پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکی

ئاڵای کۆمکاری عەرەبی

ئاڵای ئەمریکا

پەیوەندییەکانی عەرەب-ئەمریکی گێڕانەوەیەکی دەوڵەمەند و کەم جیاواز پێکدێت کە بەھۆی سەدەکانی کارلێککردن و دیپلۆماسی و ئاڵوگۆڕی نێوان ئەمریکا و جیھانی عەرەبییەوە لە قاڵب دراوە. ڕەگ و ڕیشەی لە ڕێگا بازرگانییە مێژوویییەکان و پەیوەندییە کولتوورییەکاندا ھەیە کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دێرین، دووبارەبوونەوەی مۆدێرنی ئەم پەیوەندییانە بە قووڵی کاریگەری داینامیکی جیۆپۆلەتیکی و بەرژەوەندییە ئابوورییەکان و ئاڵوگۆڕە کولتوورییەکان بووە. پەیوەندی ئەمریکا لەگەڵ جیھانی عەرەبیدا لە دوای جەنگی جیھانی دووەمدا زەبری بەرچاوی بەدەستھێنا، لەگەڵ فراوانبوونی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا شانبەشانی سەرھەڵدانی ناسیۆنالیزمی عەرەبی. بە درێژایی سەردەمی جەنگی سارد، ئەمریکا ھاوپەیمانی و ڕکابەرییە ئاڵۆزەکانی لەناو جیھانی عەرەبیدا بەڕێوەبرد، کە زۆرجار بەھۆی ڕەچاوکردنی ستراتیژییەوە بوو، وەک دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە نەوتییەکان و کۆنتڕۆڵکردنی کاریگەریی سۆڤیەت.

ململانێی عەرەبی و ئیسرائیل کە بەھۆی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٨دا بووە ھۆی کاتالیزەکردنی، وەک خاڵێکی سەرەکی سەریھەڵدا، کە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان و داینامیکی ناوچەیی بۆ دەیان ساڵی داھاتوو لە قاڵب دا. شەڕی کەنداو و جەنگی عێراق و ململانێی بەردەوامی ئیسرائیل و فەلەستین زیاتر جەختیان لەسەر ئاڵۆزییەکان و تەحەددیاتی سروشتی پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکا کردووەتەوە، کە خۆڕاگری ھاوپەیمانییەکانیان تاقیکردووەتەوە و ھەوڵە دیپلۆماسییەکانیان بۆ پەرەپێدانی سەقامگیری و ئاشتی ھانداوە. لە نێوان ئەم ڕەوتە جیۆپۆلیتیکییانەدا، ئاڵوگۆڕی کولتووری، دەستپێشخەرییە پەروەردەیییەکان و ھاوبەشییە ئابوورییەکان وەک پایەی بەشداریکردن، پەرەپێدانی لێکتێگەیشتن و ھاوکاری لە نێوان گەلانی عەرەب و ئەمریکادا بوون.

پەیوەندییە سەرەتایییەکان

پەیوەندییە سەرەتایییەکانی مەغریب و ئەمریکا

پەیوەندییە مێژوویییەکانی نێوان شانشینی مەغریب و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەگەڕێتەوە بۆ شەڕی شۆڕشی ئەمریکا (١٧٧٥–١٧٨٣)، بەتایبەتی لە ساڵی ١٧٧٧دا قووڵتر بووەوە کاتێک سوڵتان محەممەد بن عەبدوڵڵا بوو بە یەکەم پاشا کە یارمەتی پێشکەش بە ئەمریکا کرد، لێرەوە مەغریب یەکەم وڵات یان شانشینی گەورە بوو کە دانی بە سەربەخۆیی ئەمریکادا نا.

پەیوەندییە دیپلۆماسییە فەرمییەکانی ئەمریکا لەگەڵ مەغریب لە ساڵی ١٧٨٧ دەستیپێکرد کاتێک کۆنگرەی کۆنفیدڕاڵی پەیماننامەی ئاشتی و دۆستایەتی نێوان ئەو دوو نەتەوەیەی پەسەندکرد کە لە ساڵی ١٧٨٦ واژووکرابوو ئەم پەیماننامەیە لە ساڵی ١٨٣٦ دانوستاندنێکی لەسەر کراوەتەوە و تا ئێستاش کاری پێدەکرێت و درێژترین پەیوەندی پەیماننامەی نەشکاوە لە مێژووی ئەمریکادا پێکدەھێنێت و تەنجەر شوێنی کۆنترین موڵکی دیپلۆماسی ئەمریکایە لە جیھاندا. ئێستا مۆزەخانەیە، مۆزەخانەی نێردەی ئەمریکی تەنجەر تاکە بینایە لە دەرەوەی ئەمریکا کە ئێستا شوێنێکی مێژوویی نیشتمانییە. پەیماننامەکە لە ئەورووپا لەلایەن نێردەی ئەمریکی جۆن ئادەمز و تۆماس جێفرسۆنەوە جێبەجێکرا، دواتر لە کۆنگرەی کۆنفیدڕاڵی (کە بەپێی مادەکانی پێشووی کۆنفیدڕاڵی و حکوومەتی یەکێتی ھەمیشەیی کاردەکات) لە تەممووزی ١٧٨٧ پەسەندکرا تا ساڵی ٢٠٢٠، پەیماننامەکە بۆ ماوەی زیاتر لە ٢٣٥ ساڵ بەرگەی فشار و ئاڵۆزییەکانی ترانزاتلانتیک گرتووە و وەک درێژترین ھاوپەیمانی پەیماننامەی نەشکاو لە مێژووی ئەمریکادا خۆی دامەزراندووە. مەغریب بەردەوامە لە وەستانەوە وەک یەکێک لە ھاوپەیمانە بەردەوام و متمانەپێکراوەکانی ئەمریکا لە باکووری ئەفریقا.

لەنێو ئەو نامەنووسییانەی لە نێوان ئەمریکا و مەغریبدا ئاڵوگۆڕکرابوون، یەکێک لە نموونە دیارەکان نامەیەکی جۆرج واشنتۆن سەرۆکی دەستبەکاربوونی بۆ محەممەد ئیبن عەبدوڵڵا بوو. واشنتۆن لە ڕێکەوتی ١ی کانوونی دووەمی ١٧٨٩، لە مانگەکانی سەرەتای سەرۆکایەتییەکەیدا، باسی لە پرسەکانی دەسەڵات و سەرکردایەتی لە ئەمریکا کرد، ھەروەھا تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان مەغریب و ئەمریکا. لە نامەکەدا واشنتۆن پەشیمانی خۆی لە دواکەوتنی پەیوەندییەکان دەربڕی و ھۆکارەکەی بۆ گواستنەوەی حکوومەت و خواستی دامەزراندنی مەرجە ڕوونەکانی پەیوەندیکردن گەڕاندەوە. ھەروەھا دەستخۆشی لە ھەوڵە دیپلۆماسییەکانی محەممەد ئیبن عەبدوڵڵا کرد لە پاراستنی کەشتییە ئەمریکییەکان لە چەتەی دەریایی، دان بە لاوازی ئەمریکای تازەپێگەیشتوودا نا کە لەو کاتەدا ھێزی دەریایی نەبوو. ئامادەیی مەغریب بۆ بەشداریکردن لە دانوستانە دیپلۆماسییەکان بڕگەیەکی گرنگ بوو، چونکە بووە یەکەم دەوڵەتی ئەمازیغ، عەرەبی، ئەفریقی، یان موسڵمان کە پەیماننامەیەکی لەگەڵ ئەمریکادا بە فەرمی کرد، سەرەڕای بێتوانایی ئەمریکا لە پاراستنی کەشتییەکانی لە دەریای ناوەڕاستدا.

جەنگی بەرباری

کاپتن ویلیام بەینبریج لەکاتی ڕێزگرتن لە دێی جەزائیر، ساڵی ١٨٠٠

جەنگەکانی بەربەری زنجیرەیەک ململانێ بوون کە لە نێوان ئەمریکا و دەوڵەتە بەربەرییە عەرەبییەکانی باکووری ئەفریقادا ئەنجامدرا، ئەوانیش پارێزگاکانی عوسمانی لە تەرابلوس و جەزائیر و تونس و ھەروەھا سوڵتانییەتی سەربەخۆی مەغریب. ئەم شەڕانە لە نێوان ساڵانی ١٨٠١ و ١٨١٥ ڕوویانداوە و بە پلەی یەکەم بەھۆی پراکتیزەکردنی چەتەی دەریایی و زەوتکردنی کەشتییە بازرگانییەکانی ئەمریکا لە دەریای ناوەڕاست لەلایەن دەوڵەتانی بەربەرییەوە بووە.

لەم ماوەیەدا دەوڵەتانی بەرباری کە لیبیا و جەزائیر و تونس و مەغریبی ئێستای لەخۆگرتبوو، پێگەی ستراتیژییان بەدرێژایی کەناراوەکانی باکووری ئەفریقا ھەبوو و ڕێڕەوی بازرگانی گرنگیان کۆنترۆڵکرد. ئەوان داوای پارەی باجیان لە گەلانی ئەورووپا و ئەمریکا کرد لە بەرامبەر تێپەڕبوونی سەلامەت بۆ کەشتییەکانیان؛ بەڵام داواکارییەکان تادێت زیادەڕەوییان دەکرد و فەرمانڕەواکانی بەرباری پەنایان بردە بەر گرتنی کەشتییەکان و کۆیلەکردنی تیمەکانیان.

لە بەرامبەر زیادبوونی زیانەکان و پێشێلکردنی سەروەری خۆیان، ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک تۆماس جێفرسۆن و جەیمس مادیسۆن بڕیاریدا لە ڕووی سەربازییەوە ڕووبەڕووی ویلایەتە بەربەرییەکان ببێتەوە نەک بەردەوام بێت لە باجدان. ئەمەش بووە ھۆی یەکەمین جەنگی بەربەری (١٨٠١–١٨٠٥) دژی تەرابلوس، دواتر جەنگی بەربەری دووەم (١٨١٥) دژی جەزائیر. تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە

لە شەڕی بەندەری تەرابلوس لە کاتی جەنگی یەکەمی بەربەری لە ساڵی ١٨٠٤دا کەشتیی یو ئێس ئێس <i id="mwYw">فیلادلفیا</i> سووتاوە

ئەم ململانێیە بە شەڕە دەریایییەکان تایبەتمەند بوو، دیارترینیان کردەوەکانی بەلەمی بچووکی ھێزی دەریایی تازەپێگەیشتووی ئەمریکا بوو لە دژی بەلەمەکانی کۆرسەی بارباری گەورەتر و دامەزراوتر. ھێزی دەریایی ئەمریکا سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەستھێنا، لەوانە سەرکەوتنە بەناوبانگەکانی کەشتیی یو ئێس ئێس ئینتەرپڕایز و دەستووری یو ئێس ئێس.

شەڕەکانی بەربەری ساتێکی بەرچاوی لە پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکادا بەخۆیەوە بینی. ئەوان ئیرادەی ئەمریکایان نیشان دا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لە دەرەوەی وڵات و ئامادەنەبوونی ملکەچی زەوتکردن. سەرەڕای ئەوەش، شەڕەکان تیشکیان خستە سەر ئاڵۆزییەکانی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان لە ناوچەی دەریای ناوەڕاست، چونکە دەوڵەتانی بەربەری بە ناو لەژێر کۆنترۆڵی عوسمانییەکان بوون بەڵام بە شێوەیەکی سەربەخۆ کاریان دەکرد.

لە دوای جەنگەکانی بەربەری، ئەمریکا دانوستانی پەیماننامەی لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی بارباری کرد، کە ڕێگەی سەلامەتی بۆ کەشتییە ئەمریکییەکان مسۆگەر کرد لە بەرامبەر پارەی ساڵانەدا. ئەم پەیمانانە یارمەتیدەر بوون بۆ سەقامگیری ناوچەکە و ڕێگەیان بە زیادبوونی بازرگانی ئەمریکا لە دەریای ناوەڕاست دا.

دوای جەنگی جیھانی دووەم

پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکا پێش جەنگی جیھانی دووەم سنووردار بوو؛ بەڵام یەکەم وڵات کە بە فەرمی ئەمریکای ناساند مەغریب بوو. جگە لەوەش، بە بەراورد لەگەڵ زلھێزە ئەورووپییەکانی وەک بەریتانیا و فەرەنسا کە توانیبوویان نزیکەی ھەموو جیھانی عەرەبی داگیربکەن دوای شکستپێھێنانی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە ساڵی ١٩١٨، ئەمریکا 'لە سەرانسەری ناوچەکەدا جەماوەری و ڕێزی لێگیرا'. لەڕاستیدا 'ئەمریکییەکان وەک مرۆڤێکی باش سەیر دەکران، بەھۆی ئەو خۆپەرستی و دووفاقییەی پەیوەست بوو بە ئەورووپییەکانەوە پیس نەبوون'. میسیۆنەرە ئەمریکییەکان پزیشکی مۆدێرنیان ھێنابوو و دامەزراوەی پەروەردەیییان لە ھەموو جیھانی عەرەبیدا دانابوو. جگە لەمەش ئەمریکا ئەندازیاری نەوتی لێھاتووی بەرزی بۆ دەوڵەتانی عەرەبی دابین کردبوو. بەم شێوەیە ھەندێک پەیوەندی ھەبوون، کە لە نێوان ئەمریکا و دەوڵەتە عەرەبییەکان پێش جەنگی جیھانی دووەم دروستکراون. بە گشتی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عەرەب ھەوراز و نشێوی خۆی ھەبووە و ھەر ململانێیەک پەیوەندییەکانی دەگۆڕێت. لە ئێستادا پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکا لە ڕووی ئابوورییەوە زۆر بەھێزە، کە جیھانی عەرەبی سێیەم گەورەترین ھەناردەکاری ئەمریکایە، ئەمریکاش یەکەم گەورەترین ھاوردەکاری جیھانی عەرەبییە. سەرەڕای ئەوەش ئەم پەیوەندییە ئابوورییە بەھێزانە لە گۆڕەپانی سیاسیدا شکست دەھێنن.

ململانێی عەرەبی و ئیسرائیل

یەکەم ڕووداوی ڕاستەقینەی تێکچوونی نێوان جیھانی عەرەبی و ئەمریکا کاتێک بوو کە ئەمریکا دان بە ئیسرائیلدا نا و لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا پشتیوانی لێکرد. جگە لەوەش، «یەکەم دەوڵەت کە دانپێدانانی دیپلۆماسی بۆ ئیسرائیل درێژکردەوە، ئەمریکا بوو؛ یەکێتی سۆڤییەت و چەند نەتەوەیەکی ڕۆژئاوایی بە خێرایی بەدوایدا ڕۆیشتن؛ بەڵام ھیچ دەوڵەتێکی عەرەبی دانیان بە ئیسرائیلدا نەنا». ئەمریکا دەستێوەردانی عەرەبی لە فەلەستینی ئیجباری پێشوو کە دوای ماوەیەکی کەم لە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٨ ڕوویدا، ئیدانە کرد ئەم بابەتە ناوبانگ و ڕۆڵی ئەمریکای لەناو شەقامی عەرەبیدا کەمکردووەتەوە، ڕق و کینە بەرامبەر بە ئەمریکا زیادی کردووە و ئەمریکا وەک 'دۆستی دوژمنی عەرەبەکان' سەیر دەکرا، ئیسرائیل، بەم شێوەیە بوو بە دوژمن.

شەڕی ئێران و عێراق

شەڕی نێوان ئێران و عێراق ھەنگاوێکی دیکەی پەیوەندییەکانی عەرەب و ئەمریکا بوو، کە ئەمریکا پشتیوانی عێراقی کرد لە شەڕی دژی کۆماری ئیسلامی ئێران. لە نێو زلھێزەکان، سیاسەتی ئەمریکا بریتی بوو لە «مەیل» بەرەو عێراق بە کردنەوەی کەناڵە دیپلۆماسییەکان و ھەڵگرتنی سنووردارکردنی ھەناردەکردنی تەکنەلۆژیای دوو بەکارھێنان و سەرپەرشتیکردنی گواستنەوەی ڕەقەکاڵای سەربازیی لایەنی سێیەم و دابینکردنی زانیاری ھەواڵگری ئۆپەراسیۆن لە بەرەکانی شەڕدا. سەرەڕای ئەمانەش ئەمریکا تێوەگلاوە لە مامەڵەیەکی شاراوە و نایاسایی چەکدا بە ئێرانی گەمارۆدراو. ئەم فەزیحە سیاسییە بە کاروباری ئێران-کۆنترا ناسرا.

جەنگی کەنداو

ھێزەکانی ھاوپەیمانی عەرەبی، لە میسر، سووریا، عومان و کوێت لە کاتی ئۆپەراسیۆنی زریانی بیابان .

ئەمریکا لە شەڕی کەنداودا ڕۆڵێکی بەرچاوی ھەبوو. کاتێک عێراق ھێرشی کردە سەر کوەیت، چەند وڵاتێکی دیکەی عەرەبی بڕیاریاندا لەلایەن ئەمریکا، سەرۆکی ھاوپەیمانی دژە عێراقەوە بچنە نێو شەڕەکەوە. ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کە وێنەیەکی ئەمریکا وەک ڕزگارکەرێک دەربکەوێت، بەتایبەتی لەنێو دەوڵەتە دەوڵەمەندەکانی کەنداودا کە بریتین لە سعودیە، ئیمارات، بەحرەین، قەتەر و کوێت. لە ئێستادا ئەمریکا چەندین بنکەی سەربازی لە ناوچەکەدا پاراستووە.

جەنگی عێراق

کۆمکاری عەرەبی بە کۆی دەنگ ئەو شەڕەی ئیدانە کرد، جگە لە کوێت. شازادە سعوود، وەزیری دەرەوەی سعودیە بە ئاشکرا بانگەشەی ئەوەی کرد کە سوپای ئەمریکا مۆڵەتی بەکارھێنانی خاکی سعودیە بە ھیچ شێوەیەک بۆ ھێرشکردنە سەر عێراق نابێت. بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەمە بەرەیەک بووە، وەک چۆن سعودیە و کوەیت و ھەندێک دەوڵەتی عەرەبی دیکە، لە ڕاستیدا پشتیوانییان لە سەربازانی ئەمریکا کردووە، بەڵام ئەوان نەیانویستووە مەترسی توڕەکردنی سەدام بکەن پێش جەنگ بە دانی ئەو لێدوانانە بە ئاشکرا. دوای دە ساڵ بوونی ئەمریکا لە سعودیە، کە لەنێو ھۆکارەکانی ئوسامە بن لادن لەدایکبووی سعودیە بۆ ھێرشەکانی قاعیدە لە ١١ی ئەیلوولی ٢٠٠١ بۆ سەر ئەمریکا ئاماژەی پێکراوە، زۆربەی ھێزەکانی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٠٣ لە سعودیە کشێنرانەوە بۆ ماوەی شەڕەکە، جەماوەری سعودیە بە توندی دژی ئەو کارەی ئەمریکا مانەوە، بەبێ گوێدانە ئەرکێکی نەتەوە یەکگرتووەکان. پێش شەڕەکە، حکوومەت چەندین جار ھەوڵی دۆزینەوەی چارەسەرێکی دیپلۆماسی دا، بە گشتی لەگەڵ ھەڵوێستی ئەمریکا لەسەر ھەڕەشەی سەدام ھاوڕا بوو، تەنانەت تا ئەو شوێنەی کە داوای لە سەدام کرد کە بچێتە دەربەدەری خۆبەخشانە.