچوون وەك ددان
* بڕبڕە چەمانەوە
*حەوز كەمو كوڕى
تەلەفۆن كردنت دكتۆر دەمودەست ئەگەرت منداڵ نيشانەى ئێسكەنەرمە نيشان بدات. ئەگەرەكە ناڕێكى مامەڵە لەگەڵ نەكرێت لەكاتيێك منداڵى گەشە كردن ماوە،ەكە منداڵ لەوانەيە كۆتايى سەرەوە لەگەڵێك زۆر كورت پايەبەرزى هەروەكێك هەراش. كەمو كوڕى هەروەها دەتوانن يەكجارەكى دە ببن ئەگەرەكە ناڕێكى ئەنترييتيد بڕوات
چۆن ئێسكەنەرمەيە دەستنيشانيان كرد؟
ت دكتۆر لەوانەيە بەتوانا بێت بۆ ئێسكەنەرمە دەستنيشان بكات لەلايەنێك جەستەيى تاقيكردنەوە ئەنجام دەدات. ئەوان دەپشكنن بۆ نەرمى يان ئازار لەكە ئێسك لەلايەن بەهێواشى فشار دەخەنە سەر لەسەر ئەوان.ت دكتۆر لەوانەيە هەروەها فەرمان مسۆگەر تاقيكردنەوە بۆ يارمەتيێك ئێسكەنەرمە دەستنيشان كردن بكات، هەروەك:
1) خوێن تاقيكردنەوە بۆ پێوانەكە ئاستى كالسيۆم و فۆسفات لەكە خوێن
2)ئێسك تيشكى ئێكس بۆ دەپشكنن بۆ ئێسك كەمو كوڕى
لە رارێ حالەت،ێك ئێسك پشكنينى شانەيى ئەنجام دەدرێت. ئەمەكە لادانيێك زۆر بچووك بڕگەى ئێسك بەشدارى دەكات، كە دەنێررێت بۆيێك تاقيگە بۆ شيكردنەوە.
چۆن ئێسكەنەرمەيە مامەڵەيان لەگەڵ كرد؟
چارەسەر بۆ ئێسكەنەرمە تيشك دەخاتە سەرەكە لەجياتى دا دەنێن ڤيتامين بزر دەبن يان كانزا لەكە لەش. ئەمە زۆربەيەكە نيشانە پەيوەنديدار لا دەبات لەگەڵ ئێسكەنەرمە. ئەگەرت منداڵێك ڤيتامين دى كەميێت هەبێت،ت دكتۆر موحتەمەل ئەوان دەوێى بۆ زۆر بوونيان كەوتنەبەر بۆ هەتاو، ئەگەر بكرێت. ئەوان هەروەها ئەوان هان دەدەن بۆ خۆراك بەرهەم بڵند بەكار دەهێنێت لە ڤيتامين دى، وەكو ماسى، جەرگ، شير، و هيلكه .
كالسيۆم و ڤيتامين دى بەهێزكەر هەروەها دەتوانن ڕا بهێرێن مامەڵە لەگەڵ ئێسكەنەرمە بكەن. داوات دكتۆر بكە دەربارەيەكە ڕاست ژەم، هەروەك ئەو دەتوانێت بگۆڕێت لەسەر بنەمايەكە قەبارەيت منداڵ. گەلێك زۆر ڤيتامين دى يان كالسيۆم دەتوانێت ناسەلامەت بێت.
ئەگەر سكێلەتەل كەمو كوڕى ئێستا بن،ت منداڵ لەوانەيە پشتى دەگرێت پێويستى ببێت بۆ شوێنيان ئێسك بەشێوەيەكى ڕاست هەروەك ئەوان گەشە دەسێنن. لە توند حالەت،ت منداڵ لەوانەيە ڕاستكەر نەشتەرگەرى پێويستى ببێت
بۆ بۆماوە ئێسكەنەرمە،ێك تێكەڵەى فۆسفات بەهێزكەر و بڵند ئاستيێك تايبەتى شێوەى ڤيتامين دى پێويستە بۆ مامەڵە لەگەڵەكە نەخۆشى دەكات
چى دەتوانێت چاوەڕێ بكرێت لەدواى چارەسەر بۆ ئێسكەنەرمە؟
ڤيتامين دى زياد دەكات، كالسيۆم، و فۆسفات ئاست يارمەتى ڕاستەكە ناڕێكى. زۆربەى منداڵ لەگەڵ ئێسكەنەرمە چاك بوون دەبينن لە نزيكەى يەك هەفتە.
سكێلەتەل كەمو كوڕى زۆرجار يان باشتر دەبن بزر دەبن بەسەر كات ئەگەر ئێسكەنەرمە ڕاست بكرێنەوە لەو كاتەيەكە منداڵ هێشتا گەنجە. لەگەڵ ئەوەشدا، سكێلەتەل كەمو كوڕى دەتوانن يەكجارەكى دە ببن ئەگەرەكە ناڕێكى مامەڵە لەگەڵ نەكرێت لەكاتيێك منداڵى گەشە كردن ماوە
چۆن ئێسكەنەرمە دەتوانن ڕێ بگيرێن؟
ەكە زياترين ڕێگا بۆ ئێسكەنەرمە ڕێ دەگرێت بۆ ئەوەيەێك ڕێجيم دەخوات كە پێويست بڕى كالسيۆم دەگرێتەوە، فۆسفۆرى، و ڤيتامين دى. خەڵك لەگەڵ گورچيلە ناڕێكى دەبێتيان كالسيۆم و فۆسفات ئاستن هەبێت چاودێرييان كرد لەسەرێك ئاسايى بنەما لەلايەنيان دكتۆر.
ئێسكەنەرمە هەروەها دەتوانن ڕێ بگيرێن لەگەڵ مامناوەند خۆر كەوتنەبەر. بەگوێرەيەكە نەتەوەيى تەندروستى خزمەتگوزاريى ئينگلتەرا (خزمەتگوزارى تەندروستى نيشتمانى)، تۆ تەنها پێويستى دەبيت بۆ دەخەيتە ڕوو
زۆربەى هەراش بەس كەوتنەبەر دەبن بۆ هەتاو. ئەوى گرنگ بۆ تێبينى كە گەلێك زۆر هەتاو زيانت پێست دەتوانێت، و سەنسكريين دەبێت كردارى بێت بۆ بێنز و پێست زيان ڕێ بگرێت. هەندێ جار،ەكە بەكارهێنانى سەنسكريين دەتوانێتت پێست لێوە ڕێ بگرێت ڤيتامين دى بەرهەم دەهێنێت، ئەوەندە ئەوى بەسوود بۆ خۆراك دەخوات كە ڤيتامين دى تێدا دەبن يان بۆ ڤيتامين دى بەهێزكەر دەبات. ئەمانە پاراستن پێوانە بەگرنگى خوارووترت مەترسى هى دەتوانن ئێسكەنەرمە دەر دەكەوێت