مەولانا خالیدی نەقشبەندی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
گەڕاندنەوەی پێداچوونەوەی 626011 لە لایەن Pirehelokan (لێدوان) گەڕاندنەوەی دەستکاریی نیازپاک، بەڵام بە زیان
تاگ: پووچەڵکردنەوە
گەڕاندنەوەی پێداچوونەوەی 626016 لە لایەن ئارام بکر (لێدوان) نووسەکان ناستانداردن. ئیستە خاسی ئەکەم
تاگ: پووچەڵکردنەوە
ھێڵی ٢٩: ھێڵی ٢٩:
}}
}}


'''مەلا شێخ خالیدی شارەزووری''' ناسراو بە '''مەولانا خالید''' ([[٧ی حوزەیران]]ی ١٨٢٧ زایینی، ١١٩٣-١٢٤٢ کۆچیی مانگی) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، زانای گەورەی ئایینیی [[کورد]] بووە کە لە [[ھیندستان]] لای [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] فێری تەریقەتی [[نەقشبەندی]] دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]] و [[عێراق]] و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.<ref>[http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 دیداری مه‌ولانا خالیدی شاره‌زوری نه‌قشبه‌ندی به‌رِێوه‌چوو] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502184149/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 |date= ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ }}، پەیامنێر</ref> بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.<ref>{{Cite book|title=Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین.
'''مەلا شێخ خالیدی شارەزووری''' ناسراو بە '''مەولانا خالید''' ([[٧ی حوزەیران]]ی ١٨٢٧ زایینی، ١١٩٣-١٢٤٢ کۆچیی مانگی) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، زانای گەورەی ئایینیی [[کورد]] بووە کە لە [[ھیندستان]] لای [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] فێری تەریقەتی [[نەقشبەندی]] دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]] و [[عێراق]] و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.<ref>[http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 دیداری مەولاناخالیدی شارھ‌زوری نەقشبەندی بھ‌رِێوھ‌چوو] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502184149/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 |date= ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ }}، پەیامنێر</ref> بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.<ref>{{Cite book|title=Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین.


== ژیان ==
== ژیان ==
ھێڵی ٧٨: ھێڵی ٧٨:
* ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد محەمەد
* ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد محەمەد
* دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم
* دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم
* [https://web.archive.org/web/20090404023300/http://www.naqeshbandi1.blogfa.com/post-5.aspx ژیا‌ننامه‌ی حه‌زره‌تی مه‌ولانا خالید] ، بڵاگی ته‌سه‌ووف و ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی
* [https://web.archive.org/web/20090404023300/http://www.naqeshbandi1.blogfa.com/post-5.aspx ژیا‌ننامھ‌ی حھ‌زرھ‌تی مەولاناخالید] ، بڵاگی تەسەوف و تەریقەتی نەقشبەندی
* [https://web.archive.org/web/20120111113631/http://sarfrazan.com/rabaran/mawlanaKhalid.html مەولانا خالیدی نەقشبەندی]، وێبگەی سەرفرازان
* [https://web.archive.org/web/20120111113631/http://sarfrazan.com/rabaran/mawlanaKhalid.html مەولانا خالیدی نەقشبەندی]، وێبگەی سەرفرازان


== خوێندنەوەی زۆرتر ==
== خوێندنەوەی زۆرتر ==
* کتێبی [https://web.archive.org/web/20100904024653/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1205 مه‌ولانا خالید و ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی]، نوسینی: [[سەید محەممەد تاھیر ھاشمی]] (سه‌ید زاده‌ی هاشمی)، وه‌رگێڕانی له‌ فارسیه‌وه: دلێر میرزا، ٢٠٠٣، خانه‌ی وه‌رگێڕان
* کتێبی [https://web.archive.org/web/20100904024653/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1205 مەولاناخالید و تھ‌ریقھ‌تی نەقشبەندی]، نوسینی: [[سەید محەممەد تاھیر ھاشمی]]، وھ‌رگێڕانی لھ‌ فارسیەوە: دلێر میرزا، ٢٠٠٣، خانەی وەرگێڕان


[[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٧٩]]
[[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٧٩]]

وەک پێداچوونەوەی ‏١٧:٣٦، ٣ی تەممووزی ٢٠١٩

مەولانا خالیدی نەقشبەندی

لەدایکبوون١٧٧٩
مەرگ١٨٢٨
نەتەوەکورد
ئایینئیسلام


مەلا شێخ خالیدی شارەزووری ناسراو بە مەولانا خالید (٧ی حوزەیرانی ١٨٢٧ زایینی، ١١٩٣-١٢٤٢ کۆچیی مانگی) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، زانای گەورەی ئایینیی کورد بووە کە لە ھیندستان لای شا عەبدوڵڵا دیھلەوی فێری تەریقەتی نەقشبەندی دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان و عێراق و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.[١] بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.[٢] زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین.

ژیان

مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی جافی مکایلییە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە سەییدەکانی پیر خدرییە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچی‌دا لە شارۆچکەی قەرەداغ لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو سلێمانی و لە لایەن شێخ محەمەد قەسیمی سنەیی ئیجازەی وەرگرتوە. کاتێ سەیید عەبدولکەریمی بەرزنجی مامۆستای خۆی لە ساڵی ١٢١٣ دا، کۆچی دوایی دەکا، مەولانا بە فەرمانی عەبدوڕەحمان پاشای بابان لە جێی دادەمەزرێ و دەست دەکا بە دەرس وتنەوە و ناوبانگ دەر دەکا. لەو ماوەیەدا کە خەریکی تەدریس بووە، ھەمیشە موشتاق بووە مورشدێکی ڕۆحی بدوزێتەوە و تەسەووفی لێ وەربگرێ.

مەولانا و تەسەوف

مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای شامەوە دەچێ بۆ حەج. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون تەسەووف دەبێ بچێ بۆ ھیندستان. ماوەیەک دوای گەڕانەوە لە حەج بەرو ھیندستان بە ڕێ دەکەوێ، لە ڕێگای تاران و خۆراسانەوە دوای پتر لە ساڵێک دەگاتە دیھلی و شا عەبدوڵڵا دیھلەوی لە گەورەکانی تەسەووف دەبینێ. لە ماوەی پێنج مانگدا ئەوندە لە لای شا عەبدوڵڵا خۆشەویست دەبێ کە کەس بە پایەی ئەو ناگا. دوای سەرکەوتن لە پلە و پایەکانی تەریقەت، شا عەبدوڵڵا ئیجازەی ئیرشادی لە ھەر پێنج تەریقەتی نەقشبەندی، قادری، سوھرەوەردی، کوبرەوی و چەشتیدا پێ دەدا و دوای ساڵێک بە فەرمانی شا عەبدوڵڵا دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان. لە سالی ١٢٢٦ دا دەگاتەوە سلێمانی. پاش ماوەیەک حەسانەوە دچێ بۆ بەغدا و پێنج مانگ لە بارەگای غەوسی گەیلانیدا دەمێنێتەوە و دیسان دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، ئەمجار دەست دەکا بە ئیرشادی موسوڵمانان بۆ تەریقەتی نەقشبەندی. ھاوینان چووە بو ھەورامان و ھەر لەو سەفەرانەدا شێخ عوسمان سیراجەددین بە خزمەتێ گەییوە و خەریکی سولوکی تەریقەت بووە.

مەولانا لە سالی ١٢٢٨ی کۆچی‌دا بۆ جاری دووھەم چووتە بەغدا و دوای چەند ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و ماوەی شەش ساڵ لەوێ ماوەتەوە. لە ئاخردا دەبینێ کە وەزعی سلێمانیبە ھۆی کێشە و ناکوکی لە ناو بابانەکاندا ناخۆش بووە و لە سالی ١٢٣٦دا بۆ جاری سێھەم دەچێ بۆ بەغدا، دوای دوو ساڵ مانەوە، بەرەو شام وەڕێ دەکەوێ و لە ساڵی ١٢٣٨ی کۆچیدا دەگاتە ئەوێ.

دوای حەسانەوە لە شام، بە مەبەستی زیارەت، سەفەریکی قودس دەکا. لەوێش زۆر لە زانایان و پیاو ماقووڵان و خەڵکی تر دەبن بە موریدی. کە لە قودسەوە بۆ شام دەگەڕێتەوە تا ساڵی ١٢٤١ خەریکی دەرس گوتنەوە بە فەقێکان دەبێ. لەو ساڵەدا دیسان سەفەری حەج دەکا.

ساڵێک دوای گەڕانەوە بۆ شام، واتا لە سالی ١٢٤٢ی کۆچیدا، شەوی چوارشەممە ١١ی مانگی ژی‌القعدە تووشی نەخۆشی تاعوون دەبێ و لە شەوی جومعە سێزدەی ھەمان مانگدا لە نێوان نویژی شێوان و خەو‌تناندا ژیانی کۆتایی پێدێ.

بەرھەمەکان

مەولانا، کتێبی زۆری نووسیوە و ھەروەھا بە کوردی و فارسی و عەرەبی شیعری گوتوە کە زۆربەی شیعرەکانی پاڕانەوە لە خوا و پێغەمبەر و مەدحی پیاوچاکانن. لە نموونەی شیعرەکانی مەولانا خالید کە پیرەمێردی شاعیر وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی، ئەم پارچەیە خوارەوەیە:

ستایشی مەولانا خالید

شاعیری گەورە و لوتکەی شیعری کوردی (مەحوی) لە یەکێک لە قەسیدە ناوازەکانیدا وەسف و ستایشی مەولانا خالید دەکات، ئەمەی خوارەوە چەند دێڕێکی ئەو قەسیدەیەی مەحوییە لە ژێر ناوی (ستایشی مەولانا خالید):

سەرچاوەکان

  1. ^ دیداری مەولاناخالیدی شارھ‌زوری نەقشبەندی بھ‌رِێوھ‌چوو ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.، پەیامنێر
  2. ^ Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul.

خوێندنەوەی زۆرتر