دیاکۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
Calak (لێدوان | بەشدارییەکان) |
No edit summary |
||
| ھێڵی ٢: | ھێڵی ٢: | ||
'''دیاکۆ''' دامەزرێنەری حکوومەتی [[ماد]] لە ساڵی ٧٠١ی پێش زایین بووە و یەکەمین پاشای [[مادەکان]] بوو و لە نێوان ساڵەکانی ٧٠٩ ھەتا ٦٥٦ی پێش زایین حوکمڕانی کردووە. دیاکۆ پێشتر دادوەری گوندێک بوو و لەبەر دادپەروری لە لایەن حەوت ھۆزی [[ماد]] کرا بە ڕابەر ئەم ھۆزانە و دوای حەوت ساڵ ڕابەری، ھۆزەکانی [[ماد]] ھەڵیان‌بژارد بۆ پاشایەتی ماد. دیاکۆ لە [[ھەگمە‌تانە]]، پایتەختە بە ناوبانگەکەی ماد، کۆشکێکی بێ‌وێنەی ساز کرد خاوەن حەوت نھۆم کە ھەر کامی بە ڕەنگێک ڕازابوونەوە. لە کتێبی مێژووی [[ھێرۆدۆت]]دا باسی دیاکۆ و ماد زۆر کراوە. |
'''دیاکۆ''' دامەزرێنەری حکوومەتی [[ماد]] لە ساڵی ٧٠١ی پێش زایین بووە و یەکەمین پاشای [[مادەکان]] بوو و لە نێوان ساڵەکانی ٧٠٩ ھەتا ٦٥٦ی پێش زایین حوکمڕانی کردووە. دیاکۆ پێشتر دادوەری گوندێک بوو و لەبەر دادپەروری لە لایەن حەوت ھۆزی [[ماد]] کرا بە ڕابەر ئەم ھۆزانە و دوای حەوت ساڵ ڕابەری، ھۆزەکانی [[ماد]] ھەڵیان‌بژارد بۆ پاشایەتی ماد. دیاکۆ لە [[ھەگمە‌تانە]]، پایتەختە بە ناوبانگەکەی ماد، کۆشکێکی بێ‌وێنەی ساز کرد خاوەن حەوت نھۆم کە ھەر کامی بە ڕەنگێک ڕازابوونەوە. لە کتێبی مێژووی [[ھێرۆدۆت]]دا باسی دیاکۆ و ماد زۆر کراوە. |
||
== سەرچاوەکان == |
|||
==داستانی دیاکۆ لای هێرۆدۆت== |
|||
هێرۆدۆت لە کتێبی «مێژوو» دا داستانی دیاکۆی دامەزرێنەری ماد بەم جۆرە دەنووسێتەوە: <ref>Herodotos. Herodotos historia. Översättning av Claes Lindskog. Reviderad av Gerhard Bendz och Axel Lindskog. Inledning och kommentarer av Sture Linnér. Norstedts (2000): 60. </ref> |
|||
<blockquote style="color:#999; background:white; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> |
|||
«لە نێو مادەکاندا پیاوێکی ژیر هەبوو بە ناوی دیاکۆ، کوڕی فرۆرتیش. ئەم دیاکۆیە پیاوێک بوو توانا و دەسەڵاتدار. دیاکۆ، هەر لەبەر ئەوەی لەمێژ بوو لە گوندەکەی خۆیدا - ئاخر مادەکان گوندنشین بوون - ناوبانگی باشی هەبوو، بە ویست و ڕژدەوە پەرۆشی ڕەوایەتی بوو. ئەمەش، وێرای ئەوەی بێدەستووری گشت وەڵاتی مادی گرتبۆوە و ئەمیش باشی دەزانی کە ناڕەوایەتی دوژمنی ڕەوایەتییە. مادەکانی گوندەکەی، ئەو هەڵوێستەیان لێ بینی و دیاکۆیان بە دادوەری خۆیان هەڵبژارد. ئەویش چونکە سەروەریی ڕەچاو گرتبوو، بەردەوام بێلایەن و دادپەروەرانە هەڵوێستی دەگرت. بەم جۆرەش لە نێو هاوزێدانی خۆیدا ناوبانگێکی ئەوندە مەزنی پەیدا کرد، خەڵکی گوندەکانی دیکە، کە زووتر تووشی بێدادی بووبوون و دەیان بیست کە دیاکۆ تەنها کەسە بڕیاری دادپەروەرانەیە، بە شادییەوە بۆ دادپرسی ڕوویان لێ دەنا. لە ئەنجامدا ڕوویان لە کەسی دیکە نەدەنا. هەتا دەهات ژمارەی ئەو کەسانە زیاد بوو کە پەنایان بۆ دەهێنا لەبەر ئەوەی دەیانزانی بڕیاری ئەم دادپەروەرانەیە». |
|||
</blockquote> |
|||
هێرۆدۆت هەر لەوێدا بەردەوام دەبێت و ڕوونی دەکاتەوە کە پاش ئەوەی دیاکۆ بۆ ماوەیەک دەست لە دادوەری هەڵدەگرێ، دیسان بێدادی و ستەمکاری وەڵات دەگرێتەوە، مادەکان کۆ دەبنەوە و پاش ڕاوێژ دەڵێن: |
|||
<blockquote style="color:#999; background:white; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> |
|||
«... ((گەر بەم جۆرە بەردەوام بین ئەوا هیچ دەرفەتێکی ژیانمان لەم وەڵاتەدا نامێنێت. جا وەرن شاهێک بۆ خۆمان دیاری بکەین بۆ ئەوەی شیرازەی ئەم وەڵاتە دابین بێت. ئەوا ئێمەش دەتوانین بچینەوە سەر کاروباری خۆمان نەک لە تاو بێدەستووری ناچاری کۆچ بین)). بە گوتەی وەها بە یەکتری دەسەلمێنن کە شانشینی دامەزرێنن. ئەوجا کاتێک پرسیار سەری هەڵدا، ئەوان کێ بە شاهی خۆیان هەڵدەبژێرن، گشتیان دیاکۆیان پێشنیاز کرد و ڕژدانە پەسنیان کرد». |
|||
</blockquote> |
|||
هێرۆدۆت لەم مێژوونامەیەدا، دیاکۆ وەک ڕێبەرێکی ژیر، توانا و دادپەروەر پێشان دەدات و جەختیش دەکات لەسەر ئەوەی مادەکان ڕێک لەبەر ئەو خەسڵەتانە دیاکۆ بە شاهی شکۆمەندی خۆیان دەناسن. دیاکۆی مەزن وەڵاتی ماد دادەمەزرێنێت و مادەکان ئەکباتان (هەمەدانی ئەمڕۆ) ی بە پایتەخت بۆ ساز دەکەن. |
|||
== پەراوێز == |
|||
<references/> |
|||
==سەرچاوە== |
|||
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran03.pdf تاریخ ماد١ PDF] |
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran03.pdf تاریخ ماد١ PDF] |
||
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran04.pdf تاریخ ماد٢ PDF] |
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran04.pdf تاریخ ماد٢ PDF] |
||
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran05.pdf تاریخ ماد٣ PDF] |
* [http://irantarikh.com/tarikh/iran05.pdf تاریخ ماد٣ PDF] |
||
(Herodotos. Herodotos historia. Översättning av Claes Lindskog. Reviderad av Gerhard Bendz och Axel Lindskog. Inledning och kommentarer av Sture Linnér. Norstedts (2000 |
|||
[http://komak.nu/Kurdi/Kteebkhane/KteebiKOMAK_PDF/Sazmangeri_20111215.pdf «سازمانگەری»] |
|||
وەک پێداچوونەوەی ١٤:٤٨، ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣
دیاکۆ دامەزرێنەری حکوومەتی ماد لە ساڵی ٧٠١ی پێش زایین بووە و یەکەمین پاشای مادەکان بوو و لە نێوان ساڵەکانی ٧٠٩ ھەتا ٦٥٦ی پێش زایین حوکمڕانی کردووە. دیاکۆ پێشتر دادوەری گوندێک بوو و لەبەر دادپەروری لە لایەن حەوت ھۆزی ماد کرا بە ڕابەر ئەم ھۆزانە و دوای حەوت ساڵ ڕابەری، ھۆزەکانی ماد ھەڵیان‌بژارد بۆ پاشایەتی ماد. دیاکۆ لە ھەگمە‌تانە، پایتەختە بە ناوبانگەکەی ماد، کۆشکێکی بێ‌وێنەی ساز کرد خاوەن حەوت نھۆم کە ھەر کامی بە ڕەنگێک ڕازابوونەوە. لە کتێبی مێژووی ھێرۆدۆتدا باسی دیاکۆ و ماد زۆر کراوە.
داستانی دیاکۆ لای هێرۆدۆت
هێرۆدۆت لە کتێبی «مێژوو» دا داستانی دیاکۆی دامەزرێنەری ماد بەم جۆرە دەنووسێتەوە: [١]
«لە نێو مادەکاندا پیاوێکی ژیر هەبوو بە ناوی دیاکۆ، کوڕی فرۆرتیش. ئەم دیاکۆیە پیاوێک بوو توانا و دەسەڵاتدار. دیاکۆ، هەر لەبەر ئەوەی لەمێژ بوو لە گوندەکەی خۆیدا - ئاخر مادەکان گوندنشین بوون - ناوبانگی باشی هەبوو، بە ویست و ڕژدەوە پەرۆشی ڕەوایەتی بوو. ئەمەش، وێرای ئەوەی بێدەستووری گشت وەڵاتی مادی گرتبۆوە و ئەمیش باشی دەزانی کە ناڕەوایەتی دوژمنی ڕەوایەتییە. مادەکانی گوندەکەی، ئەو هەڵوێستەیان لێ بینی و دیاکۆیان بە دادوەری خۆیان هەڵبژارد. ئەویش چونکە سەروەریی ڕەچاو گرتبوو، بەردەوام بێلایەن و دادپەروەرانە هەڵوێستی دەگرت. بەم جۆرەش لە نێو هاوزێدانی خۆیدا ناوبانگێکی ئەوندە مەزنی پەیدا کرد، خەڵکی گوندەکانی دیکە، کە زووتر تووشی بێدادی بووبوون و دەیان بیست کە دیاکۆ تەنها کەسە بڕیاری دادپەروەرانەیە، بە شادییەوە بۆ دادپرسی ڕوویان لێ دەنا. لە ئەنجامدا ڕوویان لە کەسی دیکە نەدەنا. هەتا دەهات ژمارەی ئەو کەسانە زیاد بوو کە پەنایان بۆ دەهێنا لەبەر ئەوەی دەیانزانی بڕیاری ئەم دادپەروەرانەیە».
هێرۆدۆت هەر لەوێدا بەردەوام دەبێت و ڕوونی دەکاتەوە کە پاش ئەوەی دیاکۆ بۆ ماوەیەک دەست لە دادوەری هەڵدەگرێ، دیسان بێدادی و ستەمکاری وەڵات دەگرێتەوە، مادەکان کۆ دەبنەوە و پاش ڕاوێژ دەڵێن:
«... ((گەر بەم جۆرە بەردەوام بین ئەوا هیچ دەرفەتێکی ژیانمان لەم وەڵاتەدا نامێنێت. جا وەرن شاهێک بۆ خۆمان دیاری بکەین بۆ ئەوەی شیرازەی ئەم وەڵاتە دابین بێت. ئەوا ئێمەش دەتوانین بچینەوە سەر کاروباری خۆمان نەک لە تاو بێدەستووری ناچاری کۆچ بین)). بە گوتەی وەها بە یەکتری دەسەلمێنن کە شانشینی دامەزرێنن. ئەوجا کاتێک پرسیار سەری هەڵدا، ئەوان کێ بە شاهی خۆیان هەڵدەبژێرن، گشتیان دیاکۆیان پێشنیاز کرد و ڕژدانە پەسنیان کرد».
هێرۆدۆت لەم مێژوونامەیەدا، دیاکۆ وەک ڕێبەرێکی ژیر، توانا و دادپەروەر پێشان دەدات و جەختیش دەکات لەسەر ئەوەی مادەکان ڕێک لەبەر ئەو خەسڵەتانە دیاکۆ بە شاهی شکۆمەندی خۆیان دەناسن. دیاکۆی مەزن وەڵاتی ماد دادەمەزرێنێت و مادەکان ئەکباتان (هەمەدانی ئەمڕۆ) ی بە پایتەخت بۆ ساز دەکەن.
پەراوێز
- ^ Herodotos. Herodotos historia. Översättning av Claes Lindskog. Reviderad av Gerhard Bendz och Axel Lindskog. Inledning och kommentarer av Sture Linnér. Norstedts (2000): 60.
سەرچاوە
(Herodotos. Herodotos historia. Översättning av Claes Lindskog. Reviderad av Gerhard Bendz och Axel Lindskog. Inledning och kommentarer av Sture Linnér. Norstedts (2000