بەڕازیل: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب r2.6.4) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی chr:ᏆᏏᎵ
ب r2.7.2) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی map-bms:Brazil
ھێڵی ٥٢٠: ھێڵی ٥٢٠:
[[ltg:Brazileja]]
[[ltg:Brazileja]]
[[lv:Brazīlija]]
[[lv:Brazīlija]]
[[map-bms:Brazil]]
[[mg:Brazila]]
[[mg:Brazila]]
[[mhr:Бразилий]]
[[mhr:Бразилий]]

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٨:٣٧، ٣ی نیسانی ٢٠١٢

برازیل
República Federativa do Brasil
سروود: سروودی نیشتیمانیی برازیل
پایتەختبرازیلیا
گەورەترین ساوپاولۆ
زمانە فەرمییەکان پورتوگالی
دەوڵەت کۆماری
 -  سەرۆک لویس ئیناسیۆ لولا دا سیلڤا
هەڵبژاردن سەرۆک هەڵدەبژێردری بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە لایەن خەڵکەوە. 
 -  ڕزگاربوون لە داگیرکەریی پورتوگال ٧ی ئەیلولی ١٨٢٢ 
ژمارەی دانیشتوان
 -  بەراوردی  ٢٠٣٬٠٦٢٬٥١٢ لەسەر ویکیدراوە دەستکاریی ئەمە بکە 
 -  سەرژمێریی ٢٠٠٤ ١٨٤,١٠١,١٠٩ 
دراو ڕیالی برازیلی (BRL)
ناوچەی کاتی -٢ بۆ -٥ (UTC-٢ بۆ -٥)
لای لێخوڕین ڕاست
پاوانی ئینتەرنێت .br

برازیل (بە پورتوگالی: Brasil)، بە فەرمی کۆماری برازیلی فیدراڵ (بە پورتوگالی:República Federativa do Brasil) سەبارەت بەم پەڕگەیە گوێبگرە

برازیل گەورەترین وڵاتەکانی ئەمریکای باشوورە لە ڕووی دانیشتوان وڕووبەرەوە، و تەنھا وڵاتی ئەمریکای باشوورە کە بە زمانی پورتوگالی قسەی تیادا دەکرێت. بە پێنجەمین وڵات دادەنرێت لە ڕووی ڕووبەرەوە لە سەر ئاستی جیھان. بە بەرھەمھێنانی قاوە و شەکر و کحوول و سۆیا و کانزا بەناوبانگە. لە باکوورەوە سنووری لەگەڵ گۆیانا و سۆرینام و گۆیانای فەڕەنسی و ڤەنزوێلا دا ھەیە، لە ڕۆژئاواوە لەگەڵ کۆڵومبیا و پیرۆ، لە باشوورەوە لەگەڵ بۆلیڤیا و پاراگوای و ئارجەنتین و ئۆروگوای. لە ڕۆژھەڵاتەوە کەناری ئاتڵانتی. برازیل وڵاتێکی ئابووربەھێزە بە جۆرێک کە بە پلەی دەیەم دێت لە لیستی وڵاتانی جیھاندا بەپێی داھاتی ساڵانە. ھێڵی ئیستیوا بە ناویا دەچێ و بەشێکی زۆری ڕووباری ئەمازۆنی تیادا تێدەپەڕێ لەبەر ئەمەش زەوییەکەی پڕە لە دارستانی ئیستوایی و ناوچەی کشتوکاڵی تێدایە.

چاوگی ناوەکە

دوای توێژینەوەیەک کە پرۆفیسۆر ئەدێلینۆ ئەزفادۆر کردویەتی گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە ووشەی (برازیل) لە زمانی کێلتییەوە ھاتووە و لەوەیشە لە سەرچاوەیەکی فینیکییەوە وەرگیرابێ. ولەسەردەمی ئیمپراتۆریەتی برازیلدا بە ناوی درەختی (باو برازیل) ئەم ناوە ناسراوە و بەسراوەتەوە بە درەخت بە واتای داری برازیل کە جۆرە درەختێکە لە برازیل گەشە دەکات و بەلای ڕەنگی سووردا دەچێت کە ھەناردە دەکرا بۆ ئەوروپا بۆ دروستکردنی بۆیە بەکاردەھات.

و لە ساڵی ١٩٦٧ لە سەردەمی دەسەڵاتداری سوپا ناوەکە گۆڕدرا بۆ کۆماری برازیلی فیدراڵ و تاکو ئەمرۆش ھەر ئەو ناوە بەکاردەھێنرێت.

مێژوو

جوگرافیا

بەرزاییەکانی گۆیانا سنووری سروشتی پێک دێنێت بۆ وڵاتی برازیل لەگەڵ ھەردوو وڵاتی ڤەنزوێلا و گۆیانا.

شوێن

بەشی ڕۆژھەڵاتی ئەمریکای باشوور پێک دێنێت. و پێنجەمین وڵاتی جیھانە لە ڕووی ڕووبەرەوە، و نزیکەی نیوەی کیشوەرەکە پێک دێنێت، و سنووری لەگەڵ ھەموو وڵاتەکانی ئەمریکای باشووردا ھەیە جگە لە چیلی و ئیکوادۆر،

دانیشتوان

کێشە کۆمەڵایەتییەکان

ولاتێکى هەژارن واى کردوە کار بکاتە سەر کێشەى کۆمەلایەتیەکانى ئەو شوێنە

چاند

زمانەکان

زمانەکانی دانیشتووە ڕەسەنەکان و پەنابەران

ڕامیاری

گەشت وگوزار

لە ساڵی ٢٠٠٥ نزیکەی ٥ ملیۆن گەشتیار سەردانی برازیلیان کردووە، داھاتی گەشتکاریی ساڵانە ٤ ملیار دۆلاری ئەمریکییە بۆ وڵاتی برازیل، و ڕیزبەندی ویلایەتەکانی برازیل بە پێی زۆری گەشتیارەکان کە ڕووی تێ دەکەن بەم جۆرەیە: ڕیۆ دی جانیرۆ ٣٤.٧%، سنتاکاتارینا ٢٥.١%، بارانا ٢٠.٣%، ساوپاولۆ ١٦%، پاھایا ١٥.٥%.

چالاکیی دانیشتووان

سەرڕوو

ھەرێمی ئەمازۆن

ھەرێمی باکووری ڕۆژھەڵات

ھەرێمی فەلاتی ناوەڕاست و خواروو

ئابوور

چالاکیی ئابووری

کشتوکاڵ لە برازیل

ئاشپەزیی برازیلی

موزیکی برازیلی

گواستنەوە

گواستنەوەی ئاسمانیی

گواستنەوەی ئەردی

وەرزش

تۆپی پێ گرینگترین وەرزشە لە برازیل. ھەڵبژاردەی تۆپی پێی برازیلی بە یەکێک لە باشترین ھەڵبژاردەکانی جیھان دادەنرێ و پاڵەوانی پێنج جامی جیھانییە. چەند وەرزشێکی تریش ھەن کە گرینگییەکی تایبەتییان پێ دراوە لە برازیل وەکو باسکە، بالە، وەرزشی ئازاد، تۆپی پێی ناوھۆڵ و وەرزشی دیکە...

ھەروەھا برازیل پێشوازی لە چەند بۆنەیەکی وەرزشی کردووە: لە ساڵی ١٩٥٠ جامی جیھانی لە برازیل ئەنجام درا، واش برێاڕە جامی جیھانی ٢٠١٤ ھەر لەوێ ئەنجام بدرێ. بۆ یەکەم جاریش یارییە ئۆڵومپییەکان لە برازیل ئەنجام ئەدرێ دوای ئەوەی شاری ڕیۆ دی جانیرۆ ھەڵبژێردرا لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ بۆ ئەنجامدانی یارییە ئۆڵومپییەکانی ٢٠١٦.

بۆنە فەرمییەکان

ڕێکەوت ناو تێبینییەکان
١ی کانوونی دووەم سەرەتای ساڵی زایینی -
21 نیسان پشووی تیرادینتیس وەک ڕێزگرتنێک لە شۆڕشی میناس گیرایس لە ساڵی ١٧٨٩ دژی پورتوگالییەکان
١ی ئایار جەژنی کرێکاران بۆ ڕێزلێنان لە کرێکاران
٧ی ئەیلول جەژنی ڕزگاری ڕزگاری برازیل لە داگیرکردنیی پورتوگالی
١٢ی تشرینی یەکەم ( نوسا سینهورا اباریسیدا )
٢ی تشرینی دووەم ڕۆژی مردووان بۆ سەردانی گۆڕەکان
١٥ی تشرینی دووەم ڕاگەیاندنی کۆمار بە بۆنەی بوونی برازیل بە کۆمار لە ئیمپراتۆریەتەوە.
٢٥ی کانوونی یەکەم جەژنی لە دایکبوونی مەسیح ئاهەنگی لە دایکبوونی مەسیح

ولایەتە برازیلیەکان

ولایەتە برازیلیەکان
ناوی ویلایەتەکە هێمای ویلایەتەکە پایتەخت شوێن
1 ئاکری AC ڕیو برانکو باکوور
2 ئەلاگواس AL ماسایو باکوور
3 ئامابا AP ماکابا باکوور
4 ائەمازۆن AM ماناوس باکوور
5 پاهیا BA سالڤادۆر ڕۆژهەڵاتی باکوور
6 سیارا CE ڤۆرتالیزا ڕۆژهەڵاتی باکوور
7 ئیسپیرینتۆ سانتۆ ES ڤیتۆریا ڕۆژهەڵاتی باکوور
8 گویاس GO گویانیا ناوەڕاستی ڕۆژهەڵات
9 مارانهاو MA ساولوێز ڕۆژهەڵاتی باکوور
10 ماتۆ گرۆسۆ MT گویابا ناوەڕاستی ڕۆژئاوا
11 ماتۆ گرۆسۆ دۆسۆل MS کامبۆ گراندی ناوەڕاستی ڕۆژئاوا
12 میناس گیرایس MG بیلۆ هۆرۆزنتی ڕۆژئاوای ڕۆژهەڵات
13 بارا PA بیلیم باکوور
14 بارایبا PB جواو بیسوا ڕۆژهەڵاتی باکوور
15 بارانا PR کوریتینبا باشوور
16 بیرنامبوکو PE ریسڤی ڕۆژهەڵاتی باکوور
17 بیاوی PI تیریسینا ڕۆژهەڵاتی باکوور
18 ڕیۆ دی جانیرۆ RJ ڕیۆ دی جانیرۆ ڕۆژهەڵاتی باکوور
19 ڕیۆ گرادنی دونۆردی RN ناتال ڕۆژهەڵاتی باکوور
20 ڕیو گراندی دوسول RS بۆرتۆ ئالێگری باشوور
21 ڕوندوینا RO بۆرتۆ ڤالیۆ باکوور
22 ڕواریما RR بواڤیستا باکوور
23 سانتا کاتارینا SC فلۆڕیانۆبۆلیس باشوور
24 ویلایەتی ساوپاولۆ SP ساوپاولۆ ڕۆژهەڵاتی باکوور
25 سیرگیبی SE ئاراکاجۆ ڕۆژهەڵاتی باکوور
26 تۆکانیتس TO بەلمس باکوور
27 برازیلیا DF برازیلیا نیوەی ڕۆژئاوایی

سەرچاوەکان