پیتەری مەزن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
چاککردنی ڕێزمان
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل
←‏top: چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان، چاکسازیی نووسەکان و حاڵەتە ناستانداردەکان
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
{{کەسایەتی
[[پەڕگە:Peter der-Grosse 1838.jpg|وێنۆک|نیگارەی پیتەری مەزن لە ساڵی ١٨٣٨]]
| ناو = پیتەری مەزن
| وێنە = Peter_der-Grosse_1838.jpg
| قەبارەی وێنە = 200px
| ناوی کاتی لەدایکبوون =
| شوێنی لەدایکبوون =
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٨ی حوزەیران ١٦٧٢
| ڕێکەوتی مردن =٨ی شوباتی ١٧٢٥(تەمەن ٥٢)
| شوێنی مردن =
| ھۆکاری مردن = [[نەخۆشی]]
| شوێنی دۆزینەوەی تەرم =
| شوێنی گۆڕ =
| نیشتەجێ =
| نەتەوە =رووسیا
| ناوەکانی تر =
| نەژاد =
| شارومەندێتی =
| ڕادەی خوێندەواری =
| دایەن =
| پیشە = پاشای ئیمپراتۆری روسیا
| ساڵانی چالاکی =
| خاوەنکار =
| شار =
| مووچە =
| دارایی =
| باڵا =
| کێش =
| ناسراو بە ھۆی =
| سەرناو =
| وادە =
| پێشوو =
| جێگر =
| حیزب =
| بەرانبەرەکان =
| ئایین =
| ھاوسەر = کاترینای یەکەم ٥ أبریل ١٦٨٤ - ٦ مایو ١٧٢٧
| یار =
| منداڵەکان =
| دایک و باوک =
| خزمەکان =
| پەیوەندییەکان =
| خەڵاتەکان =
|واژوو =
| ماڵپەڕ =
| پەراوێزەکان =
}}



'''پیتەری مەزن''' (١٦٧٢-١٧٢٥) پاشای [[ڕووسیا]] بوو کە ڕووسیای تێزاری لە حاڵەتی ھێزێکی ناوچەیی کرد بە ھێزێکی گەورەی جیھانی و [[ئیمپراتۆریی ڕووسیا]]ی دامەزراند. پیتەر گۆڕانکاریگەلێکی زۆری لە ڕووسیا ئەنجام دا و وڵاتی بەرەو مۆدێرن بوون برد.<ref>http://archive.org/stream/encyclopaediabri21chisrich#page/288/mode/1up {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161009004244/http://archive.org/stream/encyclopaediabri21chisrich |date= ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ }}</ref>
'''پیتەری مەزن یان پترسیی گەورە'''(لە دایک بووی ٨ی حوزەیران ١٦٧٢ -مردن ٨ی شوباتی ١٧٢٥) فەرمانرەوای ڕوسیا لە شاری کرملن لە دایک بووە لە سالی ١٦٨٢ بۆتە پاشای ڕوسیا بە پیتەری مەزن یاخود بە پترسی گەورە ناسراوە لە ڕەوشت و ئاکار کەلە ڕەق و تورە وە بەھێزو و ئازا بووە ئارەززو فراوانکردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی بووە زۆر ھەوڵی بۆ چەسپان دەسەڵاتی ڕەھا دابوو . پتریس لە ھۆلەندییەکان فێری دروستکردنی کەشتی بوو توانی بووی کەشییەک دروست بکات و سەردانی ناوچەکانی ئینگلتەرا و فەرەنسا و ھۆڵەندای بکات و سەرسامی شارستانییەتی ئەو ناوچانە بووە .
لە زۆربەی ناوچەکانی ئەوروپا خەلکی شارەزای لە چەند بوارێکی جیاواز وەک ئەندازیاری ، ھونەرمەند ، نەخشەساز و دەست ڕەنگینی ھێنا بۆ ڕوسیا بەمەبەستی ئەوەی ڕوسەکان فێری ئەو بوارانە بکەن گرینگی بە لایەنی پەروەردە و فێرکردن دەدا چەندین خوێندنگای کردەوە ھەروەھا گرینگی دەدا بە لایەیەنی ئابوری و بازرگانی پەرەپێدانی پیشەسازی کار و ھەنگاوەکانی پتریسی گەورە ڕوسیای گەیاندە ئاستێکی بالاومەزن لە سەر ئاستی ئەوروپا ئیمپراتۆرییەکی گەورەی لە دوای خۆی بە جێ ھێشت

== کارەکانی ==

[[پەڕگە:Lomonosov_Poltava_1762_1764.jpg|thumb|250px|تابلۆیەک لە جەنگی باتاڤا کە بەسەرکەوتنی سوپای ڕووس کۆتایی ھات]]


بەھۆی ئەوەی ھەولی ھەڵگەرانەوە و کودەتا لە سەر دەسەڵاتەکەی لە لایەن پاسەوانانی تایبەتی درا بریاری چاکسازی و ڕێکخستنەوەی سوپاکەی دا بۆ ئەو مەبەستەش خەلکی بیانی لە جێگایان دانرا ئەمەش بە مەبەستی ئەوەی گوێرایەلێ خۆی بن پیتەر یان پتریس ئەنجوومەن دۆما (پەرلەمان ) ھەڵوەشاندەوە لە جێگای ئەوە ئەنجومەنی ڕاوێژکاری دامەزراند کە خۆی ئەندامەکانی دیاری دەکرد ھەروەھا ولاتی دابەش کرد بە سەر چەند ھەرێمیک کەسە نزیکەکانی خۆی دەکرد بە دەسەلاتدار لەو ھەرێمانە ھەروەھا پۆلیسی نھێنی دامەزراند بۆ ئەوەی نەیارەکانی بگرێت و سزایان بدات لەسەر ئاستی کۆمەلایەتی ھەنگاوەکانی پترس کاریگەیر ھەبوو لە سەر درووست بوونی ژمارەیەک خانەدانی نوێ و زەوی بەسەردا دابەشکردن بەمەش کەسانی خاوەن زەوی کشتوکالی لە سەردەمی ئەودا زۆر بوون پترس بەھۆی ئەوەی دەیوسیت سنوری دەسەلاتەکەی زۆرتر بکات جەنگی دژی سوید ڕاگەیاند بۆ ئەوەی دەستی بگات بە ناوچەی بەڵتیق بەڵام سوید بە سەرکردایەتی چارلس لە جەنگی ناڤار توانی شکست بە پترس بھێنیت بەڵام دوای ئەوەی پترس جارێکی دیکە سوپاکەی ڕێکخستەوە ھێرشی کردەوە سەر سوید توانی لە جەنگی باتاڤا بەسەر سوپای چارلس سەکەوێت ئەویش بۆ پارێزگاری لە خۆی ڕووی کردە دەولەتی عوسمانی بۆ ماوەی پێنج ساڵ لەوی مایەوە تا لە جەنگێک لە گەڵ نەروێژ لە سالی ١٧١٨ کوژرا ساڵی ١٧٢١ پەیماننامەی نیستاند لە نێوان ڕووسیا و سوید مۆرکرا بە پێی ئەم پەیمانەی ناوچەکانی کریلیا و ئانگریا لە کەناری دەریای بەڵتیق درا بە ڕووسا ئەمەش پترس توانی بگات بەو ئامانجەی ھەی بوو

== مردن ==

پیتەری مەزن( پترس )لە ساڵی ١٧٢٥ مرد لە دوای خۆی چەند کەسێکی دیکە ھاتنە سەر تەخت بەڵام تا سەردەمی کاترینای دووەم ١٧٦٢ نەیانتوانی دەستکەوتی دیار و بەرچاو بۆ ڕوسیا بەدەست بھێنن

== سەرچاوەکان ==

# کتێبی مێژووی ئەورووپا لە سەردەمی ڕێنساس تا شۆرشی فەڕەنسی ١٥٠٠ تا ١٧٨٩ لە نوسینی دکتۆر محەممەد ئەحمد ساڵح، وەرگێرانی ئارام محەممەد
# {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر=https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B7%D8%B1%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D8%A8%D8%B1|سەردێڕ=بطرس الأکبر
|زمان=عەرەبی|سەردان=6ی ئایاری ٢٠٢٠}}
# {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر=https://en.wikipedia.org/wiki/Peter_the_Great|سەردێڕ=Peter the Great
|زمان=ئینگلیزی |سەردان=6ی ئایاری ٢٠٢٠}}

http://archive.org/stream/encyclopaediabri21chisrich#page/288/mode/1up Archived ٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٦, لە وەیبەک مەشین.

{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت}}

[[پۆل:لەدایکبووانی ١٦٧٢]]
[[پۆل:مردووانی ١٧٢٥]]


== سەرچاوەکان ==
== سەرچاوەکان ==

وەک پێداچوونەوەی ‏١٤:٣٨، ٦ی ئایاری ٢٠٢٠

پیتەری مەزن

لەدایکبوون٨ی حوزەیران ١٦٧٢
مەرگ٨ی شوباتی ١٧٢٥(تەمەن ٥٢)
ھۆکاری مەرگنەخۆشی
نەتەوەرووسیا
پیشەپاشای ئیمپراتۆری روسیا
ھاوسەرکاترینای یەکەم ٥ أبریل ١٦٨٤ - ٦ مایو ١٧٢٧


پیتەری مەزن یان پترسیی گەورە(لە دایک بووی ٨ی حوزەیران ١٦٧٢ -مردن ٨ی شوباتی ١٧٢٥) فەرمانرەوای ڕوسیا لە شاری کرملن لە دایک بووە لە سالی ١٦٨٢ بۆتە پاشای ڕوسیا بە پیتەری مەزن یاخود بە پترسی گەورە ناسراوە لە ڕەوشت و ئاکار کەلە ڕەق و تورە وە بەھێزو و ئازا بووە ئارەززو فراوانکردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی بووە زۆر ھەوڵی بۆ چەسپان دەسەڵاتی ڕەھا دابوو . پتریس لە ھۆلەندییەکان فێری دروستکردنی کەشتی بوو توانی بووی کەشییەک دروست بکات و سەردانی ناوچەکانی ئینگلتەرا و فەرەنسا و ھۆڵەندای بکات و سەرسامی شارستانییەتی ئەو ناوچانە بووە . لە زۆربەی ناوچەکانی ئەوروپا خەلکی شارەزای لە چەند بوارێکی جیاواز وەک ئەندازیاری ، ھونەرمەند ، نەخشەساز و دەست ڕەنگینی ھێنا بۆ ڕوسیا بەمەبەستی ئەوەی ڕوسەکان فێری ئەو بوارانە بکەن گرینگی بە لایەنی پەروەردە و فێرکردن دەدا چەندین خوێندنگای کردەوە ھەروەھا گرینگی دەدا بە لایەیەنی ئابوری و بازرگانی پەرەپێدانی پیشەسازی کار و ھەنگاوەکانی پتریسی گەورە ڕوسیای گەیاندە ئاستێکی بالاومەزن لە سەر ئاستی ئەوروپا ئیمپراتۆرییەکی گەورەی لە دوای خۆی بە جێ ھێشت

کارەکانی

تابلۆیەک لە جەنگی باتاڤا کە بەسەرکەوتنی سوپای ڕووس کۆتایی ھات


بەھۆی ئەوەی ھەولی ھەڵگەرانەوە و کودەتا لە سەر دەسەڵاتەکەی لە لایەن پاسەوانانی تایبەتی درا بریاری چاکسازی و ڕێکخستنەوەی سوپاکەی دا بۆ ئەو مەبەستەش خەلکی بیانی لە جێگایان دانرا ئەمەش بە مەبەستی ئەوەی گوێرایەلێ خۆی بن پیتەر یان پتریس ئەنجوومەن دۆما (پەرلەمان ) ھەڵوەشاندەوە لە جێگای ئەوە ئەنجومەنی ڕاوێژکاری دامەزراند کە خۆی ئەندامەکانی دیاری دەکرد ھەروەھا ولاتی دابەش کرد بە سەر چەند ھەرێمیک کەسە نزیکەکانی خۆی دەکرد بە دەسەلاتدار لەو ھەرێمانە ھەروەھا پۆلیسی نھێنی دامەزراند بۆ ئەوەی نەیارەکانی بگرێت و سزایان بدات لەسەر ئاستی کۆمەلایەتی ھەنگاوەکانی پترس کاریگەیر ھەبوو لە سەر درووست بوونی ژمارەیەک خانەدانی نوێ و زەوی بەسەردا دابەشکردن بەمەش کەسانی خاوەن زەوی کشتوکالی لە سەردەمی ئەودا زۆر بوون پترس بەھۆی ئەوەی دەیوسیت سنوری دەسەلاتەکەی زۆرتر بکات جەنگی دژی سوید ڕاگەیاند بۆ ئەوەی دەستی بگات بە ناوچەی بەڵتیق بەڵام سوید بە سەرکردایەتی چارلس لە جەنگی ناڤار توانی شکست بە پترس بھێنیت بەڵام دوای ئەوەی پترس جارێکی دیکە سوپاکەی ڕێکخستەوە ھێرشی کردەوە سەر سوید توانی لە جەنگی باتاڤا بەسەر سوپای چارلس سەکەوێت ئەویش بۆ پارێزگاری لە خۆی ڕووی کردە دەولەتی عوسمانی بۆ ماوەی پێنج ساڵ لەوی مایەوە تا لە جەنگێک لە گەڵ نەروێژ لە سالی ١٧١٨ کوژرا ساڵی ١٧٢١ پەیماننامەی نیستاند لە نێوان ڕووسیا و سوید مۆرکرا بە پێی ئەم پەیمانەی ناوچەکانی کریلیا و ئانگریا لە کەناری دەریای بەڵتیق درا بە ڕووسا ئەمەش پترس توانی بگات بەو ئامانجەی ھەی بوو

مردن

پیتەری مەزن( پترس )لە ساڵی ١٧٢٥ مرد لە دوای خۆی چەند کەسێکی دیکە ھاتنە سەر تەخت بەڵام تا سەردەمی کاترینای دووەم ١٧٦٢ نەیانتوانی دەستکەوتی دیار و بەرچاو بۆ ڕوسیا بەدەست بھێنن

سەرچاوەکان

  1. کتێبی مێژووی ئەورووپا لە سەردەمی ڕێنساس تا شۆرشی فەڕەنسی ١٥٠٠ تا ١٧٨٩ لە نوسینی دکتۆر محەممەد ئەحمد ساڵح، وەرگێرانی ئارام محەممەد
  2. بەشداربووانی ویکیپیدیا، «بطرس الأکبر»، ویکیپیدیای عەرەبی. سەردان لە ٦ی ئایاری ٢٠٢٠.
  1. بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Peter the Great»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٦ی ئایاری ٢٠٢٠.


http://archive.org/stream/encyclopaediabri21chisrich#page/288/mode/1up Archived ٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٦, لە وەیبەک مەشین.

سەرچاوەکان