پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
[وەشانی تاوتوێ نەکراو] | [وەشانی تاوتوێ نەکراو] |
تاگ: پووچەڵکردنەوە |
Épine (لێدوان | بەشدارییەکان) |
||
ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
[[پەڕگە:Locator_map_Iran_West_Azerbaijan_Province.png|چەپ|وێنۆک|200px|پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]] |
|||
{{زانیاریدانی نیشتنگە |
|||
| ناوی فەرمی = پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا |
|||
| ناوی خۆماڵی = پارێزگای ورمێ(ئوروومیە.رەزاییه) |
|||
| ناوەکانی دیکە = |
|||
| جۆری نیشتنگە = |
|||
| وێنە = |
|||
| قەبارەی وێنە = |
|||
| شرۆڤەی وێنە = |
|||
| وێنەی نەخشە = [[پەڕگە:Big_map.parizgaha_wermi.jpg|وێنۆک|Big map.parizgaha wermi]] |
|||
| قەبارەی نەخشە = |
|||
| شرۆڤەی نەخشە = |
|||
| دەرزی نەخشە = |
|||
| شرۆڤەی دەرزی نەخشە = |
|||
|latd=|latm=|lats=|latNS= |
|||
|longd=|longm=|longs=|longEW= |
|||
| جۆری دابەشکراو = وڵات |
|||
| ناوی دابەشکراو = {{ئاڵا|کوردستان}} |
|||
| جۆری دابەشکراو1 = [[پارێزگا]] |
|||
| ناوی دابەشکراو1 = [[پارێزگای ورمێ|پارێزگای ورمێ ی ئێران]] |
|||
| جۆری دابەشکراو2 = |
|||
| ناوی دابەشکراو2 = |
|||
| سەردێڕی دامەزران =پاریزگای ورمێ |
|||
| ڕێکەوتی دامەزران = |
|||
| دامەزرێنەر = |
|||
| ھۆکاری ناونران = |
|||
| بەرزایی م = |
|||
| ژمارەی دانیشتووان = ۳٬۲۶۵٬۲۱۹ |
|||
| دانیشتووان لە = [[1395]] |
|||
| جۆری دانیشتووانناسی١ = زمان و ئایین |
|||
| سەرناوی١ دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] |
|||
| زانیاریی١ دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی]]،که مینه ی[[ئازەری]] و [[ئاشووری]] |
|||
| سەرناوی٢ دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] |
|||
| زانیاریی٢ دانیشتووانناسی١ = [[شیعە]]، [[سوننە]] |
|||
| جۆری کۆدی ناوچە = |
|||
| کۆدی ناوچە = }} |
|||
'''پارێزگای ورمێ''' یەکێک لە [[پارێزگا]]کانی رۆژهەڵاتی کوردستانە. ناوەندەکەی شاری [[ورمێ]]یە و سێ نەتەوەی سەرەکی تێیدا دەژین کە پێکھاتوون لە [[کورد]]، [[ئازەری]] و [[ئاشووری]]. ئەو پارێزگایە لەگەڵ باشوور و باکووری کورستان هاوسنووره. |
'''پارێزگای ورمێ''' یەکێک لە [[پارێزگا]]کانی رۆژهەڵاتی کوردستانە. ناوەندەکەی شاری [[ورمێ]]یە و سێ نەتەوەی سەرەکی تێیدا دەژین کە پێکھاتوون لە [[کورد]]، [[ئازەری]] و [[ئاشووری]]. ئەو پارێزگایە لەگەڵ باشوور و باکووری کورستان هاوسنووره. |
||
== مێژوو == |
== مێژوو == |
||
ھێڵی ٧٧: | ھێڵی ٤٢: | ||
|[[شارستانی شەوت]]|| ٥٢٬٥١٩ || ١٤ || || || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی |
|[[شارستانی شەوت]]|| ٥٢٬٥١٩ || ١٤ || || || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی |
||
|- |
|- |
||
|[[شارستانی |
|[[شارستانی ماکۆ]] || ٨٨٬٨٦٣ || ١١ || ٤٬٣٣٥ || ٣ || ئازەربایجانی، کوردیی باکووری |
||
|- |
|- |
||
|[[شارستانی مەھاباد]] || ٢١٥٬٥٢٩ || ٥ || ٢٬٥٩٢ || ٤ || کوردیی ناوەندی |
|[[شارستانی مەھاباد]] || ٢١٥٬٥٢٩ || ٥ || ٢٬٥٩٢ || ٤ || کوردیی ناوەندی |
||
ھێڵی ٩٨: | ھێڵی ٦٣: | ||
دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: [[جەلالی]]، [[میلان]]، [[ھەیدەران]]، [[شکاک]]، [[بەگزادە]]، |
دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: [[جەلالی]]، [[میلان]]، [[ھەیدەران]]، [[شکاک]]، [[بەگزادە]]، |
||
[[برادۆست]]، [[ھەرکی]]، [[بریاجی]]، [[ملکاری]] ،[[زەرزا]]، [[بائۆمەر]]، [[مامەش]]، [[گەورک]]، [[مەنگوڕ]]، [[پیران]]، [[چەرداوڕۆ]]کان لەک و [[ھەوشار]] کورد لە [[ناوچەی هەوشار]]<ref>ایلھا و طایفەھای عشایری کرد ایران. علی میرنیا. ناشر نسل دانش. ایران. ۱۳۶۸</ref>. ھۆزە ئازەریە تورکزمانەکانیش بریتین لە [[ئەفشار]] (کە لە [[کرمان]] و [[خوراسان]]ەوە راگوێزراون) و [[قەرەپەپاخ]] (کە لە [[قەوقاز]]ەوە ھاتوون). [[ئاشووری]] و [[ئەرمەنی]]یەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.<ref>Keith Stanley McLachlan, The Boundaries of Modern Iran, UCL Press, 1994, P 55</ref> |
[[برادۆست]]، [[ھەرکی]]، [[بریاجی]]، [[ملکاری]] ،[[زەرزا]]، [[بائۆمەر]]، [[مامەش]]، [[گەورک]]، [[مەنگوڕ]]، [[پیران]]، [[چەرداوڕۆ]]کان لەک و [[ھەوشار]] کورد لە [[ناوچەی هەوشار]]<ref>ایلھا و طایفەھای عشایری کرد ایران. علی میرنیا. ناشر نسل دانش. ایران. ۱۳۶۸</ref>. ھۆزە ئازەریە تورکزمانەکانیش بریتین لە [[ئەفشار]] (کە لە [[کرمان]] و [[خوراسان]]ەوە راگوێزراون) و [[قەرەپەپاخ]] (کە لە [[قەوقاز]]ەوە ھاتوون). [[ئاشووری]] و [[ئەرمەنی]]یەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.<ref>Keith Stanley McLachlan, The Boundaries of Modern Iran, UCL Press, 1994, P 55</ref> |
||
[[پەڕگە:Ethnic_Map_Of_wermi.png|وێنۆک|ارومیه]] {{bar box |
|||
⚫ | |||
{{bar box |
|||
|title= پێکهاتەی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا لە ٢٠١٤ |
|title= پێکهاتەی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا لە ٢٠١٤ |
||
|titlebar=#ddd |
|titlebar=#ddd |
||
ھێڵی ١١٢: | ھێڵی ٨٣: | ||
}} |
}} |
||
{{clear}} |
{{clear}} |
||
⚫ | |||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
وەک پێداچوونەوەی ١٩:٥٢، ٦ی شوباتی ٢٠١٨
پارێزگای ورمێ یەکێک لە پارێزگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستانە. ناوەندەکەی شاری ورمێیە و سێ نەتەوەی سەرەکی تێیدا دەژین کە پێکھاتوون لە کورد، ئازەری و ئاشووری. ئەو پارێزگایە لەگەڵ باشوور و باکووری کورستان هاوسنووره.
مێژوو
کاتى سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەفەوی لە ئێراندا، بەشێکی ورمێ بەدەستی میرانی برادۆستەوە بوو.[١] لە شاری خۆییش میرانی دومبولی بە رەگەز کورد حوکمڕانی شاریان دەکرد. کە شاعەبباسی گەورە بە یارمەتی تورکمانی ئەفشار ھاوردە، ھێرشی بردە سەر قەڵای دمدمى پێگەی میرانی برادۆست، قەڵاکە داگیرکرا و ئەمیرخانی برادۆست لە ناوبرا. دوای ئەم شەڕە خوێناوییە حوکمڕانیی ئەم شارە و دەوروبەری درا بە ھۆزی ئەفشار و دواتر بۆ بەرپەرچدانەوەی ھێرشی کوردی بڵباس ھۆزی قەرەپەپاخیش ھێنرانە دەشتی سندوس و نەغەدە. شۆرشەکانی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری و سمکۆی شکاک دوو بەرسەرھاتی گرنگ بوون کە کوشتاری خوێناوی و ماڵوێرانیی بەدووای خۆی ھێنا. لە شەڕی جیھانیی یەکەمدا بە پلانێکی نھێنی ماڕشەممونی ئاشووری بە دەستی سمکۆوە کوژرا و ئاشووپی نێوان کورد و ئاشووری زیانێکی گەورەتری بە ھەرێمەکە گەیاند.
کۆماری کوردستان
لە دوای شەڕی جیھانیی دووەم کاتێک لەشکری سۆڤیەت باکووری ئێرانی داگیرکرد کورد و تورکی ئازەری بە پشتگیری سۆڤیەت ئیعلانی دوو کۆماری ئازادیان کرد لە مەھاباد و تەورێز. قازی محەمەد یەکەم و دوایین سەرکردەی ئەم کۆمارە بوو و ھەر لە مەھابادیش بە فرمانی ڕەزاشای پەھلەوی لە سێدارەدرا. یەکەم ڕاگەیاندنی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەر لە رۆژگاری کۆماری مەھاباد بوو.
دابەشکاری و ئامار
پارێزگای ورمێ لە ١٧ شارستان، ٤٢ شار، ٤٤ ناوچە و ١٤٢ گوند پێکھاتووە. ئامارەکانی پارێزگای ورمێ:[٢]
ناوى شارستان | ژمارەی دانیشتووان | ڕیزبەندی دانیشتووان | ڕووبەر | ڕیزبەندی ڕووبەر | زمانەکان |
---|---|---|---|---|---|
شارستانی بۆکان | ٢٢٤٬٦٢٨ | ٤ | ٢٬٥٤١ | ٦ | کوردیی ناوەندی |
شارستانی پۆلدەشت | ٤٢٬٠٧١ | ١٧ | کوردیی باکووری، ئازەربایجانی | ||
شارستانی پیرانشار | ١٢٣٬٦٣٩ | ٧ | ٢٬٢٥٩ | ٨ | کوردیی ناوەندی |
شارستانی تەکاب | ٧٨٬١٢٢ | ١٢ | ٢٬٥٢٣ | ٧ | کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی |
شارستانی چاڵدێران | ٤٦٬٣٩٨ | ١٥ | ١٬٩٧٥ | ١١ | کوردیی باکووری، ئازەربایجانی |
شارستانی چایپارە | ٤٣٬٢٠٦ | ١٦ | ٩٤٠ | ١٥ | کوردیی باکووری، ئازەربایجانی |
شارستانی خۆی | ٣٥٤٬٣٠٩ | ٢ | ٥٬٥٦١ | ١ | ئازەربایجانی، کوردیی باکووری |
شارستانی ساینقەڵا | ٩١٬١١٣ | ١٠ | ٢٬١٤٤ | ١٠ | کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی |
شارستانی سەردەشت | ١١١٬٥٩٠ | ٩ | ١٬٤١١ | ١٢ | کوردیی ناوەندی |
شارستانی سەڵماس | ١٩٢٬٥٩١ | ٦ | ٢٬٥٤٤ | ٥ | کوردیی باکووری، ئازەربایجانی |
شارستانی شنۆ | ٧٠٬٠٣٠ | ١٣ | ١٬١٩٣ | ١٣ | کوردیی ناوەندی |
شارستانی شەوت | ٥٢٬٥١٩ | ١٤ | کوردیی باکووری، ئازەربایجانی | ||
شارستانی ماکۆ | ٨٨٬٨٦٣ | ١١ | ٤٬٣٣٥ | ٣ | ئازەربایجانی، کوردیی باکووری |
شارستانی مەھاباد | ٢١٥٬٥٢٩ | ٥ | ٢٬٥٩٢ | ٤ | کوردیی ناوەندی |
شارستانی میاندواو | ٢٦٠٬٦٢٨ | ٣ | ٢٬٢٣٣ | ٩ | ئازەربایجانی، کوردیی ناوەندی |
شارستانی نەس | ١٢١٬٦٠٢ | ٨ | ١٬٠٥٠ | ١٤ | کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی |
شارستانی ورمێ | ٩٦٣٬٧٣٨ | ١ | ٥٬٢٥١ | ٢ | کوردیی (باکووری،ناوەندی)، ئازەربایجانی |
دانیشتووان
دانیشتووانی کورد لەم پارێزگایەدا بە سێ شێوەزاری سەرەکی قسەدەکەن: کوردیی باکووری (کورمانجی) لە شارەکانی ماکۆ تا ورمێ و کوردیی ناوەندی (سۆرانی) لە موکریاندا لەشنۆ تا بۆکان کوردی باشووری (کەڵهوری) لە شارکانی تیکاب و ساینقه ڵا وهەروەها هەندێکیش له بۆکان ژیان به سەر دەبەن. شارکانی بۆکان ومەهاباد و شنۆ و پیرانشار و زەردەشت(سەردەشت) سەدتاسەد کوردن.
دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: جەلالی، میلان، ھەیدەران، شکاک، بەگزادە، برادۆست، ھەرکی، بریاجی، ملکاری ،زەرزا، بائۆمەر، مامەش، گەورک، مەنگوڕ، پیران، چەرداوڕۆکان لەک و ھەوشار کورد لە ناوچەی هەوشار[٣]. ھۆزە ئازەریە تورکزمانەکانیش بریتین لە ئەفشار (کە لە کرمان و خوراسانەوە راگوێزراون) و قەرەپەپاخ (کە لە قەوقازەوە ھاتوون). ئاشووری و ئەرمەنییەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.[٤]
زۆرینەی دانیشتوانی پارێزگای ورمێ کوردن بەرێژەی ٪۴۸،۱۳ وە ئازەری بەرێژەی ٪۴۷،۷۶ وە کورەسوننی بەرێژەی ٪ ۲،۳۲ ئەوانی تر بەرێژەی ٪ ۱،۷۹. [٥]
سەرچاوەکان
- ^ تاریخ حاکمان و تاریخ محکومان: روایت اسکندربیگ از دمدم ٢٧ی شوباتی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی PDFی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١
- ^ ایلھا و طایفەھای عشایری کرد ایران. علی میرنیا. ناشر نسل دانش. ایران. ۱۳۶۸
- ^ Keith Stanley McLachlan, The Boundaries of Modern Iran, UCL Press, 1994, P 55
- ^ www.facebook.com/suleyman.chukeli