گەردوون: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ب ڕۆبۆت: زێدەکردنی si:විශ්වය |
Addbot (لێدوان | بەشدارییەکان) |
||
| ھێڵی ٨: | ھێڵی ٨: | ||
[[پۆل:گەردوون| ]] |
[[پۆل:گەردوون| ]] |
||
[[af:Heelal]] |
|||
[[an:Universo]] |
|||
[[ar:فضاء كوني]] |
|||
[[arc:ܬܒܝܠ]] |
|||
[[arz:كون]] |
|||
[[ast:Universu]] |
|||
[[az:Kainat]] |
|||
[[bat-smg:Vėsata]] |
|||
[[be:Сусвет]] |
|||
[[be-x-old:Сусьвет]] |
|||
[[bg:Вселена]] |
|||
[[bn:মহাবিশ্ব]] |
|||
[[br:Hollved]] |
|||
[[bs:Svemir]] |
|||
[[ca:Univers]] |
|||
[[cs:Vesmír]] |
|||
[[csb:Swiatnica]] |
|||
[[cv:Çут Тĕнче]] |
|||
[[cy:Bydysawd (seryddiaeth)]] |
|||
[[da:Universet]] |
|||
[[de:Universum]] |
|||
[[dsb:Uniwersum]] |
|||
[[el:Σύμπαν]] |
|||
[[en:Universe]] |
|||
[[eo:Universo]] |
|||
[[es:Universo]] |
|||
[[et:Universum]] |
|||
[[eu:Unibertso]] |
|||
[[fa:گیتی]] |
|||
[[fi:Maailmankaikkeus]] |
|||
[[fo:Alheimurin]] |
|||
[[fr:Univers]] |
|||
[[frr:Åål]] |
|||
[[fy:Hielal]] |
|||
[[ga:An Chruinne]] |
|||
[[gl:Universo]] |
|||
[[gn:Arapy]] |
|||
[[gu:બ્રહ્માંડ]] |
|||
[[hak:Yî-chhiu]] |
|||
[[he:היקום]] |
|||
[[hi:ब्रह्माण्ड]] |
|||
[[hif:Sansaar]] |
|||
[[hr:Svemir]] |
|||
[[ht:Linivè]] |
|||
[[hu:Világegyetem]] |
|||
[[hy:Տիեզերք]] |
|||
[[ia:Universo]] |
|||
[[id:Alam semesta]] |
|||
[[io:Universo]] |
|||
[[is:Alheimurinn]] |
|||
[[it:Universo]] |
|||
[[ja:宇宙]] |
|||
[[jv:Alam semesta]] |
|||
[[ka:სამყარო]] |
|||
[[kk:Әлем]] |
|||
[[kn:ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ]] |
|||
[[ko:우주]] |
|||
[[ku:Gerdûn]] |
|||
[[la:Universum]] |
|||
[[lez:Чилер-цавар]] |
|||
[[li:Universum]] |
|||
[[lmo:Ünivers]] |
|||
[[lt:Visata]] |
|||
[[lv:Visums]] |
|||
[[mk:Вселена]] |
|||
[[ml:പ്രപഞ്ചം]] |
|||
[[mn:Орчлон]] |
|||
[[mr:विश्व]] |
|||
[[ms:Alam semesta]] |
|||
[[mwl:Ouniberso]] |
|||
[[my:စကြဝဠာ]] |
|||
[[nah:Cemānāhuac]] |
|||
[[nap:Annevierzo]] |
|||
[[nds:Weltruum]] |
|||
[[nds-nl:Hielal]] |
|||
[[ne:ब्रह्माण्ड]] |
|||
[[nl:Heelal]] |
|||
[[nn:Universet]] |
|||
[[no:Universet]] |
|||
[[nov:Universe]] |
|||
[[nrm:Eunivers]] |
|||
[[nv:Yágháhookáán]] |
|||
[[oc:Univèrs]] |
|||
[[pam:Sikluban]] |
|||
[[pap:Universo]] |
|||
[[pfl:Weldall]] |
|||
[[pl:Wszechświat]] |
|||
[[pnb:کائنات]] |
|||
[[pt:Universo]] |
|||
[[qu:Ch'askancha]] |
|||
[[ro:Univers]] |
|||
[[ru:Вселенная]] |
|||
[[rue:Весмір]] |
|||
[[scn:Universu]] |
|||
[[sh:Svemir]] |
|||
[[si:විශ්වය]] |
|||
[[simple:Universe]] |
|||
[[sk:Vesmír]] |
|||
[[sl:Vesolje]] |
|||
[[sn:Rudunhumwe]] |
|||
[[sq:Gjithësia]] |
|||
[[sr:Свемир]] |
|||
[[stq:Al]] |
|||
[[su:Jagat]] |
|||
[[sv:Universum]] |
|||
[[sw:Ulimwengu]] |
|||
[[ta:அண்டம்]] |
|||
[[te:విశ్వం]] |
|||
[[tg:Коинот]] |
|||
[[th:เอกภพ]] |
|||
[[tl:Uniberso]] |
|||
[[tr:Evren]] |
|||
[[tt:Галәм]] |
|||
[[uk:Всесвіт]] |
|||
[[ur:کائنات]] |
|||
[[uz:Olam]] |
|||
[[vi:Vũ trụ]] |
|||
[[war:Sangkalibutan]] |
|||
[[xmf:ოქიანუ]] |
|||
[[yi:אוניווערס]] |
|||
[[zh:宇宙]] |
|||
[[zh-classical:宇宙]] |
|||
[[zh-min-nan:Ú-tiū]] |
|||
[[zh-yue:宇宙]] |
|||
وەک پێداچوونەوەی ١٩:٠٥، ٧ی ئازاری ٢٠١٣
گەردوون پێک ھاتووە لە ھەموو ئەو شتانەی کە بە شێوەی فیزیکی بوونیان ھەیە، گشت بۆشایی و کات، گشت فۆرمەکانی ماددە و وزە، و ھەموو ئەو یاسا و نەگۆڕە فیزیکییانەی زاڵن بە سەریاندا. ڕاڤەکانی ئێستای ئەستێرەناسەکان نیشان دەدەن کە تەمەنی گەردوون (± ٠.١٢) ١٣.٧٣ میلیارد ساڵە و تیرەی گەردوونی بینراو لانیکەم ٩٣ میلیارد ساڵی تیشکی یان ٨.٨٠ × ١٠٢٦ مەترە.
تەقینەوە گەورەکە
تەقینەوە گەورەکە (Big Bang) بریتییە لە ئەو بیردۆزەی کە باس لە دروست بوونی گەردوون دەکات لە سەرەتادا کە بە تەقینەوەیەک دەستی پێ کردووە. بە پێی بیردۆزی تەقینەوە گەورەکە گەردوون لە سەرەتادا تەنێک بووە لە دۆخێکی زۆر گەرمدا و پاشان بە خێراییەکی زۆر کشاوە. ئەو کشانە خێرایە وای لە گەردوون کردووە کە بەرەو سارد بوونەوە بڕوات و وەکو ئەم بارەی ئێستای لێبێت کە بەردەوامە لە کشان. بە پێی دوایین لێکۆڵینەوە ئەم بار و دۆخەی گەردوون دەگەڕێتەوە بۆ (١٣.٧) ملیار ساڵ پێش ئێستا ، کە دانراوە بە تەمەنی گەردوون و ئەو کاتەی کە تەقینەوە گەورەکە ڕوویداوە. دوای ئەو کشانە ناوخۆییەی کە تیایدا ڕوویدا گەردوون سارد بووەوە بۆ گۆڕینی وزە بۆ توخمە کیمیایی و بەشە گەردیلەکان. ئەمە هەزاران ساڵی دەوێت تا (پرۆتۆن و نیوترۆن و ئێلەکترۆن) یەک بگرن و گەردیلە پێک بهێنن کە یەکەی درووست بوونی ماددەن. یەکەم توخمی کیمیایی کە دروست بوو (هایدرۆجین) بوو بە دواشیدا (هێلیوم و لیسیۆم) پێکهاتن.
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |