پلازما (فیزیک): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
| ھێڵی ١٦: | ھێڵی ١٦: | ||
*بواری دووه‌م كه‌به‌شی زۆری [[فیزیا]] ده‌گرێته‌وه له بۆشایی ئاسماندا كاری پێ ده‌كرێ وه‌ك یاساكانی [[وزە]] و چڕی، به‌ڵام بواری چڕی پلازما ده‌گۆرێ به پێی بڕی [[وزە]] (پله‌ی گه‌رمی) كه یاساكانی گێتی له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م بواره‌یه چونكه هه‌ندێك جۆری پلازما چڕیه‌كه‌ی پێورا و بینرا كه زۆر كه‌مه و ده‌گاته ده به‌رزكراو بۆ توانی سالب ده،له لایه‌كی تره‌وه پلازمای كوارك و لیبتۆنی (quark-gluon plasmas) كه له بواری هێزی كێشكردنی گه‌وره‌ی په‌یدابوو له بواری ئه‌لیكترۆموگناتیسی دایه چرییه‌كه‌ی زۆر زۆره. |
*بواری دووه‌م كه‌به‌شی زۆری [[فیزیا]] ده‌گرێته‌وه له بۆشایی ئاسماندا كاری پێ ده‌كرێ وه‌ك یاساكانی [[وزە]] و چڕی، به‌ڵام بواری چڕی پلازما ده‌گۆرێ به پێی بڕی [[وزە]] (پله‌ی گه‌رمی) كه یاساكانی گێتی له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م بواره‌یه چونكه هه‌ندێك جۆری پلازما چڕیه‌كه‌ی پێورا و بینرا كه زۆر كه‌مه و ده‌گاته ده به‌رزكراو بۆ توانی سالب ده،له لایه‌كی تره‌وه پلازمای كوارك و لیبتۆنی (quark-gluon plasmas) كه له بواری هێزی كێشكردنی گه‌وره‌ی په‌یدابوو له بواری ئه‌لیكترۆموگناتیسی دایه چرییه‌كه‌ی زۆر زۆره. |
||
پلازمای كریستاڵی له تاقیگه‌دا له پله‌ی سفری كلڤن دایه واته(-273oC) كه‌چی پلازمای گێتی (بۆشایی ئاسمان) له پله‌ی گه‌رمی زیاتر له (10^8 OK) دایه تیشكی گێتی جۆرێكه له پلازما كه تیشكه‌كه‌ی جیرۆسكۆبی یه (كه له شێوه‌ی لولپێچدایه) ئه‌م تیشكه |
پلازمای كریستاڵی له تاقیگه‌دا له پله‌ی سفری كلڤن دایه واته(-273oC) كه‌چی پلازمای گێتی (بۆشایی ئاسمان) له پله‌ی گه‌رمی زیاتر له (10^8 OK) دایه تیشكی گێتی جۆرێكه له پلازما كه تیشكه‌كه‌ی جیرۆسكۆبی یه (كه له شێوه‌ی لولپێچدایه) ئه‌م تیشكه [[وزه]]یه‌كی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه كه زۆر زیاتره له وزه ئه‌و تیشكانه‌ى كه‌له تاقیگه‌دا له‌لایه‌ن مرۆڤ دروست كراوه. |
||
پلازما دۆخێكی گواستراوه‌ی مادده‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه بواری كاره‌بایی و موگناتیسی كاری تێ ده‌كات وه سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی جۆره‌ها تیشكه،له زۆربه‌ی بواره‌كانی زانستیدا به‌كار دێت . |
پلازما دۆخێكی گواستراوه‌ی مادده‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه بواری كاره‌بایی و موگناتیسی كاری تێ ده‌كات وه سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی جۆره‌ها تیشكه،له زۆربه‌ی بواره‌كانی زانستیدا به‌كار دێت . |
||
وەک پێداچوونەوەی ١٤:٢٩، ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢
دۆخی پلازما (بە ئینگلیزی: Plasma) دۆخێی تایبەتیە لە دۆخەکانی ماددە ، بریتیە لە گزێکی بە ئایۆن بوو کە ئەلیکترۆنەکانی سەربەستن و بە گەرد یان گەردیلەکەوە نەبەستراون ، ئەگەر ماددە لە سروشتدا لە سێ دۆخدا هەبێت (ڕەقی ، شلی ، گاز ) ئەوا پلازما دۆخی چوارەمی ماددەیە. بە پێچەوانەی گازەکانەوە چەند سیفەتێکی تایبەتی هەیە بە ئایۆن بوون دەبێتە هۆی دەرچوونی ئەلکترۆنێک یان زیاتر لە کاتێکدا گەرمی یان وزەیەکی دیاریکراو دەدرێتێ ، ئەم بارگە کارەباییە پلازما یان ماددە جیوەییەکە دەکاتە گەیەنەرێک بۆ کارەبا ، بۆیە بەهێز بەرەو بواری موگناتیسی کێش دەبێت. پلازما شێوەی گازێکی هاوتا (مامناوەند) وەردەگرێت کە لە هەور دەچێت بۆ نموونە ئەستێرەکان یان وەک گورزەیەکی بە ئایۆن بوو دێت کە تەپوتۆز و دەنکۆڵەکانی تێدایە و پێی دەڵێن پلازمای تەپ و تۆزاوی ، ئەمەش بەهۆی گازی بە ئایۆن بووەوە دروست بووە کاتێک ئەلکترۆن بۆ دوور لە ناوک هەڵدەدڕێت بارگە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان سەربەستتر دەبن.
مێژووی پلازما
لە ساڵی ١٨٧٩ دا زانای ئینگلیزی ولیام کرۆکس پلازمای دۆزییەوە لە ڕێی لوولەکی کرۆکسەوە ، لەو کاتەدا ناوی نا ماددە تیشکاوەرییەکان زانای بەریتانی جۆزێف تۆمسون لە ساڵی ١٨٩٧ دا خەسڵەت و سروشتی پلازمای دۆزییەوە ، بەڵام ناولێنانی پلازما لە بنەڕەتدا بۆ زانا ئیرفینگ لانگمویر دەگەڕێتەوە لە ساڵی ١٩٢٨دا ، کە باوەڕی وابوو لە پلازمای خوێن دەچێت.
سیفه‌ته‌كانی دۆخی پلازما
پلازما ناوه‌ندێكه ته‌زووی كاره‌با ده‌گوازێته‌وه و بواری موگناتیسی دروست ده‌كات. دۆخی پلازما بڵاوترین دۆخى ماددەیه چونكه له (%٩٩)ی پێكهاته‌ى گێتى بریتییه له پلازما به گشت ئه‌ستێره و گەلەئەستێرەكانیشه‌وه .
-دوو بواری سه‌ره‌كی هه‌یه بۆ زانینی دۆخی پلازما :
- بواری یه‌كه‌م كه زۆر باوه له پلازما جووڵه‌ی ئه‌لیكترۆنی و جووڵه‌ی ئایۆنی ده‌گرێته‌وه كه له بواری مایكرۆنی پله (10^-6) یان كه‌متره .
- بواری دووه‌م كه‌به‌شی زۆری فیزیا ده‌گرێته‌وه له بۆشایی ئاسماندا كاری پێ ده‌كرێ وه‌ك یاساكانی وزە و چڕی، به‌ڵام بواری چڕی پلازما ده‌گۆرێ به پێی بڕی وزە (پله‌ی گه‌رمی) كه یاساكانی گێتی له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م بواره‌یه چونكه هه‌ندێك جۆری پلازما چڕیه‌كه‌ی پێورا و بینرا كه زۆر كه‌مه و ده‌گاته ده به‌رزكراو بۆ توانی سالب ده،له لایه‌كی تره‌وه پلازمای كوارك و لیبتۆنی (quark-gluon plasmas) كه له بواری هێزی كێشكردنی گه‌وره‌ی په‌یدابوو له بواری ئه‌لیكترۆموگناتیسی دایه چرییه‌كه‌ی زۆر زۆره.
پلازمای كریستاڵی له تاقیگه‌دا له پله‌ی سفری كلڤن دایه واته(-273oC) كه‌چی پلازمای گێتی (بۆشایی ئاسمان) له پله‌ی گه‌رمی زیاتر له (10^8 OK) دایه تیشكی گێتی جۆرێكه له پلازما كه تیشكه‌كه‌ی جیرۆسكۆبی یه (كه له شێوه‌ی لولپێچدایه) ئه‌م تیشكه وزه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه كه زۆر زیاتره له وزه ئه‌و تیشكانه‌ى كه‌له تاقیگه‌دا له‌لایه‌ن مرۆڤ دروست كراوه. پلازما دۆخێكی گواستراوه‌ی مادده‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه بواری كاره‌بایی و موگناتیسی كاری تێ ده‌كات وه سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی جۆره‌ها تیشكه،له زۆربه‌ی بواره‌كانی زانستیدا به‌كار دێت .
سەرچاوەکان
- گۆڤاری زانستی سەردەم
- www.wikipedia.org
