تیشکەچالاکی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
Mahr97 (لێدوان | بەشدارییەکان) پەڕەی دروستکرد بە «دۆزینه‌وه‌ی "تیشكه‌چالاكی سروشتی" ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زانا "ئه‌نتۆری هنری بیكۆڕ...»ەوە |
Calak (لێدوان | بەشدارییەکان) No edit summary |
||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
{{خاوێنکردن}} |
|||
دۆزینه‌وه‌ی "تیشكه‌چالاكی سروشتی" ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زانا "ئه‌نتۆری هنری بیكۆڕێڵ" له ساڵی "1896". له‌و كاته‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌نجام ده‌دا له تاقیگه‌كه‌ی خۆیدا له په‌یمانگه‌ی "ته‌كنیكی باڵا" له شاری "پاریس"، له‌سه‌ر چۆنیه‌تی وێنه‌گرتنی تیشكی سینی و به‌ده‌رخستنی له‌سه‌ر لاپه‌ڕه‌ی فۆتۆگرافی كه خۆی دروستی كردبوو. |
|||
{{ویکیسازی}} |
|||
دروستكرابوو له كبریتی "تۆتیا و كالیسیۆم و هه‌ندێ خوێی تری ناسراوی زۆرده‌گمه‌ن"، له كاتی هه‌وڵه‌كانیدا تێبینیكرد كه ئه‌و لاپه‌ڕانه كاریگه‌ر ده‌بن له تاریكیدا سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نه‌درا بووه به‌ر تیشكه‌كه، به جۆرێك ئه‌و خوێیانه‌ی كه یۆڕانیۆمی تێدابوو تیشكی جیاوازیان ده‌رده‌كرد. |
|||
دۆزینەوەی "تیشکەچالاکی سروشتی" دەگەڕێتەوە بۆ زانا "ئەنتۆری ھنری بیکۆڕێڵ" لە ساڵی "١٨٩٦". لەو کاتەی لێکۆڵینەوەی ئەنجام دەدا لە تاقیگەکەی خۆیدا لە پەیمانگەی "تەکنیکی باڵا" لە شاری "پاریس"، لەسەر چۆنیەتی وێنەگرتنی تیشکی سینی و بەدەرخستنی لەسەر لاپەڕەی فۆتۆگرافی کە خۆی دروستی کردبوو. |
|||
ناوی نا "تیشكی یۆڕانیۆم" له ساڵی "1896"، كه ئه‌و تیشكه دروست ده‌بێت له "تیشكه‌چالاكی سروشتی" كه به شێوه‌یه‌كی خۆكارانه له سروشتدا ڕوو ده‌دات، پاشان هه‌ریه‌ك له "ماری كۆری" و مێرده‌كه‌ی "بیار" له هۆیه‌كانی ئه‌و تیشكه‌یان كۆڵییه‌وه و بۆیان ده‌ركه‌وت كه په‌ڕه‌كانی "بیكۆڕێڵ" یۆڕانیۆمی تێدایه كه بۆته هۆی ئه‌و تیشكدانه. |
|||
دروستکرابوو لە کبریتی "تۆتیا و کالیسیۆم و ھەندێ خوێی تری ناسراوی زۆردەگمەن"، لە کاتی ھەوڵەکانیدا تێبینیکرد کە ئەو لاپەڕانە کاریگەر دەبن لە تاریکیدا سەرەڕای ئەوەی نەدرا بووە بەر تیشکەکە، بە جۆرێک ئەو خوێیانەی کە یۆڕانیۆمی تێدابوو تیشکی جیاوازیان دەردەکرد. |
|||
وه په‌یوه‌ندییه‌كی پێچه‌وانه‌ش هه‌یه له نێوان توندی ئه‌و چالاكییانه و بڕی یۆڕانیۆم له‌و خوێیانه‌دا. |
|||
ناوی نا "تیشکی یۆڕانیۆم" لە ساڵی "١٨٩٦"، کە ئەو تیشکە دروست دەبێت لە "تیشکەچالاکی سروشتی" کە بە شێوەیەکی خۆکارانە لە سروشتدا ڕوو دەدات، پاشان ھەریەک لە "ماری کۆری" و مێردەکەی "بیار" لە ھۆیەکانی ئەو تیشکەیان کۆڵییەوە و بۆیان دەرکەوت کە پەڕەکانی "بیکۆڕێڵ" یۆڕانیۆمی تێدایە کە بۆتە ھۆی ئەو تیشکدانە. |
|||
وە پەیوەندییەکی پێچەوانەش ھەیە لە نێوان توندی ئەو چالاکییانە و بڕی یۆڕانیۆم لەو خوێیانەدا. |
|||
== مێژوو == |
== مێژوو == |
||
لە ساڵی "١٨٩٦" "بیکۆڕێڵ" ئەوەی دۆزییەوە کە یەکێک لە خوێکانی یۆڕانیۆم تیشک دەردەدات، لەو کاتەدا. |
|||
لەو کاتەدا سروشتی ئەو تیشکانە ڕوون نەبوو، وە ھەروەھا سەلماندی کە ئەو تیشکەی دۆزییەوە، لە ھەموو ئاوێتەکانی یۆڕانیۆم دەردەچێت. بەو مانایەی سەرچاوەی ئەو تیشکانە بریتییە لە ناوکی "یۆڕانیۆم" و بۆی ڕوونبوویەوە کە ئەو تیشکدانە ڕوو دەدات بە شێوەیەکی خۆکارانەی بەردەوام کە ھیچ کاریگەرییەکی پەستانی ھەوا و پلەی گەرمیشی لەسەر نەبێت. |
|||
له‌و كاته‌دا سروشتی ئه‌و تیشكانه ڕوون نه‌بوو، وه هه‌روه‌ها سه‌لماندی كه ئه‌و تیشكه‌ی دۆزییه‌وه، له هه‌موو ئاوێته‌كانی یۆڕانیۆم ده‌رده‌چێت. به‌و مانایه‌ی سه‌رچاوه‌ی ئه‌و تیشكانه بریتییه له ناوكی "یۆڕانیۆم" و بۆی ڕوونبوویه‌وه كه ئه‌و تیشكدانه ڕوو ده‌دات به شێوه‌یه‌كی خۆكارانه‌ی به‌رده‌وام كه هیچ كاریگه‌رییه‌كی په‌ستانی هه‌وا و پله‌ی گه‌رمیشی له‌سه‌ر نه‌بێت. |
|||
ھەر لەبەر ئەو ھۆیەشەوە تیشکی "یۆڕانیۆم"ی ناونا "تیشکەچالاکی _ Radioactive Radiation" و ئەو دیاردە چالاکییە تیشکییە پێی دەوترێت "Radioactivity". |
|||
لە ساڵی "١٨٩٨" "بیر کۆری" و ژنەکەی "ماریا سکلۆدۆفسکایا" ھەڵسان بە دۆزینەوەی تیشکەچالاکی "پۆریۆم"، ھەروەھا لە ھەمانساڵدا دوو ڕەگەزی نوێیان دۆزییەوە کە لە "یۆڕانیۆم"ی خاودا ھەن. |
|||
ڕەگەزی یەکەمیان ناونا "ڕادیۆم" کە ڕەگەزێکە چالاکییەکەی لە ھی "یۆڕانیۆم" بەھێزترە بە ملیۆن جار. |
|||
وە ڕەگەزی دووەمیان ناونا "بۆلۆنیۆم" کە شوێنی لەدایکبوونی "ماری"یە. |
|||
شیوبوونەوەی تیشکی (تیشکەشیبوونەوە):- پڕۆسەیەکی خۆکارانەیە کە تێیدا ڕەگەزێک دەگۆڕێت بۆ ڕەگەزێکی تر لە ئەنجامی لەدەستدانی تەنۆلکەکانی "ئەلفا" یان "بێتا" و دەرچوونی "تیشکی گاما". |
|||
شیوبوونه‌وه‌ی تیشكی (تیشكه‌شیبوونه‌وه):- پڕۆسه‌یه‌كی خۆكارانه‌یه كه تێیدا ڕه‌گه‌زێك ده‌گۆڕێت بۆ ڕه‌گه‌زێكی تر له ئه‌نجامی له‌ده‌ستدانی ته‌نۆلكه‌كانی "ئه‌لفا" یان "بێتا" و ده‌رچوونی "تیشكی گاما". |
|||
== جیاوازی چییه له نێوان "تیشكه‌شیبوونه‌وه" و "گۆڕانی كیمیایی"؟ == |
|||
== جیاوازی چییە لە نێوان "تیشکەشیبوونەوە" و "گۆڕانی کیمیایی"؟ == |
|||
شیبوونه‌وه‌ی تیشكی "تیشكه‌چالاكی" جیاوازه له "گۆڕانی كیمیایی لە: |
|||
شیبوونەوەی تیشکی "تیشکەچالاکی" جیاوازە لە "گۆڕانی کیمیایی لە: |
|||
* تیشكه‌شیبوونه‌وه پڕۆسه‌یه‌كی خۆكارانه‌ی به‌رده‌وامه. |
|||
* تیشکەشیبوونەوە پڕۆسەیەکی خۆکارانەی بەردەوامە. |
|||
* تیشكه‌شیبوونه‌وه پشت ده‌به‌ستێت به مادده‌ی تیشكده‌ر و په‌یوه‌ندی نییه به پێكهاته‌ی كیمیایی. |
|||
* تیشکەشیبوونەوە پشت دەبەستێت بە ماددەی تیشکدەر و پەیوەندی نییە بە پێکھاتەی کیمیایی. |
|||
* به‌ند نییه به بارودۆخی فیزیایی (په‌ستان و پله‌ی گه‌رمی). |
|||
* بەند نییە بە بارودۆخی فیزیایی (پەستان و پلەی گەرمی). |
|||
* وزه‌یه‌كی یه‌كجار گه‌وره‌ی لێده‌رده‌چێت. |
|||
* وزەیەکی یەکجار گەورەی لێدەردەچێت. |
|||
== یه‌كه‌ی پێوانه‌كردنی تیشكه‌چالاكی == |
|||
یه‌كه‌ی پێوانه‌كردنی "تیشكه‌چالاكی" بریتییه له "بیكۆڕێل". |
|||
== یەکەی پێوانەکردنی تیشکەچالاکی == |
|||
بیكۆڕێل: ژماره‌ی ئه‌و تیشكانه‌یه كه نموونه‌یه‌كی تیشكده‌ر ده‌ری ده‌كات له چركه‌یه‌كدا. |
|||
یەکەی پێوانەکردنی "تیشکەچالاکی" بریتییە لە "بیکۆڕێل". |
|||
هه‌روه‌ها یه‌كه‌ی تریش هه‌ن بۆ پێوانه‌كردن، وه‌ك: (شیبوونه‌وه/چركه، یه‌كه‌ی كۆری (Ci) وه له هه‌ندێك سه‌رچاوه (Cu)، وه یه‌كه‌ی "ڕیژه‌فۆرد _ RD" ئه‌وه‌ش چالاكییه‌كه یه‌كسانه به ملیۆن ملیۆن شیبوونه‌وه/چركه). |
|||
بیکۆڕێل: ژمارەی ئەو تیشکانەیە کە نموونەیەکی تیشکدەر دەری دەکات لە چرکەیەکدا. |
|||
== كۆری == |
|||
ھەروەھا یەکەی تریش ھەن بۆ پێوانەکردن، وەک: (شیبوونەوە/چرکە، یەکەی کۆری (Ci) وە لە ھەندێک سەرچاوە (Cu)، وە یەکەی "ڕیژەفۆرد _ RD" ئەوەش چالاکییەکە یەکسانە بە ملیۆن ملیۆن شیبوونەوە/چرکە). |
|||
بریتییه له چالاكی نموونه‌یه‌ك كه شی ده‌بێته‌وه له چركه‌یه‌كدا 1010×3.7 له‌ناو ده‌فری تیشكده‌ره‌كه‌دا. |
|||
نیوه‌ته‌مه‌ن (Half-time): ئه‌و كاته‌یه كه ڕه‌گه‌زی تیشكده‌ر پێویستی پێیه‌تی تا شی ده‌بێته‌وه بۆ نیوه‌ی ژماره‌ی گه‌رده‌كانی. |
|||
== کۆری == |
|||
بریتییە لە چالاکی نموونەیەک کە شی دەبێتەوە لە چرکەیەکدا ١٠١٠×٣.٧ لەناو دەفری تیشکدەرەکەدا. |
|||
نیوەتەمەن (Half-time): ئەو کاتەیە کە ڕەگەزی تیشکدەر پێویستی پێیەتی تا شی دەبێتەوە بۆ نیوەی ژمارەی گەردەکانی. |
|||
== سەرچاوە == |
== سەرچاوە == |
||
ویکیپیدیای عەرەبی |
ویکیپیدیای عەرەبی |
||
[[af:Radioaktiwiteit]] |
|||
[[als:Radioaktivität]] |
|||
[[an:Radioactividat]] |
|||
[[ast:Radiactividá]] |
|||
[[az:Radioaktivlik]] |
|||
[[be:Радыеактыўны распад]] |
|||
[[be-x-old:Радыяактыўнасьць]] |
|||
[[bg:Радиоактивност]] |
|||
[[bn:তেজস্ক্রিয়তা]] |
|||
[[bs:Radioaktivnost]] |
|||
[[ca:Radioactivitat]] |
|||
[[cs:Radioaktivita]] |
|||
[[cy:Dadfeilio ymbelydrol]] |
|||
[[da:Radioaktivitet]] |
|||
[[de:Radioaktivität]] |
|||
[[el:Ραδιενέργεια]] |
|||
[[en:Radioactive decay]] |
|||
[[eo:Radiaktiveco]] |
|||
[[es:Radiactividad]] |
|||
[[et:Radioaktiivsus]] |
|||
[[eu:Desintegrazio erradioaktibo]] |
|||
[[ext:Radioativiá]] |
|||
[[fa:واپاشی هسته‌ای]] |
|||
[[fi:Radioaktiivisuus]] |
|||
[[fr:Radioactivité]] |
|||
[[fy:Radioaktiviteit]] |
|||
[[ga:Meath radaighníomhach]] |
|||
[[gl:Radiactividade]] |
|||
[[he:רדיואקטיביות]] |
|||
[[hif:Radioactive decay]] |
|||
[[hr:Radioaktivnost]] |
|||
[[ht:Radyo-aktivite]] |
|||
[[hu:Radioaktivitás]] |
|||
[[ia:Radioactivitate]] |
|||
[[id:Peluruhan radioaktif]] |
|||
[[is:Geislavirkni]] |
|||
[[it:Radioattività]] |
|||
[[ja:放射性崩壊]] |
|||
[[kk:Табиғи радиоактивтік]] |
|||
[[kn:ವಿಕಿರಣಶೀಲ ಅಪಕರ್ಷಣ]] |
|||
[[ko:방사성 감쇠]] |
|||
[[la:Radioactivitas]] |
|||
[[lt:Radioaktyvumas]] |
|||
[[lv:Radioaktivitāte]] |
|||
[[mk:Радиоактивност]] |
|||
[[ml:ആണവവികിരണം]] |
|||
[[ms:Reputan radioaktif]] |
|||
[[nds:Radioaktivität]] |
|||
[[nl:Radioactiviteit]] |
|||
[[nn:Radioaktivitet]] |
|||
[[no:Radioaktivitet]] |
|||
[[oc:Radioactivitat]] |
|||
[[pl:Radioaktywność]] |
|||
[[pnb:تابکاری]] |
|||
[[pt:Radioatividade]] |
|||
[[qu:Illanchaykuy]] |
|||
[[rm:Radioactivitad]] |
|||
[[ro:Radiație]] |
|||
[[ru:Радиоактивный распад]] |
|||
[[sh:Radioaktivnost]] |
|||
[[si:විකිරණශීලී ක්ෂය වීම]] |
|||
[[simple:Radioactive decay]] |
|||
[[sk:Rádioaktívny rozpad]] |
|||
[[sl:Radioaktivnost]] |
|||
[[sq:Radioaktivitet]] |
|||
[[sr:Радиоактивност]] |
|||
[[sv:Radioaktivitet]] |
|||
[[ta:கதிரியக்கம்]] |
|||
[[th:การสลายตัวของสารกัมมันตรังสี]] |
|||
[[tr:Radyoaktivite]] |
|||
[[uk:Радіоактивність]] |
|||
[[ur:اشعاعی تنزل]] |
|||
[[vi:Phóng xạ]] |
|||
[[war:Dunot radyoaktibo]] |
|||
[[yi:ראדיאאקטיוויטעט]] |
|||
[[yo:Ìtúká onítítànyindin]] |
|||
[[zh:放射性]] |
|||
[[zh-yue:核衰變]] |
|||
وەک پێداچوونەوەی ٢٢:٢٩، ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢
 | ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
 | لەوانەیە ئەم وتارە بۆ گەییشتن بە ئاستی ستانداردی شێوازی نووسینی وتار لە ویکیپیدیادا، ویکیسازی پێویست ببێت. تکایە ئەگەر دەتوانن ئەم پەڕەیە باشتر بکەن. |
دۆزینەوەی "تیشکەچالاکی سروشتی" دەگەڕێتەوە بۆ زانا "ئەنتۆری ھنری بیکۆڕێڵ" لە ساڵی "١٨٩٦". لەو کاتەی لێکۆڵینەوەی ئەنجام دەدا لە تاقیگەکەی خۆیدا لە پەیمانگەی "تەکنیکی باڵا" لە شاری "پاریس"، لەسەر چۆنیەتی وێنەگرتنی تیشکی سینی و بەدەرخستنی لەسەر لاپەڕەی فۆتۆگرافی کە خۆی دروستی کردبوو. دروستکرابوو لە کبریتی "تۆتیا و کالیسیۆم و ھەندێ خوێی تری ناسراوی زۆردەگمەن"، لە کاتی ھەوڵەکانیدا تێبینیکرد کە ئەو لاپەڕانە کاریگەر دەبن لە تاریکیدا سەرەڕای ئەوەی نەدرا بووە بەر تیشکەکە، بە جۆرێک ئەو خوێیانەی کە یۆڕانیۆمی تێدابوو تیشکی جیاوازیان دەردەکرد. ناوی نا "تیشکی یۆڕانیۆم" لە ساڵی "١٨٩٦"، کە ئەو تیشکە دروست دەبێت لە "تیشکەچالاکی سروشتی" کە بە شێوەیەکی خۆکارانە لە سروشتدا ڕوو دەدات، پاشان ھەریەک لە "ماری کۆری" و مێردەکەی "بیار" لە ھۆیەکانی ئەو تیشکەیان کۆڵییەوە و بۆیان دەرکەوت کە پەڕەکانی "بیکۆڕێڵ" یۆڕانیۆمی تێدایە کە بۆتە ھۆی ئەو تیشکدانە. وە پەیوەندییەکی پێچەوانەش ھەیە لە نێوان توندی ئەو چالاکییانە و بڕی یۆڕانیۆم لەو خوێیانەدا.
مێژوو
لە ساڵی "١٨٩٦" "بیکۆڕێڵ" ئەوەی دۆزییەوە کە یەکێک لە خوێکانی یۆڕانیۆم تیشک دەردەدات، لەو کاتەدا. لەو کاتەدا سروشتی ئەو تیشکانە ڕوون نەبوو، وە ھەروەھا سەلماندی کە ئەو تیشکەی دۆزییەوە، لە ھەموو ئاوێتەکانی یۆڕانیۆم دەردەچێت. بەو مانایەی سەرچاوەی ئەو تیشکانە بریتییە لە ناوکی "یۆڕانیۆم" و بۆی ڕوونبوویەوە کە ئەو تیشکدانە ڕوو دەدات بە شێوەیەکی خۆکارانەی بەردەوام کە ھیچ کاریگەرییەکی پەستانی ھەوا و پلەی گەرمیشی لەسەر نەبێت. ھەر لەبەر ئەو ھۆیەشەوە تیشکی "یۆڕانیۆم"ی ناونا "تیشکەچالاکی _ Radioactive Radiation" و ئەو دیاردە چالاکییە تیشکییە پێی دەوترێت "Radioactivity". لە ساڵی "١٨٩٨" "بیر کۆری" و ژنەکەی "ماریا سکلۆدۆفسکایا" ھەڵسان بە دۆزینەوەی تیشکەچالاکی "پۆریۆم"، ھەروەھا لە ھەمانساڵدا دوو ڕەگەزی نوێیان دۆزییەوە کە لە "یۆڕانیۆم"ی خاودا ھەن. ڕەگەزی یەکەمیان ناونا "ڕادیۆم" کە ڕەگەزێکە چالاکییەکەی لە ھی "یۆڕانیۆم" بەھێزترە بە ملیۆن جار. وە ڕەگەزی دووەمیان ناونا "بۆلۆنیۆم" کە شوێنی لەدایکبوونی "ماری"یە. شیوبوونەوەی تیشکی (تیشکەشیبوونەوە):- پڕۆسەیەکی خۆکارانەیە کە تێیدا ڕەگەزێک دەگۆڕێت بۆ ڕەگەزێکی تر لە ئەنجامی لەدەستدانی تەنۆلکەکانی "ئەلفا" یان "بێتا" و دەرچوونی "تیشکی گاما".
جیاوازی چییە لە نێوان "تیشکەشیبوونەوە" و "گۆڕانی کیمیایی"؟
شیبوونەوەی تیشکی "تیشکەچالاکی" جیاوازە لە "گۆڕانی کیمیایی لە:
- تیشکەشیبوونەوە پڕۆسەیەکی خۆکارانەی بەردەوامە.
- تیشکەشیبوونەوە پشت دەبەستێت بە ماددەی تیشکدەر و پەیوەندی نییە بە پێکھاتەی کیمیایی.
- بەند نییە بە بارودۆخی فیزیایی (پەستان و پلەی گەرمی).
- وزەیەکی یەکجار گەورەی لێدەردەچێت.
یەکەی پێوانەکردنی تیشکەچالاکی
یەکەی پێوانەکردنی "تیشکەچالاکی" بریتییە لە "بیکۆڕێل". بیکۆڕێل: ژمارەی ئەو تیشکانەیە کە نموونەیەکی تیشکدەر دەری دەکات لە چرکەیەکدا. ھەروەھا یەکەی تریش ھەن بۆ پێوانەکردن، وەک: (شیبوونەوە/چرکە، یەکەی کۆری (Ci) وە لە ھەندێک سەرچاوە (Cu)، وە یەکەی "ڕیژەفۆرد _ RD" ئەوەش چالاکییەکە یەکسانە بە ملیۆن ملیۆن شیبوونەوە/چرکە).
کۆری
بریتییە لە چالاکی نموونەیەک کە شی دەبێتەوە لە چرکەیەکدا ١٠١٠×٣.٧ لەناو دەفری تیشکدەرەکەدا. نیوەتەمەن (Half-time): ئەو کاتەیە کە ڕەگەزی تیشکدەر پێویستی پێیەتی تا شی دەبێتەوە بۆ نیوەی ژمارەی گەردەکانی.
سەرچاوە
ویکیپیدیای عەرەبی