جۆ بایدن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
{{Infobox officeholder
{{ئامادەکردن}}{{Infobox officeholder
| name = جۆ بایدن
| name = جۆ بایدن
| image = Joe Biden official portrait 2013.jpg
| image = Joe Biden official portrait 2013.jpg
ھێڵی ٦٥: ھێڵی ٦٥:
| website = {{url|joebiden.com|Campaign website}}
| website = {{url|joebiden.com|Campaign website}}
}}
}}
'''جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر''' ({{ئینگ|Joe Biden}}) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) سیاسەتوانێکی [[ئەمریکی]]یە. وەک ٤٧ەمین [[جێگری سەرۆکی ئەمەریکا]] خزمەتی کردووە لە کابینەکەی [[باراک ئۆباما]]<nowiki/> لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٧دا وەک ئەندامێکی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|حیزبی دیموکرات]]. بایدن وەک ئەندامی ئەنجوومەنی پیران سەر بە ویلایەتی [[دێلاوێر]] خزمەتی کردووە لەنێوان ساڵانی ١٩٧٣ بۆ ٢٠٠٩. دوای ئەوەی وەک کاندیدی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکراتەکان]] ھەڵبژێردرا وەک ڕکابەری [[دۆناڵد ترامپ]] بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]، ڕۆژی ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ وەک براوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و ٤٦ھەمین [[سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان|سەرۆکی ئەمریکا]] دانرا.<ref>{{Cite web|last=|first=|datNovember 07, 2020e=|title=Biden defeats Trump in an election he made about character of the nation and the President|url=https://amp.cnn.com/cnn/2020/11/07/politics/joe-biden-wins-us-presidential-election/index.html?__twitter_impression=true|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=CNN}}</ref>
'''جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر''' ({{ئینگ|Joe Biden}}) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) ناسراو بە '''جۆو بایدن''' سیاسەتوانێکی [[ئەمریکی]]یە. وەک ٤٧ەمین [[جێگری سەرۆکی ئەمەریکا]] خزمەتی کردووە لە کابینەکەی [[باراک ئۆباما]] لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٧دا وەک ئەندامێکی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|حیزبی دیموکرات]]. بایدن وەک ئەندامی ئەنجوومەنی پیران سەر بە ویلایەتی [[دێلاوێر]] خزمەتی کردووە لەنێوان ساڵانی ١٩٧٣ بۆ ٢٠٠٩. دوای ئەوەی وەک کاندیدی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکراتەکان]] ھەڵبژێردرا وەک ڕکابەری [[دۆناڵد ترامپ]] بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]، ڕۆژی ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ وەک براوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و ٤٦ھەمین [[سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان|سەرۆکی ئەمریکا]] دانرا.<ref>{{Cite web|last=|first=|datNovember 07, 2020e=|title=Biden defeats Trump in an election he made about character of the nation and the President|url=https://amp.cnn.com/cnn/2020/11/07/politics/joe-biden-wins-us-presidential-election/index.html?__twitter_impression=true|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=CNN}}</ref>


بایدن لە هەریەک لە [[پێنسیلڤانیا|سکرانتن،پێنسیلڤانیا]] و [[دێلاوێر|نیوکاسڵ کاونتی،دێلاوێر]] ژیاوە<ref name="witcover">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref> و لە [[زانکۆی دێلاوێر]] خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە [[زانکۆی سیراکەس]] هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.<ref name="nyt-father">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html |title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden |last=Broder |first=John M. |newspaper=The New York Times |date=October 23, 2008 |accessdate=October 24, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=https://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/|title=Riding the Rails With Amtrak Joe|last=Leibovich|first=Mark|newspaper=The New York Times|date=September 16, 2008|accessdate=September 17, 2008}}</ref> لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵ کاونتی هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەش. بایدن دژی [[شەڕی کەنداو]] بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی [[ناتۆ]] کرد لەکاتی [[شەڕی یوگسلاڤ|شەڕی یوگوسلاڤ]] لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە [[جەنگی عێراق|بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق]] کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧. هەروەها بەڕێوبەری کۆمیتەی دادوەری ئەنجومەن کرد لەساڵی ١٩٨٧ تاکو ١٩٩٥، و بەرپرس بووە لە سیاسەتەکانی ماددە هۆشبەرەکان، کەمکردنەوەی تاوان، ئازادیە مەدەنییەکان: بایدن سەرکردایەتی کۆمەڵێک هەوڵی کرد بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای تایبەت بە کۆنترۆڵکردنی تاوان و توندوتیژی دژی ئافرەتان و بەشداربووە لە دامەزراندنی شەش دادوەر لە دادگای باڵای ئەمەریکادا. هەروەها لەساڵانی ١٩٨٨ و ٢٠٠٨ خۆی بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا کاندید کرد، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.
بایدن لە هەریەک لە [[پێنسیلڤانیا|سکرانتن،پێنسیلڤانیا]] و [[دێلاوێر|نیوکاسڵ کاونتی،دێلاوێر]] ژیاوە<ref name="witcover">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref> و لە [[زانکۆی دێلاوێر]] خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە [[زانکۆی سیراکەس]] هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.<ref name="nyt-father">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html |title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden |last=Broder |first=John M. |newspaper=The New York Times |date=October 23, 2008 |accessdate=October 24, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=https://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/|title=Riding the Rails With Amtrak Joe|last=Leibovich|first=Mark|newspaper=The New York Times|date=September 16, 2008|accessdate=September 17, 2008}}</ref> لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵ کاونتی هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەش. بایدن دژی [[شەڕی کەنداو]] بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی [[ناتۆ]] کرد لەکاتی [[شەڕی یوگسلاڤ|شەڕی یوگوسلاڤ]] لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە [[جەنگی عێراق|بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق]] کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧. هەروەها بەڕێوبەری کۆمیتەی دادوەری ئەنجومەن کرد لەساڵی ١٩٨٧ تاکو ١٩٩٥، و بەرپرس بووە لە سیاسەتەکانی ماددە هۆشبەرەکان، کەمکردنەوەی تاوان، ئازادیە مەدەنییەکان: بایدن سەرکردایەتی کۆمەڵێک هەوڵی کرد بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای تایبەت بە کۆنترۆڵکردنی تاوان و توندوتیژی دژی ئافرەتان و بەشداربووە لە دامەزراندنی شەش دادوەر لە دادگای باڵای ئەمەریکادا. هەروەها لەساڵانی ١٩٨٨ و ٢٠٠٨ خۆی بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا کاندید کرد، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.
ھێڵی ٧١: ھێڵی ٧١:
بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما [[مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی]] بەخشیە بایدن.
بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما [[مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی]] بەخشیە بایدن.


لە نیسانی ٢٠١٩ـدا، بایدن ڕایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ [[ھەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و توانی کورسی پێویست بەدەستبهێنێت تاکو نوێنەرایەتی حیزبی دیموکرات بکات لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ـدا. لە ١١ی ئابدا، ڕایگەیاند کە ئەندامی ئەنجومەن [[کامڵا ھاریس|کامڵا هاریس]]<nowiki/>ی [[کالیفۆرنیا]] دەبێتە جێگری.
لە نیسانی ٢٠١٩ـدا، بایدن ڕایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ [[ھەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و توانی کورسی پێویست بەدەستبهێنێت تاکو نوێنەرایەتی حیزبی دیموکرات بکات لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ـدا. لە ١١ی ئابدا، ڕایگەیاند کە ئەندامی ئەنجومەن [[کامڵا ھاریس|کامڵا هاریس]]<nowiki/>ی [[کالیفۆرنیا]] دەبێتە جێگری. لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا بایدن بەشێوەیەکی فەرمی وەک سەرۆکی هەڵبژێردراو دیاریکرا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکە.

== ژیانی سەرەتایی (١٩٤٢-١٩٦٥) ==
[[پەڕگە:Joe Biden at Age 10.jpg|وێنۆک|بایدن لە تەمەنی ١٠ ساڵیدا.]]
جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٠٤٢ لە نەخۆشخانەی سەینت ماری لە سکرانتن<ref name="witcover2">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref>، پەنسلڤەینیا لەدایکبووە. دایکی ناوی کاسرین یوجینا "جین" بایدن بووە (١٩١٧ بۆ ٢٠١٠ ژیاوە) و باوکیشی ناوی جۆسێف ڕۆبینێت بایدن سینیۆر بووە (١٩١٥ بۆ ٢٠٠٢ ژیاوە).<ref name="ap010810">{{cite news|url=https://www.witn.com/home/headlines/81062772.html|title=Vice President Biden's mother, Jean, dies at 92|last=Chase|first=Randall|agency=Associated Press|publisher=[[WITN-TV]]|date=January 9, 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.baltimoresun.com/news/bs-xpm-2002-09-03-0209030023-story.html|title=Joseph Biden Sr., 86, father of the senator|newspaper=[[The Baltimore Sun]]|date=September 3, 2002|accessdate=April 15, 2020}}</ref> بایدن گەورەترین منداڵی خێزانە کاسۆلیکیەکەی بووە، خوشکێکی بەناوی ڤالێتی و دوو برای بەناوەکانی فرانسیس و جەیمس هەبووە. جینی دایکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی بووە، لەوکاتەی باوکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی و فەڕەنسی بووە.<ref>{{cite news|url=https://irishamerica.com/2013/03/joey-from-scranton-vice-president-bidens-irish-roots/|title=Joey From Scranton—Vice President Biden's Irish Roots|magazine=[[Irish America (magazine)|Irish America]]|date=April–May 2013|accessdate=April 15, 2020|last=Smolenyak|first=Megan|authorlink=Megan Smolenyak}}</ref>

باوکی بایدن لەسەرەتا دەوڵەمەند بووە، بەڵام هەندێک زەرەری کردووە لە کارەکانی و تووشی دۆخێکی دارایی سەخت هاتووە بەر لە دایکبوونی بایدن؛ بۆ ماوەی چەندین ساڵ، بایدن و خانەوادەکەی لە خانووی داپیرەی دایکی ژیاوە.<ref name="nyt-father2">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html|title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden|last=Broder|first=John M.|newspaper=The New York Times|date=October 23, 2008|accessdate=October 24, 2008}}</ref> لەوکاتەی سکرانتن تووشی قەیرانی دارایی هەیە لە پەنجاکان و باوکی بایدنیش بێ کار مابوویەوە.<ref name="ap-scranton">{{cite news|url=https://www.foxnews.com/wires/2008Aug27/0,4670,CVNBidenapossScrantonRoots,00.html|title=Biden's Scranton childhood left lasting impression|last=Rubinkam|first=Michael|agency=[[Associated Press]]|publisher=[[Fox News Channel|Fox News]]|date=August 27, 2008|accessdate=September 7, 2008}}</ref> لە ساڵی ١٩٥٣ بەدواوە، خانەوادەی بایدن لە شوقەیەک ژیاون لە کلەیمنت، دێلاوێر دواتر گواستوویانەتەوە بۆ ویلمینگتن، دێلاوێر. باوکی جۆ بایدن دواتر کارێکی لە بواری فرۆشتنی ئۆتۆمبێل دەستکەوت و توانی بەسەر دۆخە ئابووری سەختیەکانی زاڵبێت.<ref name="nyt-father" /><ref name="ap-scranton" /><ref name="aap08-bio2">''Almanac of American Politics'' 2008, p. 364.</ref>

لە ئەکادیمیای تۆپی پێی ئارچمیر لە کلەیمنت، بایدن یاریزانێکی بەرگری ناوازەی لێدەرچوبوو لەکاتی ساڵانی دواناوەندیدا؛<ref name="witcover2" /> هەروەها یاری بەیسبۆڵیشی کردووە. هەرچەندە بایدن قوتابیەکی زیرەک نەبوو، بەڵام سەرکردەیەکی سروشتی بوو و نوێنەری پۆلەکەی بووە لە قۆناغی ناوەندی و دواناوەندیدا. بایدن لە ساڵی ١٩٦١ دواناوەندی تەواو کردووە.<ref name="witcover2" />

دوای ئەوەی دەچێتە زانکۆی دێلاوێر لە نیوارک، بایدن بۆ ماوەیەکی کەم وەک یاریزانێکی تۆپی پێی ئەمەریکی یاری کردووە<ref>Biden, ''Promises to Keep'', pp. 27, 32–33.</ref><ref>https://web.archive.org/web/20121221225751/http://firstread.nbcnews.com/_news/2012/10/16/14489712-fact-check-bidens-too-tall-football-tale</ref> و بەکالۆریۆیس لە ئاداب دەهێنێتەوە لە ساڵی ١٩٦٥، لەپاڵ ئادابیش بەکالۆریۆسەکەی بۆ هەریەک مێژوو و زانستی سیاسیش بووە لەگەڵ دبلۆمێکیش بۆ زمانی ئینگلیزی.<ref name="ap-timeline" /><ref name="See How They Run">{{cite book|last=Taylor|first=Paul|url=https://books.google.com/books?id=JMxWRDTR_sMC|title=See How They Run: Electing the President in an Age of Mediaocracy|publisher=[[Alfred A. Knopf]]|year=1990|isbn=0-394-57059-6}}</ref> بایدن بە نمرەی "سی - ناوەند" دەرچوو و ٥٠٦ەمین قوتابی بووە لەنێو ٦٨٨ قوتابیەکەی پۆلی زانکۆکەی.<ref name="wpbclina">{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1987/09/22/biden-academic-claims-inaccurate/932eaeed-9071-47a1-aeac-c94a51b668e1/|work=Washington Post|last=Dickenson|first=James R.|title=Biden academic claims 'inaccurate'|date=September 22, 1987|accessdate=September 21, 2020}}</ref><ref name="ctbadmerr">{{cite news|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1987-09-22-8703110780-story.html|work=Chicago Tribune|last=Margolis|first=Jon|title=Biden admits errors in school claims|date=September 22, 1987|accessdate=September 21, 2020}}</ref>

بایدن زمانی زۆر دەیگرێت، بەڵام ئەم کێشەیەی کەمتر بووە کاتێک تەمەنی گەیشتە بیستەکان.<ref>{{cite web|last=Biden|first=Joseph R., Jr.|date=July 9, 2009|title=Letter to National Stuttering Association chairman|url=http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728173845/http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf|archivedate=July 28, 2011|accessdate=December 9, 2010|publisher=National Stuttering Association}}</ref> بە گوتەی خۆی ئەمە بەهۆی ڕاهێنانی بەردەوامی بووە کاتێک لەبەردەم ئاوێنەدا هۆنراوەی دەگوتەوە تا ئەم کێشەی نەما،<ref name="See How They Run" /><ref>{{Cite web|last=|first=|date=September 16, 2019|title=Joe Biden's childhood struggle with a stutter: How he overcame it and how it shaped him|url=https://www.latimes.com/politics/story/2019-09-15/joe-bidens-childhood-struggle-with-a-stutter|access-date=July 24, 2020|website=Los Angeles Times}}</ref> بەڵام بەپێی میدیاکان ئەم کێشەیەی هۆکاری ئاستە خراپەکەی بوو لە دیبەیتەکانی حیزبی دیموکرات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠.<ref>{{cite web|last=Hendrickson|first=John|date=January–February 2020|title=What Joe Biden Can't Bring Himself to Say|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2020/01/joe-biden-stutter-profile/602401/|access-date=November 24, 2019|work=[[The Atlantic]]}}</ref>

== یەکەم هاوسەرگیری، کۆلێژی یاسا، سەرەتای ژیانی پیشەگەری (١٩٦٦-١٩٧٢) ==

=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٧٢ بۆ ئەنجومەنی پیران ===

=== مردنی کچەکەی و هاوسەرەکەی ===

== ئەندامی ئەنجومەنی پیران (١٩٧٣-٢٠٠٩) ==

=== دووەمین هاوسەرگیری ===

=== چالاکیە سەرەتاییەکانی لە ئەنجومەنی پیران ===

=== وەستانەوە دژی یاسای جیاکاری لەنێو پاسەکاندا ===

=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٨٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===

=== نەشتەرگەری مێشک ===

=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران ===

=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیران ===

=== کارەکانی دیکەی ===

=== ناوبانگ ===

=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٠٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===

== بانگەشەکردن وەک جێگری سەرۆکی ئۆباما (٢٠٠) ==

== بوون بە جێگری سەرۆک باراک ئۆباما (٢٠٠٩-٢٠١٧) ==

=== دووبارە هەڵبژاردنەوەیان ===

=== خولی دووەم (٢٠١٣-٢٠١٧) ===

=== ڕۆڵی بایدن لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٦ی سەرۆکایەتی ئەمەریکا ===

== چالاکیەکانی دوای بەسەرچوونی ماوەی سەرۆکایەتی ئۆباما (٢٠١٧-٢٠٢١) ==

=== بیروڕاکانی سەبارەت بە دۆناڵد ترامپ ===

=== گەرمبوونی زەوی ===

=== تەندروستی ===

=== پەنابەران ===

=== مافی هاوڕەگەزخوازان ===

== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی بۆ سەرۆکایەتی ==

=== دەنگۆکانی خۆ کاندیدکردنەوەی ===

=== بانگەشەی هەڵبژاردن ===

=== تۆمەتی هەڵسوکەوتی نابەجێ ===

== بوونی بە سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمەریکا ==
بایدن بووە ٤٦ەمین سەرۆکی ئەمەریکا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا دوای بەزاندنی دۆناڵد ترامپ، کە تیایدا ترامپ بووە یەکەمین سەرۆکی دەستبەکاربوو کە هەڵبژاردنەکەی بدۆڕێنێت دوابەدوای جۆرج ئێچ دەبڵیوو بوش لەساڵی ١٩٩٢، کاتێک بە بیڵ کلینتن دۆڕابوو. هەروەها بایدن بووە دووەمین جێگری سەرۆکی پێشوو کە ببێتە سەرۆک. بەدەر لەمانەش بایدن دەبێتە بە تەمەنترین سەرۆک لە مێژووی ئەمەریکادا کاتێک لە ٧٨ ساڵیدا دەستبەکار دەبێت و لە ٨٢ ساڵیدا خولی یەکەم تەواو دەکات. بایدن لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠دا سوێندی یاسایی بۆ گرتنەدەستی پۆستی سەرۆکایەتی دەخوات.

== بیروڕا سیاسیەکانی ==

== خەڵات و پێزانینەکانی ==

== ئەنجامەکانی بایدن لە هەڵبژاردن ==


== سەرچاوەکان ==
== سەرچاوەکان ==

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٠:٣٧، ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠

جۆ بایدن
پۆرترەیتی فەرمی لە ساڵی ٢٠١٣
سەرۆکی ھەڵبژێردراوی ئەمریکا
دەستبەکاربوون
٢٠ کانوونی دووەمی ٢٠٢١
جێگری سەرۆک کامڵا ھاریس (ھەڵبژێردراو)
دوابەدوای دۆناڵد ترامپ
٤٧ھەم جێگری سەرۆکی ئەمریکا
لە پۆستدا بووە
٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ – ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧
سەرۆک کۆمار باراک ئۆباما
پێشینە دیک چێنی
پاشینە مایک پێنس
سیناتۆری ئەنجومەنی پیرانی ئەمەریکا
لە پۆستدا بووە
٣ی کانوونی دووەمی ١٩٧٣ – ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩
پێشینە کالب بۆگس
پاشینە تێد کۆفمن
سەرۆکی کۆمسیۆنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە ئەنجوومەنی پیران
لە پۆستدا بووە
٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ – ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩
پێشینە ڕیچارد لوگەر
پاشینە جۆن کێری
لە پۆستدا بووە
٦ی حوزەیرانی ٢٠٠١ – ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٣
پێشینە جێسی ھێڵمس
پاشینە ڕیچارد لوگەر
لە پۆستدا بووە
٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١ – ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١
پێشینە جێسی ھێڵمس
پاشینە جێسی ھێڵمس
سەرۆکی گرووپی نێودەوڵەتی ئەنجوومەنی پیران بۆ کۆنترۆڵی ماددەی ھۆشبەر
لە پۆستدا بووە
٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ – ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩
پێشینە چەک گراسلی
پاشینە دایان فەینستەین
سەرۆکی کۆمسیۆنی دادوەری ئەنجوومەنی پیران
لە پۆستدا بووە
٣ی کانوونی دووەمی ١٩٨٧ – ٣ی کانوونی دووەمی ١٩٩٥
پێشینە سترۆم سرمۆند
پاشینە ئۆرین ھاچ
ئەندامی ئەنجوومەنی ناوخۆیی نوکاسڵ لە ناوچەی ٤ھەم
لە پۆستدا بووە
٤ی تشرینی دووەمی ١٩٧٠ – ٨ی تشرینی دووەمی ١٩٧٢
پێشینە ھێنری فۆڵسم
پاشینە فرانسیس سویفت
وردەکاریی تاکەکەسی
لەدایکبوون جۆزێف ڕۆبینیت بایدن جونیەر
(١٩٤٢-١١-٢٠) ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢ (تەمەن ٨١ ساڵ)
سکرانتۆن، پێنسلڤانیا، ئەمریکا
پارتی سیاسی حیزبی دیموکرات
ھاوسەر(ەکان) نیلا ھەنتەر (ھاوسەرگیری ١٩٦٦؛ ١٩٧٢)
جیڵ جەیکب (ھاوسەرگیری ١٩٧٧)
منداڵ(ەکان)
  • بەو بایدن
  • ھەنتەر بایدن
  • ناومی بایدن
  • ئاشڵی بایدن
پەروەردە University of Delaware (BA)
Syracuse University (JD)
پیشە
  • سیاسەتمەدار
  • پارێزەر
  • نووسەر
واژوو
ماڵپەڕ Campaign website
خەڵاتەکان
خەڵاتەکان خەڵاتی ئازادی سەرۆکایەتی (٢٠١٧)

جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر (بە ئینگلیزی: Joe Biden) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) ناسراو بە جۆو بایدن سیاسەتوانێکی ئەمریکییە. وەک ٤٧ەمین جێگری سەرۆکی ئەمەریکا خزمەتی کردووە لە کابینەکەی باراک ئۆباما لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٧دا وەک ئەندامێکی حیزبی دیموکرات. بایدن وەک ئەندامی ئەنجوومەنی پیران سەر بە ویلایەتی دێلاوێر خزمەتی کردووە لەنێوان ساڵانی ١٩٧٣ بۆ ٢٠٠٩. دوای ئەوەی وەک کاندیدی دیموکراتەکان ھەڵبژێردرا وەک ڕکابەری دۆناڵد ترامپ بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، ڕۆژی ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ وەک براوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و ٤٦ھەمین سەرۆکی ئەمریکا دانرا.[١]

بایدن لە هەریەک لە سکرانتن،پێنسیلڤانیا و نیوکاسڵ کاونتی،دێلاوێر ژیاوە[٢] و لە زانکۆی دێلاوێر خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە زانکۆی سیراکەس هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.[٣][٤] لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵ کاونتی هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەش. بایدن دژی شەڕی کەنداو بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی ناتۆ کرد لەکاتی شەڕی یوگوسلاڤ لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧. هەروەها بەڕێوبەری کۆمیتەی دادوەری ئەنجومەن کرد لەساڵی ١٩٨٧ تاکو ١٩٩٥، و بەرپرس بووە لە سیاسەتەکانی ماددە هۆشبەرەکان، کەمکردنەوەی تاوان، ئازادیە مەدەنییەکان: بایدن سەرکردایەتی کۆمەڵێک هەوڵی کرد بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای تایبەت بە کۆنترۆڵکردنی تاوان و توندوتیژی دژی ئافرەتان و بەشداربووە لە دامەزراندنی شەش دادوەر لە دادگای باڵای ئەمەریکادا. هەروەها لەساڵانی ١٩٨٨ و ٢٠٠٨ خۆی بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا کاندید کرد، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.

بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی بەخشیە بایدن.

لە نیسانی ٢٠١٩ـدا، بایدن ڕایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ ھەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و توانی کورسی پێویست بەدەستبهێنێت تاکو نوێنەرایەتی حیزبی دیموکرات بکات لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ـدا. لە ١١ی ئابدا، ڕایگەیاند کە ئەندامی ئەنجومەن کامڵا هاریسی کالیفۆرنیا دەبێتە جێگری. لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا بایدن بەشێوەیەکی فەرمی وەک سەرۆکی هەڵبژێردراو دیاریکرا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکە.

ژیانی سەرەتایی (١٩٤٢-١٩٦٥)

پەڕگە:Joe Biden at Age 10.jpg
بایدن لە تەمەنی ١٠ ساڵیدا.

جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٠٤٢ لە نەخۆشخانەی سەینت ماری لە سکرانتن[٥]، پەنسلڤەینیا لەدایکبووە. دایکی ناوی کاسرین یوجینا "جین" بایدن بووە (١٩١٧ بۆ ٢٠١٠ ژیاوە) و باوکیشی ناوی جۆسێف ڕۆبینێت بایدن سینیۆر بووە (١٩١٥ بۆ ٢٠٠٢ ژیاوە).[٦][٧] بایدن گەورەترین منداڵی خێزانە کاسۆلیکیەکەی بووە، خوشکێکی بەناوی ڤالێتی و دوو برای بەناوەکانی فرانسیس و جەیمس هەبووە. جینی دایکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی بووە، لەوکاتەی باوکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی و فەڕەنسی بووە.[٨]

باوکی بایدن لەسەرەتا دەوڵەمەند بووە، بەڵام هەندێک زەرەری کردووە لە کارەکانی و تووشی دۆخێکی دارایی سەخت هاتووە بەر لە دایکبوونی بایدن؛ بۆ ماوەی چەندین ساڵ، بایدن و خانەوادەکەی لە خانووی داپیرەی دایکی ژیاوە.[٩] لەوکاتەی سکرانتن تووشی قەیرانی دارایی هەیە لە پەنجاکان و باوکی بایدنیش بێ کار مابوویەوە.[١٠] لە ساڵی ١٩٥٣ بەدواوە، خانەوادەی بایدن لە شوقەیەک ژیاون لە کلەیمنت، دێلاوێر دواتر گواستوویانەتەوە بۆ ویلمینگتن، دێلاوێر. باوکی جۆ بایدن دواتر کارێکی لە بواری فرۆشتنی ئۆتۆمبێل دەستکەوت و توانی بەسەر دۆخە ئابووری سەختیەکانی زاڵبێت.[٣][١٠][١١]

لە ئەکادیمیای تۆپی پێی ئارچمیر لە کلەیمنت، بایدن یاریزانێکی بەرگری ناوازەی لێدەرچوبوو لەکاتی ساڵانی دواناوەندیدا؛[٥] هەروەها یاری بەیسبۆڵیشی کردووە. هەرچەندە بایدن قوتابیەکی زیرەک نەبوو، بەڵام سەرکردەیەکی سروشتی بوو و نوێنەری پۆلەکەی بووە لە قۆناغی ناوەندی و دواناوەندیدا. بایدن لە ساڵی ١٩٦١ دواناوەندی تەواو کردووە.[٥]

دوای ئەوەی دەچێتە زانکۆی دێلاوێر لە نیوارک، بایدن بۆ ماوەیەکی کەم وەک یاریزانێکی تۆپی پێی ئەمەریکی یاری کردووە[١٢][١٣] و بەکالۆریۆیس لە ئاداب دەهێنێتەوە لە ساڵی ١٩٦٥، لەپاڵ ئادابیش بەکالۆریۆسەکەی بۆ هەریەک مێژوو و زانستی سیاسیش بووە لەگەڵ دبلۆمێکیش بۆ زمانی ئینگلیزی.[١٤][١٥] بایدن بە نمرەی "سی - ناوەند" دەرچوو و ٥٠٦ەمین قوتابی بووە لەنێو ٦٨٨ قوتابیەکەی پۆلی زانکۆکەی.[١٦][١٧]

بایدن زمانی زۆر دەیگرێت، بەڵام ئەم کێشەیەی کەمتر بووە کاتێک تەمەنی گەیشتە بیستەکان.[١٨] بە گوتەی خۆی ئەمە بەهۆی ڕاهێنانی بەردەوامی بووە کاتێک لەبەردەم ئاوێنەدا هۆنراوەی دەگوتەوە تا ئەم کێشەی نەما،[١٥][١٩] بەڵام بەپێی میدیاکان ئەم کێشەیەی هۆکاری ئاستە خراپەکەی بوو لە دیبەیتەکانی حیزبی دیموکرات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠.[٢٠]

یەکەم هاوسەرگیری، کۆلێژی یاسا، سەرەتای ژیانی پیشەگەری (١٩٦٦-١٩٧٢)

بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٧٢ بۆ ئەنجومەنی پیران

مردنی کچەکەی و هاوسەرەکەی

ئەندامی ئەنجومەنی پیران (١٩٧٣-٢٠٠٩)

دووەمین هاوسەرگیری

چالاکیە سەرەتاییەکانی لە ئەنجومەنی پیران

وەستانەوە دژی یاسای جیاکاری لەنێو پاسەکاندا

بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٨٨ی بۆ سەرۆکایەتی

نەشتەرگەری مێشک

سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران

سەرۆکی کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیران

کارەکانی دیکەی

ناوبانگ

بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٠٨ی بۆ سەرۆکایەتی

بانگەشەکردن وەک جێگری سەرۆکی ئۆباما (٢٠٠)

بوون بە جێگری سەرۆک باراک ئۆباما (٢٠٠٩-٢٠١٧)

دووبارە هەڵبژاردنەوەیان

خولی دووەم (٢٠١٣-٢٠١٧)

ڕۆڵی بایدن لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٦ی سەرۆکایەتی ئەمەریکا

چالاکیەکانی دوای بەسەرچوونی ماوەی سەرۆکایەتی ئۆباما (٢٠١٧-٢٠٢١)

بیروڕاکانی سەبارەت بە دۆناڵد ترامپ

گەرمبوونی زەوی

تەندروستی

پەنابەران

مافی هاوڕەگەزخوازان

بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی بۆ سەرۆکایەتی

دەنگۆکانی خۆ کاندیدکردنەوەی

بانگەشەی هەڵبژاردن

تۆمەتی هەڵسوکەوتی نابەجێ

بوونی بە سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمەریکا

بایدن بووە ٤٦ەمین سەرۆکی ئەمەریکا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا دوای بەزاندنی دۆناڵد ترامپ، کە تیایدا ترامپ بووە یەکەمین سەرۆکی دەستبەکاربوو کە هەڵبژاردنەکەی بدۆڕێنێت دوابەدوای جۆرج ئێچ دەبڵیوو بوش لەساڵی ١٩٩٢، کاتێک بە بیڵ کلینتن دۆڕابوو. هەروەها بایدن بووە دووەمین جێگری سەرۆکی پێشوو کە ببێتە سەرۆک. بەدەر لەمانەش بایدن دەبێتە بە تەمەنترین سەرۆک لە مێژووی ئەمەریکادا کاتێک لە ٧٨ ساڵیدا دەستبەکار دەبێت و لە ٨٢ ساڵیدا خولی یەکەم تەواو دەکات. بایدن لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠دا سوێندی یاسایی بۆ گرتنەدەستی پۆستی سەرۆکایەتی دەخوات.

بیروڕا سیاسیەکانی

خەڵات و پێزانینەکانی

ئەنجامەکانی بایدن لە هەڵبژاردن

سەرچاوەکان

  1. ^ "Biden defeats Trump in an election he made about character of the nation and the President". CNN. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |datNovember 07, 2020e= (help)CS1 maint: url-status (link)
  2. ^ Witcover, Jules (2010). Joe Biden: A Life of Trial and Redemption. New York City: William Morrow. ISBN 978-0-06-179198-7.
  3. ^ ئ ا Broder, John M. (October 23, 2008). "Father's Tough Life an Inspiration for Biden". The New York Times. Retrieved October 24, 2008.
  4. ^ Leibovich, Mark (September 16, 2008). "Riding the Rails With Amtrak Joe". The New York Times. Retrieved September 17, 2008.
  5. ^ ئ ا ب Witcover, Jules (2010). Joe Biden: A Life of Trial and Redemption. New York City: William Morrow. ISBN 978-0-06-179198-7.
  6. ^ Chase, Randall (January 9, 2010). "Vice President Biden's mother, Jean, dies at 92". WITN-TV. Associated Press.
  7. ^ "Joseph Biden Sr., 86, father of the senator". The Baltimore Sun. September 3, 2002. Retrieved April 15, 2020.
  8. ^ Smolenyak, Megan (April–May 2013). "Joey From Scranton—Vice President Biden's Irish Roots". Irish America. Retrieved April 15, 2020.
  9. ^ Broder, John M. (October 23, 2008). "Father's Tough Life an Inspiration for Biden". The New York Times. Retrieved October 24, 2008.
  10. ^ ئ ا Rubinkam, Michael (August 27, 2008). "Biden's Scranton childhood left lasting impression". Fox News. Associated Press. Retrieved September 7, 2008.
  11. ^ Almanac of American Politics 2008, p. 364.
  12. ^ Biden, Promises to Keep, pp. 27, 32–33.
  13. ^ https://web.archive.org/web/20121221225751/http://firstread.nbcnews.com/_news/2012/10/16/14489712-fact-check-bidens-too-tall-football-tale
  14. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری ap-timeline نەدراوە
  15. ^ ئ ا Taylor, Paul (1990). See How They Run: Electing the President in an Age of Mediaocracy. Alfred A. Knopf. ISBN 0-394-57059-6.
  16. ^ Dickenson, James R. (September 22, 1987). "Biden academic claims 'inaccurate'". Washington Post. Retrieved September 21, 2020.
  17. ^ Margolis, Jon (September 22, 1987). "Biden admits errors in school claims". Chicago Tribune. Retrieved September 21, 2020.
  18. ^ Biden, Joseph R., Jr. (July 9, 2009). "Letter to National Stuttering Association chairman" (PDF). National Stuttering Association. Archived from the original (PDF) on July 28, 2011. Retrieved December 9, 2010.
  19. ^ "Joe Biden's childhood struggle with a stutter: How he overcame it and how it shaped him". Los Angeles Times. September 16, 2019. Retrieved July 24, 2020.
  20. ^ Hendrickson, John (January–February 2020). "What Joe Biden Can't Bring Himself to Say". The Atlantic. Retrieved November 24, 2019.