زمانی کوردی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

کوردی
کوردی
Kurdî, Kurdí, Кöрди
بنەماڵەی زمان
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی کوردی (ئەلفوبێی عەرەبی لە ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستاندا، ئەلفوبێی لاتینی لە باکوور و ڕۆژئاوای کوردستاندا و ئەلفوبێی کریلی لە سۆڤیەتی پێشوودا)
ڕەوشی فەرمیبوون
زمانی فەرمییە لە	عێراق زمانی ڕەسمی لە پەنا زمانی عەرەبیدا.; ئێران زمانی ناوچەیی بە پێی یاسای بنەڕەتی. ئەرمەنیا - زمانی کەمینە.
کۆدەکانی زمان
ISO 639-1	ku
ISO 639-2	kur
ISO 639-3	Variously:; kur – کوردی (سەرەکی); ckb – کوردیی ناوەندی; kmr – کوردیی باکووری; sdh – کوردیی باشووری; lki – لەکی
	[[File:\|250px]]

گەڕان بە مێژوودا

→ گۆڕانکاریی کۆنتر گۆڕانکاریی نوێتر ←

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

دیداریویکیدەق

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٩:٥٨، ٨ی شوباتی ٢٠١٢

ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).

زمانی کوردی زمانیکە کە جه‌ماوه‌ری کورد وەک زمانی زگماکی پێی ده‌دوێن. لە روی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانەکانی ھیندوئێرانی کە خۆیان لکێکن لە بنه‌ماڵه‌ی زمانەکانی ھیندوئورووپایی. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.^[١] زمانی کوردی له‌ نێوان زمانه‌ ئێرانیه‌کان دا له‌ بواری گه‌وره‌یی سێیەمین زمانه‌ و ده‌که‌وێته‌ دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتوو.^[٥]

شێوەزارەکانی کوردی

زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتیی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:^[٦]

ھەندێک لە زمانناسان، لۆڕییش وەکوو شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لۆڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لۆڕی لە بەر دستدا نییە و ئه‌م داوایه‌ هێشتا نه‌سه‌لماوه‌.^[١]

ئەلفوبێی کوردی

بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی ڕەسمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی ئەلفوبێی ھاوار یان بەدرخان دەناسرێت.

فۆنولۆژیی مێژوویی

کوردی					پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	Proto-Iranian
ک. باکووری	ک. ناوەندی	ک. باشووری	گۆرانی	زازاکی	پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	Proto-Iranian
s	s	s	s	s	s	s	h	h	θ	*ś
z	z	z	z	z	z	z	d	d	d	*ź
s, *hr	s, *hr	s, *hr	*hr	*hr	hr	θr	s	d	ç	*θr
sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	s/z	s/z	s/z	św/źw
pāš	pāš	pāš	??	??	paš	pas-ča	pas	pas	pasā	*pas-ča
ž	ž	ž	ž	j	ž	j	z	z	j	*j
ž	ž	ž	ç	j, z, ž	ž	ç	z	z	ç	*ç
d-	d-	d-	b-	b-	b-	duu-	d-	d-	duv-	*dw-
xw-	xw-	xw-	w-	w-	wx-	huu-, x^v-	x-	xw-	(h)uv-	*hw-
l, r	ł, r	ł, r	l, ł, r	rr	rδ	rd	l	l, r	rd	*rd
نادیار	نادیار	نادیار	نادیار	rz	rz	rz	l	l, r	rd	*rz
j-	j-	j-	y-	j-	y-	y-	j-	j-	y-	*y-
f(i)r-	f(i)r-	f(i)r-	wur-, har-	r-	fr-	fr-	for-, ھتد	fr-	fr-	*fr-
w-	w-	w-	w-	w-	f-	θw-	h-	h-	θw-	*θw-
w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y	w, y	β, δ, γ	b, d, g	w, y, (/nil)	w, y, (')	b, d, g	b, d, *g
w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, y, h	w, y, h	b, d, g	p, t, k	b, d, g	b, d, g	p, t, k	p, t, *k
n	n	n	?	n	nd	nd	nd	nd/nn	nd	*nd
žn	žn	žn	žn	šn, zn (?)	zn	sn	šn	šn	šn	*śn
v	w	w	m	m	-šm	-šm	-šm	-šm	-šm
v	w	w	m	m	-hm	-hm	-xm	-hm	-hm
h-, k-	h-, k-	h-, k-	h-	h-	x-	x-	x-	x-	x-	*x-
č-	č-	č-	?	ši-	šaw-	šiiu-	šaw-	šaw-	šiyav-	*čyau-
b-	b-	b-, w-	w-	v-	w-	w-	b-	w-	w-	*w-
(w)t	wt	ft	wt	wt	ft	ft	ft	ft	ft	*ft
t	t	t	t	t	xt	xt	xt	xt	xt	*xt

ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانەکانی ھیندوئورووپایی

کوردی						ئه‌ڵمانی	ئیتالی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فه‌ڕه‌نسی	ھۆلەندی
کوردیی باکووری	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	گۆرانی	زازاکی	ئه‌ڵمانی	ئیتالی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فه‌ڕه‌نسی	ھۆلەندی
évar	éware	íware	íware	wérega	-	abend	-	evening	-	-	afton	ivār	-	evond
bra	bra	bra	?	bra	bra	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
te, tu	to, tu	?	tu	?	ti, to	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	-
hesin	asin	asin	asin	asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
erd	herd	?	?	?	erd	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
ére	ére	êre	íre	?	-	hier	-	here	-	-	här	-	-	-
hengvín	hengwín	?	?	?	hemgén	honig	-	honey	-	honung	angabin	-	honing
kurt	kurt	kull	?	kurt	kilm	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lév	léw	léw	?	?	lew	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
nav	naw	naw	nom	nam	name	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	na	ne	?	?	né	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
nú	nwé	?	?	newe	newe	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
neh	no	nú	nö	?	new	neun	nove	ninie	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
pardéz	perdéz	?	?	?	?	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
spenax	espenax	?	?	?	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
stér	estére	esare	asare	hesare	estare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
dot	-	dot	dit	?	-	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dlop	dlop	?	dlop	dilapa	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

ڕێزمانی کوردی

جێناوه‌کان

جێناوه‌ سه‌ربه‌خۆکان

کەس	کوردیی باکووری	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	گۆرانی	زازاکی
ڕێک
١. ت.	ئەز	من	من	م	من	ئەز
٢. ت.	تو	تۆ	تو	تو	تۆ	ت
٣. ت. ن.	ئەو	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏ	ئۆ
٣. ت. م.	ئەو	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏه	ئا
١. ک.	ئەم	ئێمە	ئیمە	ئیمە	ئێمە	ما
٢. ک.	ھوون	ئێوە	ئیوە	ھومە	شمە	شما
٣. ک.	ئەو	ئەوان	ئەوان	ئون (iwin)	ئاڏی	ئێ
چەوت
١. ت.	من	من	من	م	من	مـ(ـن)
٢. ت.	تە	تۆ	تو	تو	تۆ	تۆ
٣. ت. ن.	وی	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏ	ئەی
٣. ت. م.	وە	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏە	ئایە
١. ک.	مە	ئێمە	ئیمە	ئیمە	ئێمە	ما
٢. ک.	وە	ئێوە	ئیوە	ھومە	شمە	شما
٣. ک.	وان	ئەوان	ئەوان	ئون (iwin)	ئاڏی	ئینان

جێناوه‌ لکاوه‌کان

کۆمه‌ڵه‌ی یه‌که‌م

که‌س/ژماره‌	تاک	کۆ
که‌سی یه‌که‌م	م	مان
که‌سی دووه‌م	ت	تان
که‌سی سێیه‌م	ی	یان

کۆمه‌ڵه‌ی دووه‌م

که‌س/ژماره‌	تاک	کۆ
که‌سی یه‌که‌م	م	ین
که‌سی دووه‌م	یت	ن
که‌سی سێیه‌م	ێت/ات	ن

کۆمەڵەی سێیەم

که‌س/ژماره‌	تاک	کۆ
که‌سی یه‌که‌م	م	ین
که‌سی دووه‌م	یت	ن
که‌سی سێیه‌م	()	ن

پەراوێز

ئەم وتارانەش ببینە

دەروازە کوردستان

بەستەری دەرەکی

ئینستیتوو

وشەنامە

[پ١-1] ئ ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language

[2] ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[3] Iraqi constitution, article 4

[4] European Charter for Regional or Minority Languages

[5] Kurdish Language - Britannica Encyclopedia

[6] زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

@@ ھێڵی ٣١٧: / ھێڵی ٣١٧: @@
 [[ko:쿠르드어]]
 [[ku:Zimanê kurdî]]
+[[kv:Курд кывъяс]]
 [[la:Lingua Curdica]]
 [[lij:Lengua curda]]