بەکارھێنەر:AsosShafeek/ئەزموون

«پەیژەی پێویستی»‌‌ - ی ماسلۆ Maslow

سازمانگەری بۆ پەی بردن بە ڕەفتاری مرۆڤ لە سازماندا و بۆ دۆزینەوەی شێوازی کاریگەری تاودان و هاندان، تۆژینەوە لە «پێویستیی مرۆڤ» دەکات. لەم بوارەدا دەروونناسی ئەمەریکایی، ماسلۆ (Abraham Harold Maslow (1908–1970، لە گۆشەنیگای دەروونناسانەوە لە پێویستییەکانی مرۆڤ ورد دەبێتەوە و لە پەیژەیەکی پێنج پلەدا پێشانیان دەدات. ماسلۆ بەم تیۆرییەی خۆی ڕێچکەیەکی نوێی لە بواری ڕەفتارناسیدا دامەزراند و بە کتێبی (Motivation and Personality (1954 بنەماکانی ئەم ڕێچکەیە ڕوون دەکاتەوە. ماسلۆ دەڵێ مرۆڤ هەر ئەوە نییە بەرانبەر دەوروبەر بەرتەک (کاردانەوە) ی هەبێت، مرۆڤ ویستێکی بەهێزی هەیە بۆ «خۆڕاستاندن» و ئەم ویستەیە دەبێتە هۆکاری هەرە گرینگی فراژووتن. ئەم «خۆڕاستاندن» Self-Actualizationـەش بەشی هەرە باڵای پێویستییەکانی مرۆڤە. هەتا دەگاتە ئەو ئاستە دەبێ پێویستیی دیکە دابین بکات.

ماسلۆ دەڵێ هەموو مرۆڤێک پێنج جۆر پێویستیی بنەڕەتی هەیە و ئەم پێویستییانە لە پێنج ئاستی جیاوازدا و بە شێوەیەکی هەرەمکار شیرازەیان بەستوە. هەتا پێویستیی ئاستی یەکەم تێر نەبێ، مرۆڤ ڕوو لە پێویستیی ئاستی دووەم نانێ. ئەم مۆدێلەی ماسلۆ پێی دەگوترێ «پەیژەی پێویستیی ماسلۆ» Maslow's Hierarchy of Needs. مرۆڤ کاتێک پلەیەکی ئەم پەیژەیە دەبڕێ، جۆرە پێویستییەک تێر دەکات و هێزی دنەدان تێیدا هانی دەدات بۆ سەرکەوتن بەسەر پلەی دووەمی پەیژەکەدا، بۆ تێر کردنی پێویستیی ئاستی بەرزتر و بۆ گەشە کردن. کەواتە پێویستیی خرۆشاو (دابیننەکراو) و تێرنەکراوە دەبێتە هێزی هاندەر لە مرۆڤدا و تاو دەداتە ڕەفتاری. ئەم هێزی هاندانەش لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە و لە ئاستێکەوە بۆ ئاستێکی دیکە، جیاوازە. پێنج ئاستی «پەیژەی پێویستیی ماسلۆ» بریتین لە:

- «پێویستیی فیزیۆلۆژی» Physiological Needs بریتییە لە پێویستیی یەکەمی هەرە بنەڕەتی. ئەمەیان «پێویستیی خۆڕسک» ـە. ئێمەی مرۆڤ بۆ ژیان پێویستمان بە هەوا، بە خۆراک و خەوە. بۆ زاوزێ پێویستمان بە سێکسە. پێویستیی بنەڕەتی دەبێ دابین بن دەنا مرۆڤ ورەی هەوڵدانی بەرەو سەرتر نابێ. مرۆڤ لە ژینگەی پیسدا، لە تینوەتی و برسێتیدا نای پەرژێتە گەشەی ژیان. جڤاتێک نەتوانێ پێویستیی زایەند چارە بکات، ناتوانێ ڕوو لە هەوراز بنێت.

گەر سەرنج بگریت لێت ئاشکرا دەبێ چۆن دەسەڵاتی ژیر و دڵسۆز پەرۆشی ژینگە و دابین کردنی خۆراکە، چۆن زەمینە بۆ هاوژینی دەڕەخسێنێت. دەسەڵاتی بێباک و نەیاریش چۆن ژینگە ژەهرباران دەکات، دەست بەسەر بازاڕی خۆراک و سێکسدا دەگرێ بۆ کۆنترۆڵ کردنی میللەت.

- «پێویستیی ئاسوودەیی» Safety Needs بریتییە لەوەی مرۆڤ پێویستی بە ئاسوودەیی هەیە، بۆ خۆی و کەسانی نێزیک خۆی. ئاژاوە و پەشێوەی دەبنە مایەی ترس و دڵەڕاوکێ. مرۆڤ پێویستی بە ڕزگاربوونە لە ترس و لە ئاژاوە، پێویستی بە ئارامی و ئەمانە، دەنا ناتوانێ بەرەو هەورازتر هەڵکشێ و ڕوو لە دابین کردنی پێویستیی باڵاتر بنێت. لە بارودۆخی ئارامدا، ئاسوودەیی دابینە و ئەوجا دەرفەت هەیە بۆ گەشە و سەرکەوتن. جڤاتێک لە ژێر چەپۆکی ترس و هەڕەشەدا بێ گەشە ناکات. دەسەڵاتی توانا و دڵسۆز هەرگیز خۆی ناکاتە دێوزمەی ترسناک و ستەمکار، چونکە دەزانێت کۆمەڵگە لە ژینگەی ترس و هەڕەشەدا دەپووکێتەوە. ئەوە ویست و کاری دەسەڵاتێکە دەستچێنی دوژمن نەک خۆماڵی و خۆفەرمان.

- «پێویستیی پەیوەندی» Belonging Needs - ئەمیان «پێویستیی جڤاکی»‌‌ـیە. ئێمەی مرۆڤ پێویستمان بە هۆگری و پەیوەندیی جڤاکی هەیە. دەمانەوێت بەشێک بین لە دەستە، لە سازمان و پەیوەست. دەمانەوێ وەک تاکەکەس جێگەمان لە نێو جڤاتدا سەلمێنراو بێت و پەیوەندیی هەستەکیمان بە دەوروبەرەوە هەبێت. پێویستمان بە دۆستایەتی، بە سۆز و ئەڤینە. ماسلۆ خۆی ئەم پێویستییە ناو دەنێ «پێویستیی ئەڤین» Love Needs گەر ئەم پێویستییە دابین بوو، ئەوجا چیدی هەوڵدان بۆ جێ گرتن و ئەندامەتی لە دەستە و گرووپدا گڕی نامێنێ. ئەوسا مرۆڤ بڵندتر دەڕوانێ.

کەواتە ڕێبەرایەتیی کارا دەبێ زەمینە بۆ دابین کردنی پێویستیی جڤاکی بڕەخسێنێ، دەنا بەهرەی ئەندامانی سازمان - لێرەدا دەکاتەوە هاوزێدان - لە بازنەی ئەم پێویستییەدا پەنگ دەخوات و سەرلەبەری میللەت لە کاروانی مێژوو دادەبڕێت. دەمێنێتەوە میللەتێکی ژیاربەدەر.

- «پێویستیی پێزانین» Esteem Needs بریتییە لەوەی مرۆڤ پێی خۆشە دەوروبەر ئافەرینی لێ بکات، لێسەلمێنراو بێت، ببێتە خاوەن پێگە. ئێمەی مرۆڤ پێمان خۆشە هەم خۆمان لە کاروباری خۆمان ڕازی بین و هەم دەوروبەر بە چاوی ڕێزەوە لێمان بڕوانێت، سەنگی خۆمان و گرینگیی بەرهەممان ببینێت. گەر ئەم پێویستییە دابین نەبێ مرۆڤ هەست بە بچووکی و سەرکزی دەکات. گەر دابین بوو شاناز دەبێ و بە پەیژەدا بەرەو ئاستی بەرزتر هەڵدەکشێت.

بڕوانە سیستەمی خوێندن و ڕێسای گەشە کردن لە بواری کار و پێگەی فەرمانبەری و فەرمانداریدا. بەراوردی دوو وەڵات بکە یەکیان سیستەمی ڕوون، ڕێسای ئاشکرا و پێوەری دادپەروەری هەیە، مرۆڤ بەگوێرەی بەهرە، هەوڵ و کۆشەش‌ تێیدا گەشە دەکات. وەڵاتێکی دیکەش تاکە پێوەر تێیدا خزمایەتی و خزمەتکارییە بۆ سەرۆک و دەسەڵاتداران، هۆگریی و لایەنگریی حیزبییە. دەرهاویشتەی ئەو دوو سیستەمە تەواو ئاشکرایە‌.

- «پێویستیی خۆڕاستاندن» Self-Actualization Needs - خۆڕاستاندن بریتییە لەوەی مرۆڤ دەرفەتی هەبێت ئەوپەڕی توانا و بەهرەی خۆی پیادە بکات و لێیان سوودمەند بێ. مرۆڤ دەیهەوێت ببێتە خاوەن ئەزموونی خۆی. خولیای خۆی بڕاستێنێ و بگاتە ئامانج. ئەم پێویستییەی «خۆڕاستاندن» لای هەر مرۆڤێک بە جۆرێک دەر دەکەوێت، هەیە دەیهەوێت ببێ بە هونەرمەند، هەیە هەوڵی زانست دەدات. بەڵام ئەم خولیایە نابێتە هاندەری سەرەکی هەتا پێویستییەکانی ژێرتر دابین نەبن. ماسلۆ جەختیش دەکات لەسەر ئەوەی دەرفەتی گەیشتن بە دابین کردنی پێویستیی خۆڕاستاندن بۆ زۆرربەی مرۆڤ گەلێک سەختە چونکە هەلومەرجی فەراهەم نییە مەگەر لە چێوەیەکی بەرتەسکدا. بۆچوونەکانی ماسلۆ و «پەیژەی پێویستی» هەم یاوەریان زۆر بوو، هەم نەیار و ڕەخنەگر. تۆژینەوەی (Motivationsteori som verktyg för styrning och kontroll (2007 دەڵێ دیدی ماسلۆ جەختی تەنها لەسەر فەرهەنگی ڕۆژاوا و تەنها لەسەر پیاوە، نە میللەتانی دیکە ڕەچاو دەگرێ نە خواست و خولیای ژنانە. وێڕای ڕەخنە و دیدی جیاواز، بەگشتی مۆدێلی ماسلۆ و دەرکی پێویستییەکانی مرۆڤ بۆ گەیشتن بە ڕەفتاری هەرە باش لە سازماندا، بەردەوام جێی سەرنج و دیڤچوونن.