مەتەڵ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٤:٣٣، ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣

مەتەڵ (بە ئینگلیسی: Riddle ، بە عەرەبی:لغز ) بە واتای گرێ کوێرە و شتی ئەستەم و ئاماژەیه‌ بە وتەیەکی ھۆنراو کە مەبەست و واتایەکی شاراوەی تێدایە و ڕادەی بیرتیژی، وریایی، زیرەکی و ژیری مرۆڤ ھەڵدەسەنگێنێ.

لێکدانەوەی مەتەڵ

لێکدانەوەی مەتەڵ زۆر شتی نادیار و شاراوەمان بۆ دەردەخات؛ جگە لەوەی ڕادەی بیرتیژی، ژیری و وریایی نەتەوەییمان بۆ دەردەخات، زۆر زاراوە و وشەی تایبەتی ئەو زمانەش لە تیاچوون دەپارێزێت . لە زمانی کوردیدا بە ھۆی فرەدیالێکتیکی و زاراوەی جۆراوجۆر، ھەر ناوچەیەک مەتەڵی تایبەت بە خۆی ھەیە و ئەمە دەبێتە ھۆی دەوڵەمەند بوونی مەتەڵەکان.

فرەدیالێکتیکی

کرمانجی باکوور:

^{«دەسرۆکەکا گول گولی، تژی سێڤێت سۆر کری»} _{(ئاسمان و ئەستێرە)}

^{«چار برایە، جا دیارە، یەکی گەرمە، یەکی سارە، یەکی بارە»} _{( ھاڤین، زڤسان، بەھار، پاییز)}

کرمانجی ناوەڕاست:

^{«حەوزە قووڵە، دەوری تووڵە»} _(چاو)

کەلھوڕی:

^{«ئەگەر فام دیر فامد لە ھۆزە، کام لەی مەلیلە، وەھار وەشیرە»} _{( شەمشەمە کوێرە)}

گۆران:

^{«نانوو شەوێ رۆنە بڕیو، پانزە ڕوێ جا وریۆ»} _(مانگ) و...

جۆرەکانی مەتەڵ

زۆرێک لە مەتەڵەکان زەینی بێ وێنەی خەڵک دروستیان کردووە، لە سەرەتادا زۆر سەرسووڕھێنەر و دوور لە زەینن، جاری واھەیە وشەیەک بۆ سەرلێشێوانە و مرۆڤ بە ھەڵەدا دەبات و لە وەڵامی دروستی مەتەڵەکە دووری دەخاتەوە وەک:

^{« ملی ھەیە و سەری نییە، باسکی ھەیە و دەستی نییە»} _(کراس)

جاری وایە بڕێ لە وشەکان بۆ ئاھەنگین کردنی و ڕازاندنەوەی مەتەڵەکە دێن و ھیچ مانایەکیان نییە وەک:

« ھەلاران و مەلاران، ھێلکە دەکەن لە داران، بۆ فەقیر و ھەژاران» دوو وشەی ھەلاران و مەلاران بۆ ڕازاندنەوەی مەتەڵەکە ھاتوون

زۆرێک لە مەتەڵەکان بۆ بەر لە ئیسلام دەگەڕێنەوە و لە گەڵ پەندی پێشینیاندا کۆنترین دەقی پەخشانی کوردی پێک دەھێنن، وەک:
- ^{«ڕەقە بە ڕەق دەکەوێ، سوورە بە نەرمی دەکەوێ»} _{(ئەستێ و پووش)}
- «^{چوومە سەر بەردێ، ڕوانیم لە زەردێ، دارێ بە چەپۆک، بەر بوو لە بەردێ»} _{(ئاشی ئاو)}
- ^{«زەوی لافاوە، شارێک لە سەر ئاوە، ھەموو زیندەوەرێکی لە ناوە»} _{(گەمیەکەی نووح)}

بەشێک لە مەتەڵەکان بابەتی ئیسلامییان تێدایە و سەر بە سەردەمی ئیسلامین وەک:

«پیاوێ نوێژی ئەکرد، سڵام لای ڕاستی داوە نوێژەکەی بەتاڵ بوو، سڵام لای چەپی داوە تەڵاقی کەوت، سەری ھەڵبڕی ڕۆژووەکەی شکا»

بەشێک لە مەتەڵەکان دەچێتەوە سەر ئامێر و کەرەستەی نوێی ئەمڕۆ، وەک:

^{«ئەوە چییە بەرزی ئەکەیتەو یەک پای ھەیە، دای ئەنی سێ پای ھەیە»} _{(فەرخون)}

بڕێک لە مەتەڵەکان گاڵتە و گەپ و پێکەنینیان تێدایە و ھەندێکی تریان جنێو، قسەی تاڵ و ترش و جاری واشە بابەتی شیرین و خۆشی تێدایە، وەک:

^{«دەمی تاقە، چاوی زاقە»} _(کڵاو)

^{«سەری یەکە و بنی دوو، بە باو باپیرتا چوو»} _(شواڵ)

^{«بنی دەگڵی، قەدی دەکەرێ، سەر دەتوو، ئەگەر نەزانی چاوت دەرێ)»} _(کەنگر)

^{«بە شەوا قسرە و بە ڕۆژا ئاوس»} _(پێڵاو)

و...

سوودەکانی مەتەڵ

بۆ ھەڵسەنگاندنی ھۆش و وریایی
کێبەرکێ و کات بەسەر بردن
بەھێز بوونی بیر و ھۆش
پاراستنی وشەو زاراوەکان
لێکدانەوەی باری کۆمەڵناسی، ئابووری، مێژوویی، کەلتووری و ...
زانیاری لە مەڕ ژیان و ژیواری ڕابردووان
و...

پێکھاتەی مەتەڵ

مەتەڵ ڕستە یا دەستەواژەیەکی وەسف کراوە کە توخمی وەسف کراو بەشی بنەڕەتی پێکھاتەکە پێک دێنێ. لە ھەر مەتەڵێکدا لانیکەم بابەتێک ھەیە کە ئاشکرا وەسف دەکرێت(بابەت) و ھەواڵێک سەبارەت بەو بابەتە ئەدرێت( ھەواڵ) وەک:

^{«دارەکەی سەر تەجەرە، ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە»} _(خۆر)

( دارەکەی سەر تەجەرە)_بابەت و ( ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە)^ھەواڵ.

بڕێ مەتەڵ دوو یا چەند بەشی وەسفییان ھەیە ، وەک:

^{«سەوزه‌ وەک خەیار، بەرزە و ەک چنار، ترشە وەک ھەنار»} _{( ڕێواس)}

پۆلێن کردنی مه‌ته‌ڵ به‌ پێی بابه‌ت

=== ئایینی===

^{«پێنج فەرزی بێ بیسمیلا»}_(بانگ)
^{«بیگری مشتێکە، بەری دەی دەشتێکە»} _(نەوس)
^{« خۆی فەڕزە، نییەتی سونەت»} _(غوسڵ)
^{«خۆی سونەتە، نییەتی فەرز»} (_{دەسنوێژی مەییەت)}
«^{بیبینی لە بەری ناکەی، لە بەری بکەی نابینی»} _(کفن)

سروشت و ژینگە

^{«دەڕوا پێی نییە، دەخورێ گۆشتی نییە»} _(ئاو)
^{«سەری سپییە و مووی نییە، ھەڵدەپەڕێ و پیی نییە»} _(تەرزە)

ئەندامەکانی لەش

^{«بانێکە و ھەیوانێکە، چوار بزنەو شوانێکە»} _{(پەنجەی دەست)}

کەل و پەل

«^{ئاغای شەو، خانمی ڕۆژ»} _(گەسک)
^{«لایێ کوورەیە، لایێ کڕێوە»} _{(یەخەچاڵ/ سەلاجە})
^{«کلکی دارە، ملی خوارە، دەمی ھارە»} _(داس)

ئامێر و کەرەستە

«کارت پێ بێفڕەی دەدەی، کارت پێ نەبێ ھەڵیدەگری» (تۆڕی ڕاوەماسی )
^{«ھەتا بایدەی، قورستر دەبێ»} _(تەشی)
«^{ھەموو زمانێ دەزانێ»} _(قەڵەم)
^{«سێ یاریزان، دوانزە سەیرکەر»} _{(کاتژمێر)}

خۆراک

^{«ناوی شارێکە، لە سەر دارێکە»} _{(پرتەقاڵ)}
^{«سەری دەبڕی و بۆی دەگری»} _(پیاز)
^{«بە ساقی مەلا، بە شکاوی حاجی»} _(ھێلکە)

ئاژەڵ و بەرھەمی ئاژەڵی

^{«ئەخوێنێ بولبول نییە، مەلە ئەکا ماسی نییە، ھەڵدەبەزێ کەروێشک نییە»} _(بۆق)

بیرو ھۆش

^{«دە لە دەیان دەرێنی، دەمێنێتەوە دە»} _{(دەسکێش و پەنجەکانی ھەردوو دەست})

و...

^{«تا لێی زیاد بێ، کەم دەکا»} _(تەمەن)
^{«بەڕۆژ لە گەڵتا دەڕوا، بە شەو دادەنیشێ»} _(سێبەر)

جوانکاری لە مەتەڵدا

له‌ مه‌ته‌ڵدا جۆره‌کانی هونه‌ری زمان پاراوی و جوانکاری به‌دی ده‌کرێت، وه‌ک: خوازه‌، چواندن، کینایه‌، دژیه‌کی، تێهه‌ڵکێش، تیل نیشان، کورته‌ و... . زۆربه‌ی زۆری مه‌ته‌ڵه‌کان کێش و سه‌روادارن و بڕگه‌یین، یان به‌ شێوه‌ی په‌خشانێکی ڕازاوه‌ و هۆنراون.

باوای چه‌فت و چێڵ، دایه‌ی سه‌رپانه‌/ کوڕیان شیرینه‌و کوڕه‌زا دێوانه‌

^{باوای چه‌فت و چێڵ}: _{خواستن له‌ دارمێو}
- ^{دایه‌ی سه‌رپانه‌}: _{خواستن له‌ گه‌ڵا}
  - ^{کوڕیان شیرینه‌}: _{خواستن له‌ ترێ}
    - ^{کوڕه‌زا دێوانه‌}: _{خواستن له‌ مه‌ی}

سەرچاوە

کتێبیمەتەڵ و موعەمما - ئیبراھیم ئەحمەدی

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
-'''مەتەڵ''' (بە ئینگلیسی: Riddle   ، بە عەرەبی:لغز   ) بە واتای گرێ کوێرە و ئەستەمە و ئاماژە بە وتەیەکی ھۆنراو دەکا کە مەبەست و واتایەکی شاراوەی تێدایە و ڕادەی بیرتیژی، وریایی، زیرەکی و ژیری مرۆڤ ھەڵدەسەنگێنێ.
+'''مەتەڵ''' (بە ئینگلیسی: Riddle   ، بە عەرەبی:لغز   ) بە واتای گرێ کوێرە و شتی ئەستەم و ئاماژەیه‌ بە وتەیەکی ھۆنراو کە مەبەست و واتایەکی شاراوەی تێدایە و ڕادەی بیرتیژی، وریایی، زیرەکی و ژیری مرۆڤ ھەڵدەسەنگێنێ.
 ==لێکدانەوەی مەتەڵ==
 لێکدانەوەی مەتەڵ زۆر شتی نادیار و شاراوەمان بۆ دەردەخات؛ جگە لەوەی ڕادەی بیرتیژی، ژیری و وریایی نەتەوەییمان بۆ دەردەخات، زۆر زاراوە و وشەی تایبەتی ئەو زمانەش لە تیاچوون دەپارێزێت  . لە زمانی کوردیدا بە ھۆی فرەدیالێکتیکی و زاراوەی جۆراوجۆر، ھەر ناوچەیەک مەتەڵی تایبەت بە خۆی ھەیە و ئەمە دەبێتە ھۆی دەوڵەمەند بوونی مەتەڵەکان.
 ===فرەدیالێکتیکی===
 *کرمانجی باکوور:
-«دەسرۆکەکا گول گولی، تژی سێڤێت سۆر کری» (ئاسمان و ئەستێرە)
+<sup>«دەسرۆکەکا گول گولی، تژی سێڤێت سۆر کری»</sup> <sub>(ئاسمان و ئەستێرە)</sub>
-«چار برایە، جا دیارە، یەکی گەرمە، یەکی سارە، یەکی بارە» ( ھاڤین، زڤسان، بەھار، پاییز)
+<sup>«چار برایە، جا دیارە، یەکی گەرمە، یەکی سارە، یەکی بارە»</sup> <sub>( ھاڤین، زڤسان، بەھار، پاییز)</sub>
 *کرمانجی ناوەڕاست:
-«حەوزە قووڵە، دەوری تووڵە» (چاو)
+<sup>«حەوزە قووڵە، دەوری تووڵە»</sup> <sub>(چاو)</sub>
 *کەلھوڕی:
-«ئەگەر فام دیر فامد لە ھۆزە، کام لەی مەلیلە، وەھار وەشیرە» ( شەمشەمە کوێرە)
+<sup>«ئەگەر فام دیر فامد لە ھۆزە، کام لەی مەلیلە، وەھار وەشیرە»</sup> <sub>( شەمشەمە کوێرە)</sub>
 *گۆران:
-«نانوو شەوێ رۆنە بڕیو، پانزە ڕوێ جا وریۆ» (مانگ)
+<sup>«نانوو شەوێ رۆنە بڕیو، پانزە ڕوێ جا وریۆ»</sup> <sub>(مانگ)</sub>
 و...
 ===جۆرەکانی مەتەڵ===
 *زۆرێک لە مەتەڵەکان زەینی بێ وێنەی خەڵک دروستیان کردووە، لە سەرەتادا زۆر سەرسووڕھێنەر و دوور لە زەینن، جاری واھەیە وشەیەک بۆ سەرلێشێوانە و مرۆڤ بە ھەڵەدا دەبات و لە وەڵامی دروستی مەتەڵەکە دووری دەخاتەوە وەک:
-« ملی ھەیە و سەری نییە، باسکی ھەیە و دەستی نییە» (کراس)
+<sup>« ملی ھەیە و سەری نییە، باسکی ھەیە و دەستی نییە»</sup> <sub>(کراس)</sub>
 *جاری وایە بڕێ لە وشەکان بۆ ئاھەنگین کردنی و ڕازاندنەوەی مەتەڵەکە دێن و ھیچ مانایەکیان نییە وەک:
 « ھەلاران و مەلاران، ھێلکە دەکەن لە داران، بۆ فەقیر و ھەژاران» دوو وشەی ھەلاران و مەلاران بۆ ڕازاندنەوەی مەتەڵەکە ھاتوون
 *زۆرێک لە مەتەڵەکان بۆ بەر لە ئیسلام دەگەڕێنەوە و لە گەڵ پەندی پێشینیاندا کۆنترین دەقی پەخشانی کوردی پێک دەھێنن، وەک:
-**«ڕەقە بە ڕەق دەکەوێ، سوورە بە نەرمی دەکەوێ» (ئەستێ و پووش)
+**<sup>«ڕەقە بە ڕەق دەکەوێ، سوورە بە نەرمی دەکەوێ»</sup> <sub>(ئەستێ و پووش)</sub>
-**«چوومە سەر بەردێ، ڕوانیم لە زەردێ، دارێ بە چەپۆک، بەر بوو لە بەردێ» (ئاشی ئاو)
+**«<sup>چوومە سەر بەردێ، ڕوانیم لە زەردێ، دارێ بە چەپۆک، بەر بوو لە بەردێ»</sup> <sub>(ئاشی ئاو)</sub>
-**«زەوی لافاوە، شارێک لە سەر ئاوە، ھەموو زیندەوەرێکی لە ناوە» (گەمیەکەی نووح)
+**<sup>«زەوی لافاوە، شارێک لە سەر ئاوە، ھەموو زیندەوەرێکی لە ناوە»</sup> <sub>(گەمیەکەی نووح)</sub>
 *بەشێک لە مەتەڵەکان بابەتی ئیسلامییان تێدایە و سەر بە سەردەمی ئیسلامین وەک:
-**«پیاوێ نوێژی ئەکرد، سڵام لای ڕاستی داوە نوێژەکەی بەتاڵ بوو، سڵام لای چەپی داوە تەڵاقی کەوت، سەری ھەڵبڕی ڕۆژووەکەی شکا»
+«پیاوێ نوێژی ئەکرد، سڵام لای ڕاستی داوە نوێژەکەی بەتاڵ بوو، سڵام لای چەپی داوە تەڵاقی کەوت، سەری ھەڵبڕی ڕۆژووەکەی شکا»
 *بەشێک لە مەتەڵەکان دەچێتەوە سەر ئامێر و کەرەستەی نوێی ئەمڕۆ، وەک:
-«ئەوە چییە بەرزی ئەکەیتەو یەک پای ھەیە، دای ئەنی سێ پای ھەیە» (فەرخون)
+<sup>«ئەوە چییە بەرزی ئەکەیتەو یەک پای ھەیە، دای ئەنی سێ پای ھەیە»</sup> <sub>(فەرخون)</sub>
 *بڕێک لە مەتەڵەکان گاڵتە و گەپ و پێکەنینیان تێدایە و ھەندێکی تریان جنێو، قسەی تاڵ و ترش و جاری واشە بابەتی شیرین و خۆشی تێدایە، وەک:
-**«دەمی تاقە، چاوی زاقە»  (کڵاو)
+<sup>«دەمی تاقە، چاوی زاقە»</sup>  <sub>(کڵاو)</sub>
-**«سەری یەکە و بنی دوو، بە باو باپیرتا چوو»  (شواڵ)
-**«بنی دەگڵی، قەدی دەکەرێ، سەر دەتوو، ئەگەر نەزانی چاوت دەرێ)»  (کەنگر)
+<sup>«سەری یەکە و بنی دوو، بە باو باپیرتا چوو»</sup>  <sub>(شواڵ)</sub>
-**«بە شەوا قسرە و بە ڕۆژا ئاوس»  (پێڵاو)
+<sup>«بنی دەگڵی، قەدی دەکەرێ، سەر دەتوو، ئەگەر نەزانی چاوت دەرێ)»</sup>  <sub>(کەنگر)</sub>
+<sup>«بە شەوا قسرە و بە ڕۆژا ئاوس»</sup>  <sub>(پێڵاو)</sub>
 *و...
 ==سوودەکانی مەتەڵ==
@@ ھێڵی ٤٦: / ھێڵی ٥٣: @@
 ==پێکھاتەی مەتەڵ==
 مەتەڵ ڕستە یا دەستەواژەیەکی وەسف کراوە کە توخمی وەسف کراو بەشی بنەڕەتی پێکھاتەکە پێک دێنێ. لە ھەر مەتەڵێکدا لانیکەم بابەتێک ھەیە کە ئاشکرا وەسف دەکرێت(بابەت) و ھەواڵێک سەبارەت بەو بابەتە ئەدرێت( ھەواڵ) وەک:
-*«دارەکەی سەر تەجەرە، ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە»  (خۆر) - ( دارەکەی سەر تەجەرە) بابەت و ( ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە) ھەواڵ.
+*<sup>«دارەکەی سەر تەجەرە، ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە»</sup>  <sub>(خۆر)</sub>
+( دارەکەی سەر تەجەرە)<sub>بابەت</sub> و ( ھەر پەلێکی سەد خەنجەرە)<sup>ھەواڵ</sub>.
 بڕێ مەتەڵ دوو یا چەند بەشی وەسفییان ھەیە ، وەک:
-*«سەوزه‌ وەک خەیار، بەرزە و ەک چنار، ترشە وەک ھەنار»  ( ڕێواس)
+*<sup>«سەوزه‌ وەک خەیار، بەرزە و ەک چنار، ترشە وەک ھەنار»</sup>  <sub>( ڕێواس)</sub>
 ==پۆلێن کردنی مه‌ته‌ڵ به‌ پێی بابه‌ت==
-=== ئایینی===
+=== ئایینی===<sup>
-*«پێنج فەرزی بێ بیسمیلا»  (بانگ)
+*<sup>«پێنج فەرزی بێ بیسمیلا»</sup><sub>(بانگ)</sub>
-*«بیگری مشتێکە، بەری دەی دەشتێکە»  (نەوس)
+*<sup>«بیگری مشتێکە، بەری دەی دەشتێکە»</sup>  <sub>(نەوس)</sub>
-*« خۆی فەڕزە، نییەتی سونەت»  (غوسڵ)
+*<sup>« خۆی فەڕزە، نییەتی سونەت»</sup>  <sub>(غوسڵ)</sub>
-*«خۆی سونەتە، نییەتی فەرز»  (دەسنوێژی مەییەت)
+*<sup>«خۆی سونەتە، نییەتی فەرز»</sup>  (<sub>دەسنوێژی مەییەت)</sub>
-*«بیبینی لە بەری ناکەی، لە بەری بکەی نابینی»  (کفن)
+*«<sup>بیبینی لە بەری ناکەی، لە بەری بکەی نابینی»</sup>  <sub>(کفن)</sub>
 ===سروشت و ژینگە===
-*«دەڕوا پێی نییە، دەخورێ گۆشتی نییە»  (ئاو)
+*<sup>«دەڕوا پێی نییە، دەخورێ گۆشتی نییە»</sup>  <sub>(ئاو)</sub>
-*«سەری سپییە و مووی نییە، ھەڵدەپەڕێ و پیی نییە»  (تەرزە)
+*<sup>«سەری سپییە و مووی نییە، ھەڵدەپەڕێ و پیی نییە»</sup>  <sub>(تەرزە)</sub>
 === ئەندامەکانی لەش===
-*«بانێکە و ھەیوانێکە، چوار بزنەو شوانێکە»  (پەنجەی دەست)
+*<sup>«بانێکە و ھەیوانێکە، چوار بزنەو شوانێکە»</sup>  <sub>(پەنجەی دەست)</sub>
 ===کەل و پەل===
-*«ئاغای شەو، خانمی ڕۆژ»  (گەسک)
+*«<sup>ئاغای شەو، خانمی ڕۆژ»</sup>  <sub>(گەسک)</sub>
-*«لایێ کوورەیە، لایێ کڕێوە»  (یەخەچاڵ/ سەلاجە)
+*<sup>«لایێ کوورەیە، لایێ کڕێوە»</sup>  <sub>(یەخەچاڵ/ سەلاجە</sub>)
-*«کلکی دارە، ملی خوارە، دەمی ھارە»  (داس)
+*<sup>«کلکی دارە، ملی خوارە، دەمی ھارە»</sup>  <sub>(داس)</sub>
 ===ئامێر و کەرەستە===
 *«کارت پێ بێفڕەی دەدەی، کارت پێ نەبێ ھەڵیدەگری»  (تۆڕی ڕاوەماسی )
-*«ھەتا بایدەی، قورستر دەبێ»  (تەشی)
+*<sup>«ھەتا بایدەی، قورستر دەبێ»</sup>  <sub>(تەشی)</sub>
-*«ھەموو زمانێ دەزانێ»  (قەڵەم)
+*«<sup>ھەموو زمانێ دەزانێ»</sup>  <sub>(قەڵەم)</sub>
-*«سێ یاریزان، دوانزە سەیرکەر»  (کاتژمێر)
+*<sup>«سێ یاریزان، دوانزە سەیرکەر»</sup>  <sub>(کاتژمێر)</sub>
 ===خۆراک===
-*«ناوی شارێکە، لە سەر دارێکە»  (پرتەقاڵ)
+*<sup>«ناوی شارێکە، لە سەر دارێکە»</sup>  <sub>(پرتەقاڵ)</sub>
-*«سەری دەبڕی و بۆی دەگری»  (پیاز)
+*<sup>«سەری دەبڕی و بۆی دەگری»</sup>  <sub>(پیاز)</sub>
-*«بە ساقی مەلا، بە شکاوی حاجی»  (ھێلکە)
+*<sup>«بە ساقی مەلا، بە شکاوی حاجی»</sup>  <sub>(ھێلکە)</sub>
 ===ئاژەڵ و بەرھەمی ئاژەڵی===
-*«ئەخوێنێ بولبول نییە، مەلە ئەکا ماسی نییە، ھەڵدەبەزێ کەروێشک نییە»  (بۆق)
+*<sup>«ئەخوێنێ بولبول نییە، مەلە ئەکا ماسی نییە، ھەڵدەبەزێ کەروێشک نییە»</sup>  <sub>(بۆق)</sub>
 ===بیرو ھۆش===
-*«دە لە دەیان دەرێنی، دەمێنێتەوە دە»  (دەسکێش و پەنجەکانی ھەردوو دەست)
+*<sup>«دە لە دەیان دەرێنی، دەمێنێتەوە دە»</sup>  <sub>(دەسکێش و پەنجەکانی ھەردوو دەست</sub>)
 ===و...===
-*«تا لێی زیاد بێ، کەم دەکا»  (تەمەن)
+*<sup>«تا لێی زیاد بێ، کەم دەکا»</sup>  <sub>(تەمەن)</sub>
-*«بەڕۆژ لە گەڵتا دەڕوا، بە شەو دادەنیشێ»  (سێبەر)
+*<sup>«بەڕۆژ لە گەڵتا دەڕوا، بە شەو دادەنیشێ»</sup>  <sub>(سێبەر)</sub>
 ==جوانکاری لە مەتەڵدا==
 له‌ مه‌ته‌ڵدا جۆره‌کانی هونه‌ری زمان پاراوی و جوانکاری به‌دی ده‌کرێت، وه‌ک: خوازه‌، چواندن، کینایه‌، دژیه‌کی، تێهه‌ڵکێش، تیل نیشان، کورته‌ و... . زۆربه‌ی زۆری مه‌ته‌ڵه‌کان کێش و سه‌روادارن و بڕگه‌یین، یان به‌ شێوه‌ی په‌خشانێکی ڕازاوه‌ و هۆنراون.