مەریوان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٩:٥٥، ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢١

مەریوان لە شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە کە ناوەندی شارستانی مەریوانی پارێزگای کوردستانی ئێرانە. مەریوان لە باکوورەوە بۆ سەقز، لە ڕۆژھەڵاتەوە بۆ سنە و لە باشوورەوە بۆ نۆدشە لە پارێزگای کرماشان ڕێگەی ھەیە. مەریوان لە ڕۆژاواوە تەنیا ١٦ کیلۆمەتر لە سنووری باشماخەوە کە لە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراقە دوورە و ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی ئەم شارۆچکە. ھەروەھا نزیک بوون بە گۆلی زرێبار و ناوچەی ھەورامان کە دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە ھۆی بەناوبانگ بوونی ئەم شارۆچکە. بە پێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١^[٢] مەریوان ١١٠٤٦٤ کەس دانیشتووی ھەبووە. زاراوەی سەرەکیی دانیشتووانی سۆرانییە ھەروەھا ژمارەیەکیش ھەورامیی تێدایە.^[٣]

مێژوو

سەرچاوە مێژووییەکانی سەردەمی سەفەوی، قاجاڕ و عوسمانی ئاماژەی زۆریان تێدایە بە ڕوودانی شەڕ لە مەریوان یا لە دەشتی مەریوان. زۆری ئەم شەڕانە لە نێوان ئێران و عوسمانی یا میرنشینە کوردییەکاندا ڕووی داوە.^[٤] مەریوان سنووری نێوان ئیمپراتۆریی قاجاڕ و عوسمانی بووە و زۆر جار شوێنی شەڕ و ناکۆکیی تایەفە کوردەکان بووە.^[٥]

دەریاچەی زرێبار

زرێبار یان زرێوار دەریاچەیەکی گەورەی سروشتیی ئاوی شیرینە کە لە ٣ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای شاری مەریواندایە. ئاوی زرێبار لە سەرچاوە ئاوییەکانی بنی خۆیەوە ھەڵدەقوڵێت و ھیچ ڕووبارێکی تر ناڕژێتە ناوی و ھەروەھا ساڕێژی ئاوەکەشی چەمی زرێبار پێک دێنێت کە بە دەشتی مەریواندا تێپەڕ دەبێت و دەڕژێتە سەر ڕووباری سیروان. زرێبار و سروشتی دەوروبەری کە دەشت و کێو و دارستان و گیانلەبەری جۆراوجۆری تێدایە، یەکێک لە سەیرانگا بەناوبانگە گەشتیارییەکانی کوردستان و ئێرانە. بەرزاییەکەی لە ئاستی دەریاکان ١٢۹٠ مەترە^[٦] و درێژییەکەی (ئاڕاستەی باشووری-باکووری) زیاتر لە ٨ کیلۆمەترە و پانییەکەشی (ئاڕاستەی ڕۆژھەڵات-ڕۆژاوا) نزیکەی ٣ کیلۆمەترە.^[٧] لە ھەندێک لە زستانە ساردەکاندا ڕووی زرێبار بە تەواوی سەھۆڵ دەبەستێت.

پێشانگا

مەریوان، گەڕەکی بەھاران، بەفرێکی قورس لە سەرەتای ٢٠١٥دا
مەریوان، گەڕەکی بەھاران، بەفرێکی قورس لە سەرەتای ٢٠١٥دا
دەشتی سێف، ٥ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای مەریوان
تاڤگەی سێف، ٥ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای مەریوان.
هێمای خۆشمدەوێی مەریوان لە زرێوار هاوینی ٢٠٢١.

سەرچاوەکان

^ http://www.amar.org.ir/Default.aspx
^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". Archived from the original on 28ی Juneی 2014. Retrieved 23ی Juneی 2014. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |archivedate= (help)
^ گۆڤاری مەھاباد، ساڵی چاردە، ژمارە ١٦٣، ساڵی ١٣٩٣، گەشتێ بۆ مەریوان (بەشی یەکەم)، مەلا مستەفا ڕەشیدی زاواکێو
^ ماھشرف بنت ابوالحسن مستورە کردستانی. "تاریخ کردھای اردلان،" بە تصحیح سیامند خلیلی، انتشارات کردستان، سنندج، ١٣٩٤، شابک: 9789649801742.
^ میرزا شکرالله سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، مؤسسه انتشارات امیر کبیر, ١٩٨٧.
^ نەخشەی ١:١٠٠٠٠ شاری مەریوان، بەرھەمی «مسکن و شهرسازی استان کردستان»، ساڵی ٢٠٠٠.
^ https://www.openstreetmap.org/#map=13/35.5368/46.1105&layers=C

بەستەرە دەرەکییەکان

دەروازەی کوردستان

[1] ttp://www.amar.org.ir/Default.aspx

[آمار-2] "وەشانی ئەرشیڤکراو". Archived from the original on 28ی Juneی 2014. Retrieved 23ی Juneی 2014. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |archivedate= (help)

[3] گۆڤاری مەھاباد، ساڵی چاردە، ژمارە ١٦٣، ساڵی ١٣٩٣، گەشتێ بۆ مەریوان (بەشی یەکەم)، مەلا مستەفا ڕەشیدی زاواکێو

[4] ماھشرف بنت ابوالحسن مستورە کردستانی. "تاریخ کردھای اردلان،" بە تصحیح سیامند خلیلی، انتشارات کردستان، سنندج، ١٣٩٤، شابک: 9789649801742.

[5] میرزا شکرالله سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، مؤسسه انتشارات امیر کبیر, ١٩٨٧.

[6] نەخشەی ١:١٠٠٠٠ شاری مەریوان، بەرھەمی «مسکن و شهرسازی استان کردستان»، ساڵی ٢٠٠٠.

[7] ttps://www.openstreetmap.org/#map=13/35.5368/46.1105&layers=C

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 {{زانیاریدانی نیشتنگە
 | ناوی فەرمی		= مەریوان
-| ناوی خۆماڵی		=
+| ناوی خۆماڵی		= قەڵای مەریوان
 | ناوەکانی دیکە		= قەڵا
 | جۆری نیشتنگە		= [[شار]]
@@ ھێڵی ٤٤: / ھێڵی ٤٤: @@
 }}
-'''مەریوان'''  لە شارەکانی  [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە کە ناوەندی [[شارستانی مەریوان]]ی [[پارێزگای کوردستان]]ی [[ئێران]]ە. مەریوان لە [[باکوور|باکوورەوە]] بۆ [[سەقز]]، لە [[ڕۆژھەڵات|ڕۆژھەڵاتەوە]] بۆ [[سنە]] و لە [[باشوور|باشوورەوە]] بۆ [[نۆدشە]] لە [[پارێزگای کرماشان]] ڕێگەی ھەیە. مەریوان لە [[ڕۆژاوا|ڕۆژاواوە]] تەنیا ١٦ کیلۆمەتر لە [[سنووری باشماخ]]ەوە  کە لە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی [[ھەرێمی کوردستان|ھەرێمی کوردستانی عێراق]]ە دوورە و ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی ئەم شارۆچکە. ھەروەھا نزیک بوون بە [[زرێبار (گۆل)|گۆلی زرێبار]] و ناوچەی [[ھەورامان]] کە دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە ھۆی بەناوبانگ بوونی ئەم  شارۆچکە. بە پێی [[سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران|ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١]]<ref name="آمار">{{cite web |url=http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate=٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140628043120/http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536 |archivedate=٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٤ }}</ref> مەریوان ١١٠٤٦٤ کەس دانیشتووی ھەبووە. زاراوەی سەرەکیی دانیشتووانی [[سۆرانی]]یە ھەروەھا ژمارەیەکی زۆریش [[ھەورامی]]ی تێدایە.<ref>گۆڤاری مەھاباد، ساڵی چاردە، ژمارە ١٦٣، ساڵی ١٣٩٣، گەشتێ بۆ مەریوان (بەشی یەکەم)، مەلا مستەفا ڕەشیدی زاواکێو</ref>
+'''مەریوان'''  لە شارەکانی  [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە کە ناوەندی [[شارستانی مەریوان]]ی [[پارێزگای کوردستان]]ی [[ئێران]]ە. مەریوان لە [[باکوور|باکوورەوە]] بۆ [[سەقز]]، لە [[ڕۆژھەڵات|ڕۆژھەڵاتەوە]] بۆ [[سنە]] و لە [[باشوور|باشوورەوە]] بۆ [[نۆدشە]] لە [[پارێزگای کرماشان]] ڕێگەی ھەیە. مەریوان لە [[ڕۆژاوا|ڕۆژاواوە]] تەنیا ١٦ کیلۆمەتر لە [[سنووری باشماخ]]ەوە  کە لە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی [[ھەرێمی کوردستان|ھەرێمی کوردستانی عێراق]]ە دوورە و ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی ئەم شارۆچکە. ھەروەھا نزیک بوون بە [[زرێبار (گۆل)|گۆلی زرێبار]] و ناوچەی [[ھەورامان]] کە دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە ھۆی بەناوبانگ بوونی ئەم  شارۆچکە. بە پێی [[سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران|ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١]]<ref name="آمار">{{cite web |url=http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate=٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140628043120/http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536 |archivedate=٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٤ }}</ref> مەریوان ١١٠٤٦٤ کەس دانیشتووی ھەبووە. زاراوەی سەرەکیی دانیشتووانی [[سۆرانی]]یە ھەروەھا ژمارەیەکیش [[ھەورامی]]ی تێدایە.<ref>گۆڤاری مەھاباد، ساڵی چاردە، ژمارە ١٦٣، ساڵی ١٣٩٣، گەشتێ بۆ مەریوان (بەشی یەکەم)، مەلا مستەفا ڕەشیدی زاواکێو</ref>
 == مێژوو ==

ب و د گوندەکانی شارستانی مەریوان
کوردستان > ڕۆژھەڵات > پارێزگای کوردستان > شارستانی مەریوان
خاو و میراوا	ئاسنەوە باشماخ بایەوە بناوچڵە بەردەڕەشە بێلوو پیرسەفا جەژنیاوا خانمەشێخان خانمەکۆن خاو دەرەوەران ساوجی سەردۆش ساوا، مەریوان سێف خواروو سێف سەروو شەڕکە قوڵقوڵە کارێز کانیسپیکە کانیمیران کیکن گاگل مڕانە مەحمەوە میراوا مێرگەدرێژ نەچێ ھانەشێخان ھەنجیران یەنگیجە
سەرشیو	ئاگجە ئاڵیھەمەئان ئیسەوڵێ باخان باوا بەردەڕەشە بەڵکەڕ بیەڕەشان پلۆرە پلیاندەر تازاوای سۆفیبلە تەیناڵ تووەسووران تۆراختەپە جانەوەرە جەلیلە چاڵی سوور چاولکان وەزیر حەسەنقەرە دەرەپەمان دەرەھەر دووپلوورە دوێسە دێبونیاو زوێران سەعدوسڵێمانە سۆفیبلە سێوڕ شاسوار شانشین شێخ عەتار شێخشەربەتی قادراوا قامیشلە قەمچیان قەتەون کاکۆزەکەریا کانیتەمەرخان کۆڵیت گلە گمارەلەنگ گەوێڵە گوڵچیەر گۆڕیچە گۆگجە گێڵیکەران ماسیەر مەیدۆڵ وشکەڵان ول وێڵە
ناوەندی	ئەحمەواوا ئەسراوا ئەسکۆڵ بالک بلچەسوور بەردیسپی بەرقەڵا بەیێڵە بێەرە پیرخەیران پێلە تازاوا تووتووندەر جووجەسازی چاوک چوین چۆڕ خەیراوا درگاشێخان دەرزیان دەرەتفێ دەری ڕەشەدێ ڕیخەڵان سەرکەل سەرنژمار سەڵەسی خواروو سەڵەسی سوورکەوڵ سیاناو شارانی شاھیەر شێخەکوێرە کاڵ خواروو کاڵ سەروو کانیسانان کانیکووزەڵە کەڵکەجان کەڵەوێنجە کۆرەئەرە کۆڵان گڵیە گولان گوێزەکوێرە لاوێسان لەنجاوا مامۆڵە مڕگ مووسک مۆڵێنان نژمار نشکاش نەنە نێ نێزڵ ھەسەناوڵە ھەڵیزاوا ھەنگەژاڵە ولەژێر وەرۆ وەسنە وەنێنەی خواروو وەنێنەی ژووروو وەیسە
ناوەند: شاری مەریوان، شارۆچکەکان: کانیدینار

ب و د پارێزگای کوردستان (سنە)
شارستانەکان و شارەکان	شارستانی بانە (بانە · ئارمردە · بۆیەن خواروو · کانی سوور) شارستانی بیجاڕ (بیجاڕ · باوەڕەشانی · یاسووکەند · تۆپاغاج · پیرتاج) شارستانی دیواندەرە (دیواندەرە · زەڕینە) شارستانی دێولان (دێولان · بۆلواناوا) شارستانی سنە (سنە · شوێشە) شارستانی سەقز (سەقز · ساحێو · سونەتە) شارستانی سەوڵاوا (سەوڵاوا · ھەورامان تەخت) شارستانی قوروە (قوروە · دڵوەران · دزە · سرێشاوا · مالوجە) شارستانی کامیاران (کامیاران · مووژژ) شارستانی مەریوان (مەریوان · کانیدینار)
پێرستی گوندەکان	گوندەکانی بانە گوندەکانی بیجاڕ گوندەکانی دیواندەرە گوندەکانی دێولان گوندەکانی سنە گوندەکانی سەقز گوندەکانی سەوڵاوا گوندەکانی قوروە گوندەکانی کامیاران گوندەکانی مەریوان
وتاری پەیوەندیدار	ناوەند: سنە زمان: کوردی (ناوەندی، باشووری، ھەورامی) و ئازەری ئایین: سوننەی شافعی و شیعە مێژوو: میرنشینی ئەردەڵان
بابەتی گەشتیاری	زرێبار ھەورامان ئەشکەوتی کەرەفتوو قەڵای زێویە ئاویەر باڵەخانەی خەسرەوئاوا زەماوەندی پیرشالیار مزگەوتی دوومنارە مزگەوتی شێخ مەزهەر چیای چلچەمە حەمام حاج ساڵە بازاڕی سەقز بازاڕی سنە بەنداوی لەگزی ساکز قورئانی نگڵ باڵەخانەی سالار سەعید (مووزەخانەی سنە)