یەکێتیی سۆڤیەت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

دەستکاریی گرێدانەکان
لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0
No edit summary
تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ھێڵی ٣٢: ھێڵی ٣٢:
|}
|}


'''یەکێتی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Советский Союз)، بە فەرمی '''یەکێتی کۆمارە سۆشیالیستەکانی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик)، دەوڵەتێکی سۆشیالیستی<ref>http://www.thefreedictionary.com/Union+of+Soviet+Socialist+Republics</ref> زلھێز بوو لە [[ئۆڕاسیا]]، کە لە ساڵی ١٩٢٢دا دامەزرا تاکوو ٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٩١ ھەڵوەشا و کۆتایی بە حکوومەتی کۆمۆنیستی ھات.
'''یەکێتیی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Советский Союз)، بە فەرمی '''یەکێتیی کۆمارە سۆشیالیستەکانی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик)، دەوڵەتێکی سۆشیالیستی<ref>http://www.thefreedictionary.com/Union+of+Soviet+Socialist+Republics</ref> زلھێز بوو لە [[ئۆڕاسیا]]، کە لە ساڵی ١٩٢٢دا دامەزرا تاکو ٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٩١ ھەڵوەشا و کۆتایی بە حکوومەتی کۆمۆنیستی ھات.
یەکێتی سۆڤیەت دەوڵەتێکی تاک-پارتی بوو<ref>سیستەمی تاک پارتی لەلایەن حیزبی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت، http://www.historylearningsite.co.uk/party_systems.htm</ref> لەلایەن پارتی کۆمۆنیستەوە حوکم دەکرا<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union</ref><ref>{{cite web |url=http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111029210220/http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |archivedate=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١}}</ref> لە دامەزراندیەوە ھەتا ھەڵوەشانی لە کۆتاییەکانی ١٩٩١.<ref>{{Cite web |url=http://www.coldwar.org/articles/90s/fall_of_the_soviet_union.asp |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170724220159/http://coldwar.org/articles/90s/fall_of_the_soviet_union.asp |archive-date=٢٤ی تەممووزی ٢٠١٧ |dead-url=yes }}</ref>
یەکێتیی سۆڤیەت دەوڵەتێکی تاک-پارتی بوو<ref>سیستەمی تاک پارتی لەلایەن حیزبی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت، http://www.historylearningsite.co.uk/party_systems.htm</ref> لەلایەن پارتیی کۆمۆنیستەوە حوکم دەکرا<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union</ref><ref>{{cite web |url=http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111029210220/http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |archivedate=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١}}</ref> لە دامەزراندییەوە ھەتا ھەڵوەشانی لە کۆتایییەکانی ١٩٩١.<ref>{{Cite web |url=http://www.coldwar.org/articles/90s/fall_of_the_soviet_union.asp |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170724220159/http://coldwar.org/articles/90s/fall_of_the_soviet_union.asp |archive-date=٢٤ی تەممووزی ٢٠١٧ |dead-url=yes }}</ref>


== مێژووی دامەزراندن ==
== مێژووی دامەزراندن ==

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٠:٠٢، ٢٣ی نیسانی ٢٠٢٠

یەکێتیی سۆڤیەت
زانیاریی گشتی
پایتەخت مۆسکۆ
زمانی فەڕمی زمانی ڕووسی
جۆری حوکم کۆمۆنیزم
مێژووی دامەزراندن ١٩١٧
مێژووی ڕوخان ١٩٩٢
دواین سەرۆک ڤلادمیر ڤیلانشکۆ
ڕووبەر 22,402,200 km2
دانیشتوان ٢٩٣٬٠٤٧٬٥٧١
نەخشە لەدوای جەنگی جیھانی دووەم

یەکێتیی سۆڤیەت (بە ڕووسی: Советский Союз)، بە فەرمی یەکێتیی کۆمارە سۆشیالیستەکانی سۆڤیەت (بە ڕووسی: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик)، دەوڵەتێکی سۆشیالیستی[١] زلھێز بوو لە ئۆڕاسیا، کە لە ساڵی ١٩٢٢دا دامەزرا تاکو ٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٩١ ھەڵوەشا و کۆتایی بە حکوومەتی کۆمۆنیستی ھات. یەکێتیی سۆڤیەت دەوڵەتێکی تاک-پارتی بوو[٢] لەلایەن پارتیی کۆمۆنیستەوە حوکم دەکرا[٣][٤] لە دامەزراندییەوە ھەتا ھەڵوەشانی لە کۆتایییەکانی ١٩٩١.[٥]

مێژووی دامەزراندن

لە ١٧ەی ئۆکتۆبەر ساڵی ١٩١٧ بە بە بڕیارو پلانێکی نەخشە بۆداڕێژراوی پێشوەختی ڤلادیمیر لێنین[٦]و زۆرایەتی مەکتەبی سیاسی و کۆمیتەی ناوەندی حزبی سۆسیال دیموکراتی کرێکاری ڕووسیابەلشەڤی و بە فەرماندەیی لیۆن ترۆتسکی،[٧] کرێکاران و سەربازان و جوتیاران و ژنان و لاوانی ڕێکخراو لە حزبی بەلشەفی و شوراکاندا لە ھەموو لایەکەوە ھێرشیان بردە سەر حکومەتی کرنیسکی کادیت و ھاوکارەکانی لە سۆسیال شۆڕشگێڕەکان و مەنشەفییەکان و لە ماوەیەکی کەمدا و بە کەمترین زیانی گیانی، کە لە ژمارەی پەنجەکانی مرۆڤێک تێپەڕی نەدەکرد، دەستیان بەسەر کۆشکی زستانەی حکومەت لە پێترۆسبورگدا گرت و زۆربەی سەرانی حکومەتیان دەست بەسەر کرد. ئەمەش بووە سەرەتای چەخماخەیەک بۆ ھێرش بردنە سەر زۆربەی ھەرە زۆری دامودەزگاکانی حکومەتی کرنیسکی لە سەراسەری ڕووسیا بەم شێوە لە کەمترین ماوەدا حزبی بۆلشەڤی بۆ یەکجاری کۆتایی بەدەسەڵاتی چەند سەدەی ئیمپراتۆری تزاری و ھەشت مانگەی حکومەتی بۆرژوایی کرنیسکی ھێنا و لە جێگای دا دەسەڵات و حکومەتی کۆماری شورایی کرێکاران و جوتیاران و سەربازان، کە ڕێکخراو بوون لە شوراکان و ئەرتەشی سوردا، ڕاگەیاند.

جوگرافیا

لە ساڵی ١٩٩١ کە ئەوکات یەکێتیی سۆڤییەت لە گەورەترین ڕووبەری دا بووە لەمێژووی وڵاتەکە ئەوا ئەوکات ڕووبەرەکەی زۆرتر بووە لە ٢٢ میلیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە کە گەورترین وڵاتی ئەوکات بووە لەڕووی ڕووبەرەوە وە شەشەمین وڵاتیش بووە لەڕووی ژمارەی دانیشتوانەوە.

کۆمارە پێکھێنەرەکان

پێڕستی کۆمارەکانی سۆڤیەت لەمانە پێکھاتبوون کە لەدوای ١٩٩١ زۆرینەیان لەم یەک دەوڵەتییە جیابوونەوە.

  1. ڕووسیا
  2. بیلاڕووس
  3. ئۆکرانیا
  4. مۆلدۆڤا
  5. گورجستان
  6. ئەرمەنستان
  7. ئازەربایجان
  8. کازاخستان
  9. ئوزبەکستان
  10. تورکمانستان
  11. قرغیزستان
  12. تاجیکستان
  13. ئەستۆنیا
  14. لیتوانیا
  15. لاتڤیا
١٥ کۆمارەکەی سۆڤیەتی پێش هەڵوەشاندنەوە

سەرکردەکانی یەکێتیی سۆڤیەت

  1. ڤلادیمیر لێنین
  2. جۆزێف ستالین
  3. نیکیتا خرۆشچوڤ
  4. لیۆنید بریژنیڤ
  5. یوری ئاندرۆپوڤ
  6. کونستانتین چرینینکۆ
  7. میخایل گۆرباچیڤ

ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت

ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت ئەمانەی خوارەوە بوون[٨]

  • ١ی کانوونی دووەم بەبۆنەی سەری ساڵی تازە
  • ٨ی ئازار بەبۆنەی ڕۆژی ژنان
  • ١و٢ی ئایار ڕۆژی جیھانی کرێکاران
  • ٩ی ئایاری ڕۆژی ڤیکتۆری ھاوکاتیش ڕۆژی سەرکەوتنیان لە جەنگ بەرامبەر ئاڵمانیای نازی
  • ١٧ی تشرینی یەکەم ڕۆژی دامەزراندنی دەوڵەت
  • ٧ی تشرینی دووەم ڕۆژی گەورەترین شۆڕشی سۆشیالیستی ناسراو بە شۆڕشی ئۆکتۆبەر

ھەڵوەشانەوەی سۆڤیەتی ساڵی ١٩٩١

  • لە ساڵی ١٩٨٧ز یەکیەتی سۆڤێت پلانی ترۆشکای پەسەند کرد کە ناوەڕۆکی پلانەکە ئەوە بو کە کۆمپانیا پیشەسازییەکان خۆیان بەرھەمەکان دروست بکەن لە بازاڕدا ساغی بکەنەوە کە لە پێشدا لەسەر داوای دەوڵەت کاڵاکانیان دروست دەکرد، بەڵام کۆمپانیا و کارگەکان ئامادە نەبون بۆ ئەم جۆرە بەرھەمھێنانە کە وای کرد پیشەسازی زۆر دواکەوێت
  • دابەزینی نرخی نەوت کە ئابووری یەکیەتی سۆڤێت پشتی پێوە دەبەست بەھۆی ئەوەی وڵاتانی کەنداوی عەرەبی ڕێژەی دەرھێنانی نەوتیان زیاد کرد بەتایبەت سعودیە کە سێ ئەوەندە نەوتی زیاتر دەرھێنا، ھەر ئەم ھۆکارەش بوو بووە ھۆی داگیرکردنی کوێت لەلایەن عێراقەوە و پاشان شەڕی گەردەلولی بیابان
  • نەبوونی پیشەسازی پێداویستییە سەرەکییەکانی مرۆڤ وەکو جل و بەرگ و پێڵاو... کە یەکیەتی سۆڤێت زۆربەی ھاوردە دەکرد و خەڵکی ڕیزی زۆر درێژیان بۆ دەگرت
  • نەبوونی خۆراکی پێویست لە وڵاتدا بەتایبەتی لە ساڵی ١٩٩٠و١٩٩١ لەوکاتەدا یەکیەتی سۆڤێت داوای یارمەتی لە چەند وڵاتێک دەکرد وەکو:سوریا...

سەرچاوەکان

  1. ^ http://www.thefreedictionary.com/Union+of+Soviet+Socialist+Republics
  2. ^ سیستەمی تاک پارتی لەلایەن حیزبی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت، http://www.historylearningsite.co.uk/party_systems.htm
  3. ^ http://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union
  4. ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". Archived from the original on 29ی Octoberی 2011. Retrieved 6ی Augustی 2013. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |archivedate= (help)
  5. ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". Archived from the original on 24ی Julyی 2017. Retrieved 6ی Augustی 2013. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= و |archive-date= (help)
  6. ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". Archived from the original on 4ی Julyی 2013. Retrieved 6ی Augustی 2013. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |archivedate= (help)
  7. ^ ڕۆڵی تڕۆتسکی لە شۆڕشی ئۆکتۆبەر، http://www.trotsky.net/russian_revolution.html
  8. ^ پێڕستی ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت، http://en.wikipedia.org/wiki/Public_holidays_in_the_Soviet_Union
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=یەکێتیی_سۆڤیەت&oldid=676182»