ئەستێرەگەڕ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگەکان: بزوێنی دوای یەک دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو
ھێڵی ٥: ھێڵی ٥:
ئەم وشەیە بەتایبەتی بۆ ئەستێرەگەڕە پرۆفێشناڵەکان بەکار دێ، بەڵام بەگشتی بە کەسێ کە بە جۆرێک چووبێتە [[بۆشاییی ئاسمان]]<nowiki/>یش دەوترێت. بۆ نموونە زانایان، لێکۆڵەران، فڕۆکەوانان و تەنانەت گەشتیارانی بۆشاییگەڕ کە ئەزموونی گەڕان لە بۆشایییان بێ، بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن. ھەندێ جار، بە پێی ھەندێ پێناسە، تەنانەت سەرنشینانی ھەندێک لە مووشەک-فڕۆکەکانیش وەکوو [[نۆرت ئەمەریکەن ئێکس-١٥]] بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن.<ref>{{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر=https://fa.wikipedia.org/wiki/فضانورد|سەردێڕ=فضانورد|زمان=فارسی|سەردان=٦ی ٦ی ٢٠٢٠}}</ref>
ئەم وشەیە بەتایبەتی بۆ ئەستێرەگەڕە پرۆفێشناڵەکان بەکار دێ، بەڵام بەگشتی بە کەسێ کە بە جۆرێک چووبێتە [[بۆشاییی ئاسمان]]<nowiki/>یش دەوترێت. بۆ نموونە زانایان، لێکۆڵەران، فڕۆکەوانان و تەنانەت گەشتیارانی بۆشاییگەڕ کە ئەزموونی گەڕان لە بۆشایییان بێ، بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن. ھەندێ جار، بە پێی ھەندێ پێناسە، تەنانەت سەرنشینانی ھەندێک لە مووشەک-فڕۆکەکانیش وەکوو [[نۆرت ئەمەریکەن ئێکس-١٥]] بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن.<ref>{{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر=https://fa.wikipedia.org/wiki/فضانورد|سەردێڕ=فضانورد|زمان=فارسی|سەردان=٦ی ٦ی ٢٠٢٠}}</ref>


== یەکەمینەکان لە بۆشاییگەڕی ==
== یەکەمینەکان لە ئەستێرەگەڕیدا ==
=== یەکەمین گیانلەبەر لە بۆشایی ئاسمان ===
=== یەکەمین گیانلەبەر لە بۆشاییی ئاسمان ===
یەکەمین بوونەوەری زیندوو لە بۆشایی ئاسماندا سەگێک بوو بە ناوی [[لایکا]] کە لە ٣ی ١١ی ١٩٦٧ی زایینی، تەنیا یەک مانگ پاش هەڵدانی [[سپوتنیک-١]] و دەستپێکی فەرمیی سەردەمی بۆشایی، بە [[کەشتیی بۆشاییگەڕ]]ی [[ڕووسی]]ی [[سپوتنیک-٢]] نێردرایە خولگەی زەوی. لەم هەڵدانەدا کە بە مەبەستی تاقیکردنەوەی کۆئەندامەکانی لەش لە ھەلومەرجی بێکێشیدا بۆ دروستکردنی سیستمەکانی پاڵپشتیی لەش قەومابوو کەشتییە بۆشاییگەڕەکە بۆ مەبەستی گەڕانەوە بۆ زەوی دروست نەکرابوو و لایکا پاش ماوەیەک، لە خولگەی زەویدا گیانی لەدەست دا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.russianspaceweb.com/sputnik2.html|سەردێڕ=ئەرکی فەزایی سپوتنیک|ناونیشانی ئەرشیڤ=|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=|نووسەر=|ناوی بنەماڵەیی=|ناونیشانی نووسەر=|ناو=وێبگەی فەزایی ڕووسیا|نووسەرەکانی تر=|ڕێکەوت=|ساڵ=|مانگ=|ھەڵەگیر=|زمان=ئینگلیزی|قاڵب=|بەرھەم=|پەڕە=|بڵاوکەرەوە=|ڕێکەوتی سەردان=|وتەگێڕانەوە=}}</ref>
یەکەمین بوونەوەری زیندوو لە بۆشاییی ئاسماندا سەگێک بوو بە ناوی [[لایکا]] کە لە ٣ی ١١ی ١٩۵٧، تەنیا یەک مانگ پاش پڕتاوی [[سپوتنیک-١]] و دەستپێکی سەردەمی بۆشایی، بە [[کەشتیی بۆشاییگەڕ]]ی [[ڕووسی]]ی [[سپوتنیک-٢]] نێردرایە خولگەی زەوی. مەبەست لەم پڕتاوە تاقیکردنەوەی کۆئەندامەکانی لەش لە ھەلومەرجی بێکێشیدا و تەواوکردنی سیستمەکانی ژیانپارێز لە بۆشاییگەڕە سەرنشیندارەکاندا بوو. بۆشاییگەڕەکە بۆ گەڕانەوە بۆ زەوی دروست نەکرابوو و لایکا پاش ماوەیەک، لە خولگەی زەویدا گیانی لەدەست دا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.russianspaceweb.com/sputnik2.html|سەردێڕ=ئەرکی فەزایی سپوتنیک|ناونیشانی ئەرشیڤ=|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=|نووسەر=|ناوی بنەماڵەیی=|ناونیشانی نووسەر=|ناو=وێبگەی فەزایی ڕووسیا|نووسەرەکانی تر=|ڕێکەوت=|ساڵ=|مانگ=|ھەڵەگیر=|زمان=ئینگلیزی|قاڵب=|بەرھەم=|پەڕە=|بڵاوکەرەوە=|ڕێکەوتی سەردان=|وتەگێڕانەوە=}}</ref>


=== یەکەمین مرۆڤی بۆشاییگەڕ ===
=== یەکەمین مرۆڤی ئەستێرەگەڕ ===
[[پەڕگە:Yuri_Gagarin_(1961)_-_Restoration.jpg|چەپ|وێنۆک|[[یوری گاگارین]] لە ساڵی ١٩٦١دا]]<br>
[[پەڕگە:Yuri_Gagarin_(1961)_-_Restoration.jpg|چەپ|وێنۆک|[[یوری گاگارین]] لە ساڵی ١٩٦١دا]]

یەکەمین مرۆڤی بۆشاییگەڕی جیھان [[یوری گاگارین]]، بۆشاییوانی [[ڕووسی]] بوو کە لە ١٢ی ٤ی ١٩٦١دا بە کەشتیی بۆشاییگەڕی [[ڤۆستۆک-١]] (بە [[ڕووسی]]: Восток-1) و لە ماوەی ١٠٨ خولەکدا یەکجار بە دەوری زەویدا گەڕا.
یەکەمین مرۆڤی ئەستێرەگەڕی جیھان [[یوری گاگارین]]، ئەستێەرەگەڕی [[ڕووسی]] بوو کە لە ١٢ی ٤ی ١٩٦١دا بە کەشتیی بۆشاییگەڕی [[ڤۆستۆک-١]] (بە [[ڕووسی]]: Восток-1) و لە ماوەی ١٠٨ خولەکدا یەکجار بە دەوری زەویدا گەڕا.


=== یەکەمین ژنی بۆشایەوان ===
=== یەکەمین ژنی بۆشایەوان ===

وەک پێداچوونەوەی ‏١٦:٣٧، ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١

بۆشایەوان بروس ماکندلیسی دووەم، لەدەرەوەی گلیسکەی ئەمریکی چالێنجەر لە ١١ی شوباتی ١٩٨٤

ئەستێرەگەڕ (بە ئینگلیزی: Astronaut) کەسێکە کە دوای تێپەڕاندنی خولی تایبەتی، چووبێتە دەرەوەی کەشی زەوی.[١] ئەم وشەیە بەتایبەتی بۆ ئەستێرەگەڕە پرۆفێشناڵەکان بەکار دێ، بەڵام بەگشتی بە کەسێ کە بە جۆرێک چووبێتە بۆشاییی ئاسمانیش دەوترێت. بۆ نموونە زانایان، لێکۆڵەران، فڕۆکەوانان و تەنانەت گەشتیارانی بۆشاییگەڕ کە ئەزموونی گەڕان لە بۆشایییان بێ، بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن. ھەندێ جار، بە پێی ھەندێ پێناسە، تەنانەت سەرنشینانی ھەندێک لە مووشەک-فڕۆکەکانیش وەکوو نۆرت ئەمەریکەن ئێکس-١٥ بە ئەستێرەگەڕ دەژمێردرێن.[٢]

یەکەمینەکان لە ئەستێرەگەڕیدا

یەکەمین گیانلەبەر لە بۆشاییی ئاسمان

یەکەمین بوونەوەری زیندوو لە بۆشاییی ئاسماندا سەگێک بوو بە ناوی لایکا کە لە ٣ی ١١ی ١٩۵٧، تەنیا یەک مانگ پاش پڕتاوی سپوتنیک-١ و دەستپێکی سەردەمی بۆشایی، بە کەشتیی بۆشاییگەڕی ڕووسیی سپوتنیک-٢ نێردرایە خولگەی زەوی. مەبەست لەم پڕتاوە تاقیکردنەوەی کۆئەندامەکانی لەش لە ھەلومەرجی بێکێشیدا و تەواوکردنی سیستمەکانی ژیانپارێز لە بۆشاییگەڕە سەرنشیندارەکاندا بوو. بۆشاییگەڕەکە بۆ گەڕانەوە بۆ زەوی دروست نەکرابوو و لایکا پاش ماوەیەک، لە خولگەی زەویدا گیانی لەدەست دا.[٣]

یەکەمین مرۆڤی ئەستێرەگەڕ

یوری گاگارین لە ساڵی ١٩٦١دا

یەکەمین مرۆڤی ئەستێرەگەڕی جیھان یوری گاگارین، ئەستێەرەگەڕی ڕووسی بوو کە لە ١٢ی ٤ی ١٩٦١دا بە کەشتیی بۆشاییگەڕی ڤۆستۆک-١ (بە ڕووسی: Восток-1) و لە ماوەی ١٠٨ خولەکدا یەکجار بە دەوری زەویدا گەڕا.

یەکەمین ژنی بۆشایەوان

ڤاڵنتینا تریشکۆڤا، یەکەمین ژنی بۆشاییوان


یەکەمین ژنی بۆشایەوان ڤاڵنتینا تریشکۆڤای خەڵکی ڕووسیایە کە لە ١٦ی ٦ی ١٩٦٣ دا بە کەشتیی بۆشاییگەڕ ڤۆستۆک-٦ چووە ئاسمانەوە و نزیک سێ ڕۆژ لە بوشایی ئاسماندا مایەوە. ئەو ھەروەھا یەکەمین کەسی نامیلیشیاییی جیھانە کە چووەتە بۆشایی ئاسمان چونکە لەدوای هەڵدانی پەیوەست بوو بە ھێزی ئاسمانی سۆڤیەتەوە.

یەکەمین بۆشاییوانی عەرەب

سوڵتان بن سەلمان ئالی سعوود


شازادە سوڵتان کوڕی سەلمان کوڕی عەبدولعەزیز ئال سعوود کە لەو کاتەدا جێنشینی شای عەرەبستانی سعوودی بوو، یەکەمین عەرەبێکە کە بە کەشتیی بۆشاییگەڕ دیسکۆڤەریی ئەمریکا چووەتە خولگەی زەوی.

یەکەمین گەشتیاریی بۆشاییگەڕی ئێرانی

ئەنووشە ئەنساری دەمێک دوای نیشتنەوە


یەکەمین ژنی گەشتیاری بۆشاییگەڕ و یەکەمین ئێرانی لە بۆشایی ئاسماندا، ئەندازیاری ئێرانی ئەنووشە ئەنسارییە کە بە بژاردنی بڕی ٢٠ ملیۆن دۆلار بە کەشتیی بۆشاییگەڕی سایۆز تی ئێم-٩ چووە بۆشایی ئاسمان و ١١ ڕۆژ لە وێستگەی بۆشایی ناونەتەوەییدا نیشتەجێ بوو.داستان موفقیت انوشھ انصاری ،کارآفرین و اولین زن فضانورد ایرانی (لە ڕێکەوتی ٨ی ٦ی ٢٠٢٠).</ref>

سەرچاوەکان

  1. ^ بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Astronaut»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢٢ی شوباتی ٢٠١٨.
  2. ^ بەشداربووانی ویکیپیدیا، «فضانورد»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ٦ی ٦ی ٢٠٢٠.
  3. ^ ئەرکی فەزایی سپوتنیک(ئینگلیزی).