جنۆکە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی ئەندرۆید
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
'''جنۆکە''' (بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: ''الجِنّ'') (بە واتە فراوانەکەی بریتیە لە ڕۆحەکان یان شەیتانەکان)<ref name="ReferenceA">Tobias Nünlist ''Dämonenglaube im Islam'' Walter de Gruyter GmbH & ٢٠١٥ {{ISBN|978-3-110-33168-4}} لا.٢٢ (ئەڵمانی)</ref> بەپێی ئاین و ئەفسانە کۆنەکانی [[عەرەب]]، جنۆکە بوونەوەریکی سەروسروشتییە کە لە هەمان هەسارەی ئێمە دەژیت کە مێشک و تێگەیشتنیان هەیە بەڵام ناتوانرێت ببینرێت، هەورەها ئەتوانێن هەستیان پێبکەین و هەستەکانمان لێی بەئاگابن، هەر بۆیە پێی دەگوترێت جنۆکە چونکە خۆی دەشارێتەوە و نابینرێت، زۆر کەس پێیانوایە کە بوونی هەیە و لە شێوەدا جیاوازیان هەیە، هەروەها توانایان هەیە بۆ ئەنجامدانی کاری قورسەکان[[پەڕگە:Iranischer Meister 001.jpg|وێنۆک|'''زولقەرناین''' بە یارمەتی هەندێک جنۆکە، دیوارەکەی ئاسنین دروستدەکەن بۆ دوورخستنەوەی يەجوج ومەجوج (لە بچووککراوەی فارسیەکانی سەدەی ١٦)]]
'''جنۆکە''' (بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: ''الجِنّ'') (بە واتە فراوانەکەی بریتیە لە ڕۆحەکان یان دیوەکان)<ref name="ReferenceA">Tobias Nünlist ''Dämonenglaube im Islam'' Walter de Gruyter GmbH & ٢٠١٥ {{ISBN|978-3-110-33168-4}} لا.٢٢ (ئەڵمانی)</ref> بەپێی ئاین و ئەفسانە کۆنەکانی [[عەرەب]]، جنۆکە بوونەوەریکی سەروسروشتییە کە لە هەمان هەسارەی ئێمە دەژیت کە مێشک و تێگەیشتنیان هەیە بەڵام ناتوانرێت ببینرێت، هەورەها ئەتوانێن هەستیان پێبکەین و هەستەکانمان لێی بەئاگابن، هەر بۆیە پێی دەگوترێت جنۆکە چونکە خۆی دەشارێتەوە و نابینرێت، زۆر کەس پێیانوایە کە بوونی هەیە و لە شێوەدا جیاوازیان هەیە، هەروەها توانایان هەیە بۆ ئەنجامدانی کاری قورسەکان[[پەڕگە:Iranischer Meister 001.jpg|وێنۆک|'''زولقەرناین''' بە یارمەتی هەندێک جنۆکە، دیوارەکەی ئاسنین دروستدەکەن بۆ دوورخستنەوەی يەجوج ومەجوج (لە بچووککراوەی فارسیەکانی سەدەی ١٦)]]

== جنۆکە لە ئیسلام ==
== جنۆکە لە ئیسلام ==
هەموو [[موسڵمانان|موسڵمانانی]] جیهان لەسەر ئەوە هاوتان کە جنۆکە بوونی هەیە و لە [[قورئان|قورئاندا]] باسکراوە: '''{{قورئان|سوورەت=الرحمن|ئایەت=١٥|ژمارە=١}}''' و لە [[قورئان|قورئاندا]] سوورەتیکی تەواو هەیە لەسەر جنۆکە بەناوی [[جن (سوورەت)|سوورەتی جن]]. موسڵمانانەکان باوەڕیان وایە کە جنۆکە توانای جەستەیی نائاسایی هەیە، کە ئەتوانی خەڵک ببینێت هەروەها ئەتوانێ شێوەیەی خۆیان بگۆرن بەو جۆری کە دەیانەوێت, و هەندێک لە پسپۆڕانی قورئان، قورئان لەسەر ئەو کەسانە دەخوێننەوە کە جنۆکە دەستیان لێداوە یان چووتە لاشیان بۆ ئەوەی دەریان بکەن و هەندێکی تریش ئەتوانن لەگەڵ جنۆکەکان قسە دەکەن و مشتومڕیان لەگەڵ بکەن لە روانگەی ئەوان، هەروەها له قورئاندا ٢٩ جار باسی جنۆکە کراوە. کە لە ڕوانگەی قورئاندا [[محەممەد|موحەمەد]] وەک پێغەمبەرێک بۆ هەردوو کۆمەڵگای مرۆڤ و جنۆکە نێردراوە<ref>[[قورئان|قورئانی پیرۆز]]، سوورەتی ئەنعام، [[ئایەت]] ١٩</ref>
هەموو [[موسڵمانان|موسڵمانانی]] جیهان لەسەر ئەوە هاوتان کە جنۆکە بوونی هەیە و لە [[قورئان|قورئاندا]] باسکراوە: '''{{قورئان|سوورەت=الرحمن|ئایەت=١٥|ژمارە=١}}''' و لە [[قورئان|قورئاندا]] سوورەتیکی تەواو هەیە لەسەر جنۆکە بەناوی [[جن (سوورەت)|سوورەتی جن]]. موسڵمانانەکان باوەڕیان وایە کە جنۆکە توانای جەستەیی نائاسایی هەیە، کە ئەتوانی خەڵک ببینێت هەروەها ئەتوانێ شێوەیەی خۆیان بگۆرن بەو جۆری کە دەیانەوێت, و هەندێک لە پسپۆڕانی قورئان، قورئان لەسەر ئەو کەسانە دەخوێننەوە کە جنۆکە دەستیان لێداوە یان چووتە لاشیان بۆ ئەوەی دەریان بکەن و هەندێکی تریش ئەتوانن لەگەڵ جنۆکەکان قسە دەکەن و مشتومڕیان لەگەڵ بکەن لە روانگەی ئەوان، هەروەها له قورئاندا ٢٩ جار باسی جنۆکە کراوە. کە لە ڕوانگەی قورئاندا [[محەممەد|موحەمەد]] وەک پێغەمبەرێک بۆ هەردوو کۆمەڵگای مرۆڤ و جنۆکە نێردراوە<ref>[[قورئان|قورئانی پیرۆز]]، سوورەتی ئەنعام، [[ئایەت]] ١٩</ref>

وەک پێداچوونەوەی ‏١٨:٣٦، ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠

جنۆکە (بە عەرەبی: الجِنّ) (بە واتە فراوانەکەی بریتیە لە ڕۆحەکان یان دیوەکان)[١] بەپێی ئاین و ئەفسانە کۆنەکانی عەرەب، جنۆکە بوونەوەریکی سەروسروشتییە کە لە هەمان هەسارەی ئێمە دەژیت کە مێشک و تێگەیشتنیان هەیە بەڵام ناتوانرێت ببینرێت، هەورەها ئەتوانێن هەستیان پێبکەین و هەستەکانمان لێی بەئاگابن، هەر بۆیە پێی دەگوترێت جنۆکە چونکە خۆی دەشارێتەوە و نابینرێت، زۆر کەس پێیانوایە کە بوونی هەیە و لە شێوەدا جیاوازیان هەیە، هەروەها توانایان هەیە بۆ ئەنجامدانی کاری قورسەکان

زولقەرناین بە یارمەتی هەندێک جنۆکە، دیوارەکەی ئاسنین دروستدەکەن بۆ دوورخستنەوەی يەجوج ومەجوج (لە بچووککراوەی فارسیەکانی سەدەی ١٦)

جنۆکە لە ئیسلام

هەموو موسڵمانانی جیهان لەسەر ئەوە هاوتان کە جنۆکە بوونی هەیە و لە قورئاندا باسکراوە: وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ (ڕەحمان:١٥) و لە قورئاندا سوورەتیکی تەواو هەیە لەسەر جنۆکە بەناوی سوورەتی جن. موسڵمانانەکان باوەڕیان وایە کە جنۆکە توانای جەستەیی نائاسایی هەیە، کە ئەتوانی خەڵک ببینێت هەروەها ئەتوانێ شێوەیەی خۆیان بگۆرن بەو جۆری کە دەیانەوێت, و هەندێک لە پسپۆڕانی قورئان، قورئان لەسەر ئەو کەسانە دەخوێننەوە کە جنۆکە دەستیان لێداوە یان چووتە لاشیان بۆ ئەوەی دەریان بکەن و هەندێکی تریش ئەتوانن لەگەڵ جنۆکەکان قسە دەکەن و مشتومڕیان لەگەڵ بکەن لە روانگەی ئەوان، هەروەها له قورئاندا ٢٩ جار باسی جنۆکە کراوە. کە لە ڕوانگەی قورئاندا موحەمەد وەک پێغەمبەرێک بۆ هەردوو کۆمەڵگای مرۆڤ و جنۆکە نێردراوە[٢]

جنۆکە لە ڕوانگەی قورئاندا

قورئان دادەنێن بەبوونی جنۆکە کە سیفەتەکانی بە کورتی:

  1. بوونەوەریکەکەن کە له ئاگر دروستکراون[٣]
  2. دەرککردن لەنێوان ڕاستی و هەڵە،و هێزی تێگەیشتن[٤]
  3. ئەرک و بەرپرسیاریەتیان هەیە[٥]
  4. هەندێک باوەرداڕن وە هەندێکی بێ باوەڕن[٥]
  5. توانایان هەیە هەندێک کار ئەنجامبدەن کە مرۆڤ پێویستی پێیەتی[٦]
  6. پێش مرۆڤ لەسەر زەوی ژیاون[٧]

شێوەکانی جنۆکە

شێوەکانی جنۆکە دەکرێت دابەشبکرێت بۆ سێ پۆلی سەرەکی:

لەسەر شێوەی ئاژەل

جنۆکە ئەتوانێت لە شێوەی ئاژەڵی جیاواز دەربکەوێت وەک دووپشک یان پشیلە یان کوندەپەپوو یان کەر، هەروەها سەگەکان ئاژەڵێکی ترن کە زۆرجار لەگەڵ جنۆکە هەژمار دەکرێت، بەتایبەتی سەگی ڕەش و هەروەها شێوەی مارەکان پەیوەندارترین ئاژەڵن بۆ جنۆکەکان لە ڕوانگەی ئیسلامدا. کەچی بە پێچەوانی ئاژەلاکانی تر جنۆکە ناتوانێت لە شێوەی گورگدا دەربکەوێت، کە وا بڕوادەکرێت گورگەکە جنۆکەکان راودەکەن[٨][٩]

لەسەر شێوەی زریان و سێبەردا

هەروەها جنۆکەکان بە تەم و زریانی پەیوەستکراوە کە لەوانەیە لە تەم یان زریانی لماویدا دەربکەوێت

لەسەر شێوەی مرۆڤ

زۆرجاران جنۆکە لەسەر شێوەی مرۆڤ دەردەکەون

پەیوەندی نێوان جنۆکە و شەیتان

هەردوو لیکۆلینەوەی ئیسلامی و نائیسلامی بەگشتی جیاوازی لەنێوان فریشتە و جنۆکە و شەیتان دەکەن وەکوو سێ جۆری جیاوازی قەوارەی ڕۆحی لە ڕوانگەی ئیسلامیدا[١٠][١١]، زۆرجاران جیاوازەکانی نێوان جنۆکە و شەیتان روون نیە، جنۆکەکان چەندین تایبەتمەندییان هەیە کە لەگەڵ شەیتانەکان هاوبەشیدەکەن، کە هەردووکیان بەرپرسن لە نەخۆشییە دەروونییەکان و خاوەندارێتیکردنی، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەم تایبەتمەندییانە لە فەرموودەی قورئان و پێغەمبەردا دەرناکەون. کە قورئان جەخت لەسەر بەراوردکاری نێوان مرۆڤ و جنۆکە دەکاتەوە کە وەکوو بەرپرس و ئازادن لە کردەوەکانیان[١٢][١٣]، جنۆکە چەندین تایبەتمەندی لەگەڵ مرۆڤ هاوبەشدەکات، کە شەیتانەکان نیانە.[١٤]

جنۆکە لە زانستی هاوچەرخدا

هیچ بەڵگەیەکی زانستی نییە لەسەر بوونی جنۆکە لە زانستی هاوچەرخدا، کە چەندین لێکۆڵینەوەی لەسەرکراوە، کە لێکۆڵینەو و توێژینەوەکان نەگەشتونەتە ئەنجامی ئەرێنی، هەروەها هێچ بەڵگەنامە یان وێنەیەکی دانپێدراو لە گۆڤارە زانستییەکاندا بڵاونەکراونەتەوە، هەروەها لە بواری پزیشکی پشتڕاست نەکرایەوە، و هۆکارەکانی نەخۆشی بۆ نەخۆشیاکانی شیزۆفرینیا یان شیزۆفرینیایە دەگەرینتەوە

سەرچاوەکان

  1. ^ Tobias Nünlist Dämonenglaube im Islam Walter de Gruyter GmbH & ٢٠١٥ ISBN 978-3-110-33168-4 لا.٢٢ (ئەڵمانی)
  2. ^ قورئانی پیرۆز، سوورەتی ئەنعام، ئایەت ١٩
  3. ^ قورئانی پیرۆز، سوورەتی ڕەحمان، ئایەت ١٥
  4. ^ قورئانی پیرۆز، سوورەتی جن
  5. ^ ئ ا ئایەتەکانی سوورەتی جن و سوورەتی ڕەحمان
  6. ^ سباء، 12 - 13
  7. ^ حجر، 27
  8. ^ name="ReferenceA98">Robert Lebling, Legends of the Fire Spirits: Jinn and Genies from Arabia to Zanzibar, 2010 ISBN 978-0-857-73063-3 page 98
  9. ^ Tobias Nünlist Dämonenglaube im Islam Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015 ISBN 978-3-110-33168-4 p. 43 (German)
  10. ^ Amira El-Zein Islam, Arabs, and Intelligent World of the Jinn Syracuse University Press 2009 ISBN 9780815650706 page 21
  11. ^ Tobias Nünlist Dämonenglaube im Islam Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015 ISBN 978-3-110-33168-4 p. 47 (German)
  12. ^ Eichler, Paul Arno, 1889 Die Dschinn, Teufel und Engel in Koran [microform] p. 60 (German)
  13. ^ Tobias Nünlist Dämonenglaube im Islam Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015 ISBN 978-3-110-33168-4 p. 47 (German)
  14. ^ Egdunas Racius ISLAMIC EXEGESIS ON THE JINN: THEIR ORIGIN, KINDS AND SUBSTANCE AND THEIR RELATION TO OTHER BEINGS p. 132