گورجستان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
ب چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
{{خاوێنکردن}}
{{خاوێنکردن}}
{{زانیاریدانی_وڵات
[[پەڕگە:Georgia cities01.png|thumb|250px|left]]
|ناو_خۆماڵی =საქართველო (ساکارتوێلۆ)
* پایتەخت: تبلیس
|ناو_فەرمی = گورجستان
* رێژەی دانیشتوان: ٤.٦ملیۆن کەس.
|ناوی_باو =
* روبەری‌ خاک: ٦٩,٧٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە
|ئاڵا_وێنە = Flag_of_Georgia.svg
* زمان: گورجی
|ئاڵا_جێگر =
* ئایین: مەسیحی
|نیشانی_نەتەوەیی_وێنە = Coat_of_arms_of_Georgia.svg
* داھاتی سەرانە بۆ ھەر تاکێک: ٤,٦٩٤ دۆلار
|نیشانی_نەتەوەیی_جێگر =
* دراو: لاری
|ھێما_جۆرە =
* ھێمای ئینتەرنێتی: ge
|دروژمی_نەتەوەیی =
* کۆدی تەلەفۆن: ٩٩٥+
|سروودی_نیشتمانی =
|سروودی_پاشایی =
|ھێمای دیکە_جۆرە =
|ھێمای دیکە =
|نەخشە_وێنە = Europe Georgia.svg
|نەخشە_جێگر =
|نەخشە_سەردێڕ =
|نەخشە٢_وێنە =
|نەخشە٢_جێگر =
|نەخشە٢_سەردێڕ =
|پایتەخت = [[تبلیس]]
|latd= | latm= | latNS= =
|longd= | longm= | longEW= =
|شار_گەورەترین =
|ژینگە_گەورەترین =
|گەورەترین_ژینگە_جۆرە =
|زمانەکان_فەرمی = [[زمانی گورجی|گورجی]]
|زمانەکان_ناوچەیی =
|جۆری_زمانەکان =
|زمانەکان =
|ڕەگەز_گرووپەکان =
|ناوی_ھاووڵاتی =
|جۆری_دەسەڵات =
|پلەی_سەرۆک١ =
|ناوی_سەرۆک١ =
|پلەی_سەرۆک٢ =
|ناوی_سەرۆک٢ =



|پلەی_سەرۆک٦ =
|ناوی_سەرۆک٦ =
|جۆری_وەرگرتنی_دەسەڵات =
|زانیاریی_وەرگرتنی_دەسەڵات =
|ڕووداوی_سەربەخۆیی١ =
|ڕێکەوتی_سەربەخۆیی١ =
|ڕووداوی_سەربەخۆیی٢ =
|ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٢ =


|ڕووداوی_سەربەخۆیی٩ =
|ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٩ =
|پلە_ڕووبەر =
|area_magnitude =
|ڕووبەر_ک.م.٤گ = ٦٩,٧٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە
|ڕووبەر_م.٤گ =
|ئاو_ڕێژەی_سەد =
|area_label =
|area_label2 =
|area_dabodyalign =
|مەزەندەی_ژمارەی_دانیشتوان =
|پلە_مەزەندەی_دانیشتوان =
|ساڵی_مەزەندەی_دانیشتوان
|سەرژمێریی_دانێشتوان = ٤.٦ ملیۆن کەس.
|ساڵی_سەرژمێریی_دانێشتوان =
|چڕیی_دانیشتوان_ک.م.٤گۆش =
|چڕیی_دانیشتوان_م.٤گۆش =
|پلە_چڕیی_دانیشتوان =
|GDP_PPP =
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_year =
|GDP_PPP_per_capita =
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal =
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year =
|GDP_nominal_per_capita =
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini =
|Gini_rank =
|Gini_year =
|Gini_category =
|HDI =
|HDI_rank =
|HDI_year =
|HDI_category =
|دراو = لاری
|کۆدی_دراو = ge
|کاتی_ناوچەیی =
|قەرەبووی_کات =
|time_zone_DST =
|شێوازی_ڕیکەوت =
|DST_note
|لای_لێخوڕین =
|جۆری_کارەبا =
|پاشگر_دۆمەین =
|کۆدی_تەلەفوون = ٩٩٥+
|نەخشە٣_وێنە =
|نەخشە٣_جێگر =
|پەراویزەکان =
|پەراویز١ =
|پەراوێز٢ =
|پەراوێز٣ =
|پەراوێز۴ =
|پەراوێز۵ =
|پەراوێز٦ =
}}


وڵاتی '''گورجستان''' دەکەوێتە ناوچەی [[قەوقاز]]، لەنێوان [[ئەورووپا]] و [[ئاسیا]]. بە گشتی وڵاتانی جیھان ئەم وڵاتە بە '''جۆرجیا''' دەناسن بەڵام لە [[ئێران]] و وڵاتە تورک رەگەزەکان بە گورجستان ناوی‌ دەھێنرێت. بەڵام ھاوڵاتیانی‌ گورجستان بە وڵاتەکەی خۆیان دەلێن '''ساکارتوێلۆ''' و خۆیشیان بە '''کارتوێلێبی''' ناوزەد دەکەن و بە زمانەکەشیان دەڵێن '''کارتوولی'''. لە باکورەوە روسیا ھاوسنوری‌ ئەو وڵاتەیە و لە باشورەوە ئەرمەنستان و لە رۆژھەڵاتەوە ئازەربایجان داروسێی‌ ئەو وڵاتەن و لە رۆژئاواشەوە دەچێتە سەر دەریای رەش.
وڵاتی '''گورجستان''' دەکەوێتە ناوچەی [[قەوقاز]]، لەنێوان [[ئەورووپا]] و [[ئاسیا]]. بە گشتی وڵاتانی جیھان ئەم وڵاتە بە '''جۆرجیا''' دەناسن بەڵام لە [[ئێران]] و وڵاتە تورک رەگەزەکان بە گورجستان ناوی‌ دەھێنرێت. بەڵام ھاوڵاتیانی‌ گورجستان بە وڵاتەکەی خۆیان دەلێن '''ساکارتوێلۆ''' و خۆیشیان بە '''کارتوێلێبی''' ناوزەد دەکەن و بە زمانەکەشیان دەڵێن '''کارتوولی'''. لە باکورەوە روسیا ھاوسنوری‌ ئەو وڵاتەیە و لە باشورەوە ئەرمەنستان و لە رۆژھەڵاتەوە ئازەربایجان داروسێی‌ ئەو وڵاتەن و لە رۆژئاواشەوە دەچێتە سەر دەریای رەش.

وەک پێداچوونەوەی ‏١٠:٤٢، ٢٠ی تەممووزی ٢٠١٨

گورجستان
საქართველო (ساکارتوێلۆ)
پایتەختتبلیس
زمانە فەرمییەکان گورجی
ژمارەی دانیشتوان
 -  بەراوردی  ٣٬٧١٧٬١٠٠ لەسەر ویکیدراوە دەستکاریی ئەمە بکە 
 -  سەرژمێریی  ٤.٦ ملیۆن کەس. 
دراو لاری (ge)

وڵاتی گورجستان دەکەوێتە ناوچەی قەوقاز، لەنێوان ئەورووپا و ئاسیا. بە گشتی وڵاتانی جیھان ئەم وڵاتە بە جۆرجیا دەناسن بەڵام لە ئێران و وڵاتە تورک رەگەزەکان بە گورجستان ناوی‌ دەھێنرێت. بەڵام ھاوڵاتیانی‌ گورجستان بە وڵاتەکەی خۆیان دەلێن ساکارتوێلۆ و خۆیشیان بە کارتوێلێبی ناوزەد دەکەن و بە زمانەکەشیان دەڵێن کارتوولی. لە باکورەوە روسیا ھاوسنوری‌ ئەو وڵاتەیە و لە باشورەوە ئەرمەنستان و لە رۆژھەڵاتەوە ئازەربایجان داروسێی‌ ئەو وڵاتەن و لە رۆژئاواشەوە دەچێتە سەر دەریای رەش.

مێژوو

لە ساڵی ١٨١٢ دا بەپێی رێکەوتنی "گوڵستان" رۆژھەڵاتی گورجستان (کاخێتی و کارتلی) لە ئێران جیاکرایەوە و خرایە سەر روسیای قەیسەری‌. لەو کاتەشەوە تا ساڵی ١٩١٧ واتە شۆڕشی ئۆکتۆبر وەک بەشێک لە رووسیا مایەوە. لە سەردەمی سۆڤیەت دا یەکێک بوو لە کۆمارەکانی ئەو یەکێتیە. جۆزیڤ ستالین سەرۆکی‌ پێشووی‌ سۆڤیەت بە رەچەڵەک گورجی بوو. پاش رووخانی‌ یەکێتی‌ سۆڤیەت ئەم کۆمارەش وەکوو کۆمارەکانی دیکەی‌ ئەو یەکێتیە لە ساڵی ١٩٩١دا سەربەخۆیی راگەیاند. کۆماری گورجستان کۆمارێکی دیموکراتی وعەلمانییە.

لەم کۆمارەدا دو ھەرێمی ئۆتۆنۆم بە ناوەکانی ئۆسیتیای‌ باشوور و ئابخازیا ھەن کە دەکەونە سنورەکانی باکوور و نزیک روسیان. لە ساڵی ١٩٩١ەوە تا ئێستا پێگەی‌ ئەم دوھەرێمە بوونەتە جێی ناکۆکی روسیا و گورجستان. لە ساڵی‌ ٢٠٠٨دا لە دوای‌ جەنگی‌ روسیا و گورجستان، ئەو دوو ھەرێمە بە پشتیوانی‌ روسیا سەربەخۆیی‌ خۆیان راگەیاند بەڵام لە ئاستی‌ نێودەوڵەتیدا ھێشتا دانیان پێدا نەنراوە. ئێدوارد شواردنادزە وەزیری دەرەوەی پێشوی یەکێتی‌ سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١دا بووە یەکەم سەرکۆماری گورجستان. شواردنادزە پەیوەندیێکی پتەوی لەگەڵ رووسیا ھەبو، بەو ھۆیە و ھەروەھا لەبەر لاوازی وڵاتەکەی‌، رازی بوو کە دەست لە کاروباری ناوخۆیی ھەر دوو ھەرێمی ئۆسیتیای‌ باشور و ئابخازیا وەر نەدات و رێگە بدات ھێزەکانی رووسیا لەو ھەرێمانە جێگیر بکرێن. بەڵام لە ساڵی ٢٠٠٣ بەھۆی شورشە پرتەقاڵییەکەی ساکاشیفیلییەوە کە ئەمریکا پشتگیری لێدەکرت، کۆتایی بە حکوومەتی سەر بە رووسیای شواردنادزە ھات و میخاییل ساکاشفیلی بوو بە سەرکۆمار. لەوەبەدواوە دیپلۆماسی و پەیوەندیەکانی دەرەوەی گورجستان گۆڕا و ئەو وڵاتە دورکەوتنەوە لە رووسیا و خۆنزیک کردنەوەی‌ لە رۆژئاواو ئەمریکا کردە بنەمایەکی‌ سیاسەتی‌ دەرەوەی‌ خۆی‌. گورجستان بەنیازە ببێتە ئەندامی‌ یەکێتی ئەورپا و رێکخراوی ناتۆ، ئەمەش ناکۆکییەکانی‌ ئەو وڵاتە و رووسیای‌ قوڵتر کردۆتەوە.

ھەرێمی ئۆتۆنۆمی ئوستیای باشوور بەپاڵپشتی‌ روسیا، سەربەخۆیی راگەیاند و لە ھاوینی ٢٠٠٨دا ھاوکات لەگەڵ دەستپێکردنی یاریەکانی ئۆڵۆمپیکی پەکیندا سوپای گورجستان بە مەبەستی گەڕاندنەوەی ئۆستیای باشوور ھێرشی کردە سەر ئەو ھەرێمە، بەڵام کاردانەوەی توندی سەربازیی رووسیای لێکەوتەوە و گورجستان ناچارکرا ھێزەکانی لەئۆستیا بکشێنێتەوە. بەناوبژیوانی فەرەنسا و بە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان،دوای چەنین رۆژ شەڕ، ھەردوو لا رازی بوون لەسەر راگەیاندنی ئاگربەست. چاودێران پێیانوایە ساکاشڤیلی بە خوێندنەوە و لێکدانەوەیەکی ھەڵە سەبارەت بە پشتگیری‌ ئامریکا بۆ وڵاتەکەی‌، دەستی‌ بەشەڕ کرد.

جوگرافیا

لە باکورەوە روسیا ھاوسنوری‌ ئەو وڵاتەیە و لە باشورەوە ئەرمەنستان و لە رۆژھەڵاتەوە ئازەربایجان داروسێی‌ ئەو وڵاتەن و لە رۆژئاواشەوە دەچێتە سەر دەریای رەش. گورجستان لە باشوری رۆژئاواوە، سنوری ھاوبەشی لەگەڵ تورکیادا ھەیە. دوو لە سەر سێی روبەری خاکی‌ ئەو وڵاتە لە ناوچە شاخاوی و کوێستانیەکان پێکھاتوەو ڕێژەی باران بارینیشی زۆرە. لە ئاوی روبارەکان بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا و ئاودێری کردنی‌ کێڵگە و باخەکان سود وەردەگیرێ. لە رابردودا ئەم وڵاتە لە دوبەش پێک ھاتبو: بەشی رۆژھەڵات کە بە ئیبریا ناسرا بوو لەگەڵ بەشی رۆژئاوا کە بە ئیگرێسیا ناوزەد کرابوو.

بەشی ئیبریا لە کۆندا بەشێک بووە لە ئێران، بەڵام ئیگرێسیا لە نێوان ئێران و بیزەنت دەستاودەست کراوە.

دانیشتوان

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی گورجستان ٤,٣٢٢,٨٤٢ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٠٦ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٣٧.٨ ساڵە. ھەروەھا ٥٣ لەسەدی دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١]

سەرچاوەکان

  1. ^ Countries in the world (ranked by 2014 population)(ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. سەردان لە ڕێکەوتی ٥ی ئایاری ٢٠١٥.