کەرت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ب here |
|||
ھێڵی ٢: | ھێڵی ٢: | ||
[[پەڕگە:کسر.gif|=NUmbers|وێنۆک|<math>\frac14=\frac28=\frac3{12}=\frac{4}{16}</math>]] |
[[پەڕگە:کسر.gif|=NUmbers|وێنۆک|<math>\frac14=\frac28=\frac3{12}=\frac{4}{16}</math>]] |
||
'''کەرت''' یان '''پارژمار'''<ref>[http://ku.wiktionary.org/w/index.php?title=parjimar&variant=ku ویکیفەرھەنگ، فەرھەنگا ئازاد: پارژمار]</ref> [[ژمارە|ژمارەیەکە]] کە دەتوانێ ببێ بە نوێنەری "پاژێک لە [[ژمارەی تەواو|گشتێک]]". |
'''کەرت''' یان '''پارژمار'''<ref>[http://ku.wiktionary.org/w/index.php?title=parjimar&variant=ku ویکیفەرھەنگ، فەرھەنگا ئازاد: پارژمار]</ref> [[ژمارە|ژمارەیەکە]] کە دەتوانێ ببێ بە نوێنەری "پاژێک لە [[ژمارەی تەواو|گشتێک]]". |
||
یەکەمین کەرتەکان ھەڵگەڕاوەی [[ژمارەی تەواو|تامژمارەکان]] بوون: ھەندێک ھێما کە نوێنەری یەکێک لە دوان، یەکێک لە سێیان، یەکێک لە چوار، و ھتد بوون. گەشەیەک کە گەلەک دواتر پێیدرا و ئەمڕۆکەش ھەر بەکارچوونی ھەیە، بریتی بوو لە نیشاندانی کەرتەکان بەھۆی دوو ژمارەوە، وەکوو ½، ⅝، ¾، و ھتد؛ بەو ژمارەیەی دەکەوێتە بان ھێڵەکەوە دەوترێ '''کەرتژمار''' (بە ئینگلیزی: numerator) یان '''سەری کەرت''' یان '''سەربەش'''، و بەو ژمارەیەش کە دەکەوێتە ژێر ھێڵەکەوە دەوترێ '''کەرتناو''' (بە ئینگلیزی: denominator) یان '''ژێری کەرت''' یان '''ژێربەش'''. |
یەکەمین کەرتەکان ھەڵگەڕاوەی [[ژمارەی تەواو|تامژمارەکان]] بوون: ھەندێک ھێما کە نوێنەری یەکێک لە دوان، یەکێک لە سێیان، یەکێک لە چوار، و ھتد بوون. گەشەیەک کە گەلەک دواتر پێیدرا و ئەمڕۆکەش ھەر بەکارچوونی ھەیە، بریتی بوو لە نیشاندانی کەرتەکان بەھۆی دوو ژمارەوە، وەکوو ½، ⅝، ¾، و ھتد؛ بەو ژمارەیەی دەکەوێتە بان ھێڵەکەوە دەوترێ '''کەرتژمار''' (بە ئینگلیزی: numerator) یان '''سەری کەرت''' یان '''سەربەش'''، و بەو ژمارەیەش کە دەکەوێتە ژێر ھێڵەکەوە دەوترێ '''کەرتناو''' (بە ئینگلیزی: denominator) یان '''ژێری کەرت''' یان '''ژێربەش'''. |
||
کەرتژمار نوێنەری ژمارەیەک پاژی یەکسانە و کەرتناو دەڵێت چەند دانە لەو پاژانە تێکڕا گشتێک پێکدێنن. بۆ نموونە کەرتی ٣/٤ بگرنە بەرچاو، کەرتژمار ٣یە و ئەوەمان پێدەڵێ کە کەرتەکە نوێنەری ٣ پاژی یەکسانە، ھەروەھا کەرتناو، کە ٤ە، ئەوەمان پێدەڵی کە ٤ پاژ پێکەوە گشتێک دروست دەکەن. |
کەرتژمار نوێنەری ژمارەیەک پاژی یەکسانە و کەرتناو دەڵێت چەند دانە لەو پاژانە تێکڕا گشتێک پێکدێنن. بۆ نموونە کەرتی ٣/٤ بگرنە بەرچاو، کەرتژمار ٣یە و ئەوەمان پێدەڵێ کە کەرتەکە نوێنەری ٣ پاژی یەکسانە، ھەروەھا کەرتناو، کە ٤ە، ئەوەمان پێدەڵی کە ٤ پاژ پێکەوە گشتێک دروست دەکەن. |
||
ھێڵی ٢٠: | ھێڵی ٢٠: | ||
{{reflist}} |
{{reflist}} |
||
{{دەروازە|ماتماتیک}} |
{{تووڵی دەروازە|ماتماتیک}} |
||
[[پۆل:ژمارەکان]] |
[[پۆل:ژمارەکان]] |
وەک پێداچوونەوەی ١٨:٤١، ٩ی ئابی ٢٠١٩
کەرت یان پارژمار[١] ژمارەیەکە کە دەتوانێ ببێ بە نوێنەری "پاژێک لە گشتێک". یەکەمین کەرتەکان ھەڵگەڕاوەی تامژمارەکان بوون: ھەندێک ھێما کە نوێنەری یەکێک لە دوان، یەکێک لە سێیان، یەکێک لە چوار، و ھتد بوون. گەشەیەک کە گەلەک دواتر پێیدرا و ئەمڕۆکەش ھەر بەکارچوونی ھەیە، بریتی بوو لە نیشاندانی کەرتەکان بەھۆی دوو ژمارەوە، وەکوو ½، ⅝، ¾، و ھتد؛ بەو ژمارەیەی دەکەوێتە بان ھێڵەکەوە دەوترێ کەرتژمار (بە ئینگلیزی: numerator) یان سەری کەرت یان سەربەش، و بەو ژمارەیەش کە دەکەوێتە ژێر ھێڵەکەوە دەوترێ کەرتناو (بە ئینگلیزی: denominator) یان ژێری کەرت یان ژێربەش.
کەرتژمار نوێنەری ژمارەیەک پاژی یەکسانە و کەرتناو دەڵێت چەند دانە لەو پاژانە تێکڕا گشتێک پێکدێنن. بۆ نموونە کەرتی ٣/٤ بگرنە بەرچاو، کەرتژمار ٣یە و ئەوەمان پێدەڵێ کە کەرتەکە نوێنەری ٣ پاژی یەکسانە، ھەروەھا کەرتناو، کە ٤ە، ئەوەمان پێدەڵی کە ٤ پاژ پێکەوە گشتێک دروست دەکەن.
وشەناسی
وشەی کەرت لە زمانی کوردیدا بە واتای پارچە، پاژ، بەش دێ.[٢] لە ھەندێک لە زمانەکانی ئەورووپادا، وشەی دەستیشانکەری ئەم چەمکە (کەرت لە بیرکاریدا) لە وشەی لاتینی fractusەوە وەرگیراوە؛ وەک نموونە لە ئینگلیزیدا دەڵێن fraction. وشەی fractus خۆی واتە شکاوە.[٣]
ژمارە کەرتدارەکان
ژمارەی کەرتدار بریتییە لە ژمارەیەکی سروشتی و کەرتێک، بۆ نموونە دەخوێندرێتەوە: دوو و سێ لە شازدە.