لیمۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا

→ گۆڕانکاریی کۆنتر گۆڕانکاریی نوێتر ←

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

دیداریویکیدەق

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٦:٣٩، ١٨ی ئازاری ٢٠١٢

لیمۆ شوێنی سەرەکیی باکووری ھیندستانە لە ئاسیا. لە سەدەی ١ی زایینیدا گەیشتۆتە باشووری ئیتالیا لە ئەورووپا.

مێژووی لیمۆ

لیمۆ یەکێک لە میوە ئاودارەکانە، کە لە بنەماڵی ڕوەکی جۆرییە (Citrus)، سەرچاوەی پەیابوونی ئەم میوەیە بەتەواوەتی ڕوون و ئاشکرا نییە، لەبەر ئەوەش زانایان ڕای جیاوازیان ھەیە لەسەر نیشتیمانی دایک بۆ لیمۆ، ھەندێک دەڵین وڵاتی ھیندە یان چین و ھەندێکی تریش پێیان وایە لە باشوور و باشووری ڕۆژئاوای کیشوەری ئاسیا بۆ یەکەم جار بڵاو بووتەوە و دوای ئەوە بەرەو ڕۆژھەڵاتی ناوین و ئافریقا بڵاو بووتەوە لە نزیکەی ساڵی ٧٠٠ی زایینی، دوای ئەوە بڵاو بوویەوە بەرەو ئەورووپا و دواییش لە دوای ساڵانی ١٤٩٣ز کە کریستۆف کۆلۆمبۆ ئامریکای دۆزییەوە لیمۆ گەیشتە ئامریکا و لەوێش تۆی لیمویان چاند و بەکارھێنرا وەکوو ڕوەکی جوانکاری و بۆ کاری پزیشکیش سوودی لێ وەردەگیرا.

ڤیتامین و کانزاکانی ناو لیمۆ لە ھەر ١٠٠ گرەمدا

ڤیتامین B1: ٠/٠٤ ملگم
ڤیتامین C: ٥٠ ملگم
کالسیۆم: ٤٠ ملگم
فسفۆرات: ٢٢ ملگم
کاربۆھایدرەیت :٨/٧ گرەم
پڕۆتین: ٩ گرەم
وزە: ٣٢ کیلوکالێری

سوودەکانی لیمۆ

سوودی بۆ گەدە: ئاوی لیمۆ بەتایبەت ئەگەر لەگەڵ ئاوی گەرم تێکەڵ بکرێت کێشەی دڵەسۆزە (Heartburn) کەم دەکاتەوە و ئارامی دەبەخشێت بە گەدە و ھەروەھا یارمەتی ھەرسکردنی خواردن دەدات.
لیمۆ پێست جوانتر و گەنجتر دەکات بەھۆی رێژەیەکی بەر چاو لە ڤیتامین C کە دژە ئوکسانە و خواردنی ڕوژانە لێوانێک لە ئاوی لیمۆ رێگری دەکات لە زوو دروستبوونی لوچ لە سەرچاوی مرۆڤ.
ئاوی لیمۆ بۆ دەم و ددان باشە و ژانی ددان و پودوی کەم دەکاتەوە و ھەروەھا وەکو پاککەرەوە وایە بۆ دەم و ددان.
لیمۆ یارمەتی دەرە بۆ چاکبوونەوەی ھەوکردنی گەرو (tonsillitis) ئەمەش بە تێوەردانی ئاو لەدەم (خڕخڕە) و باشتر وایە نێو لەت لیمۆ لەگەڵ نیو لێوان ئاوبێت.
بۆ کەم کردنەوەی کێش زۆر باشە زۆربەی سەرچاوەکان ئاماژە بەمە دەکەن کە تێکەڵکردنی ئاوی لیمۆ لەگەڵ ئاوی شلەتێن و خواردنەوەی روژانە لێوانێک لەم شەربەتە دەبێتە ھۆی کەم کردنەوەی کێش لە دوای ماوەیەک لە بەکارھێنانی.
خواردنی لیمۆ پەستانی خوین نزم دەکاتەوە (High blood pressure) و بۆ ئەم کەسانەی کێشەی پەستان بەرزی خوێنیان ھەیە زۆرباشە بەڵام بە ڕێژەیەکی گونجاو.
لیمۆ بۆ کەمکردنەوەی کێشەکانی تەنگەنەفەس (Asthma) باشە و ھەناسەدان فراوانتر دەکات.
بۆ باداری (Rheumatism) باشە و ھەروەھا یارمەتی چاکبوونەوەی ھەوکردنی جومگەکان (arthritis) دەدات.
خواردنی لیمۆ بۆ ئەو کەسانەی سەرئێشە یان ھەڵامەتیان ھەیە تا ڕادەیەک ئارامیان دەکاتەوە.
ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشی (Atherosclerosis) ڕەقبوونی دەمارەکانی دڵ کەم دەکاتەوە.

چۆنیەتی خواردنی لیمۆ بۆ ئەوەی زیاترین سوودی لێ ببینن

باشتر وایە کە نیولەت لیمۆ بکەیتە ناو لێوانێک ئاوی شلەتین و ڕۆژانە لێوانێک لەم شەربەتە بخورێتەوە، بۆ ئەو کەسانەی کە کێشیان زۆرە و قەڵەون وا باشە ڕۆژانە دوو لێوان لەم شەربەتە بخۆنەوە. لەگەڵ ئەوەش نالێین لیمۆ وەکو میوە نەخورێت، بەڵام زۆرینەی سەرچاوەکان ئەم ڕێگایەی کە باس کرا بە باشتر دەزانن بۆ زیاتر سوود وەرگرتن.

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
+ [[پەڕگە:Lemon.jpg|چەپ|220px|وێنۆک|وێنەی لیمۆ]]
-{{خاوێنکردن}}
+[[لیمۆ]] شوێنی سەرەکیی باکووری [[ھیندستان]]ە لە [[ئاسیا]]. لە سەدەی ١ی زایینیدا گەیشتۆتە باشووری [[ئیتالیا]] لە [[ئەورووپا]].
-[[پەڕگە:Lemon.jpg|چەپ|220px|وێنۆک|وێنەی لیمۆ]]
-[[لیمۆ]] شوێنی سەرەکی باکووری [[هیندستان]]ە لە [[ئاسیا]]. لە سەدەی ١ ی زاینیدا گەیشتۆتە باشووری [[ئیتاڵیا]] لە [[ئەوروپا]].
 == مێژووی لیمۆ ==
-لیمۆ یەكێك لە میوە ئاودارەكانە ، كە لە بنەماڵی رووەكی جۆری ( Citrus )ـە , سەرچاوەی پەیدا بوونی ئەم میوەیە بەتەواوەتی روون و ئاشكرا نیە ، لەبەر ئەوەش زانایان رای جیاوازیان هەیە لەسەر نیشتیمانی دایك بۆ لیمۆ ، هەندێك دەڵین وڵاتی هیندە یان چین و هەندێكی تریش پێیان وایە لە باشور و باشوری رۆژئاوای كیشوەری ئاسیا بۆ یەكەم جار بڵاو بووتەوەو دوای ئەوە بەرەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئافریقا بڵاو بووتەوە لە نزیكەی ساڵی 700 ی زاینی ، دوای ئەوە بڵاو بوویەوە بەرەو ئەوروپا و دوایش لە دوای ساڵانی 1493ز كە كریستوف كولومبو ئامریكای دۆزیەوە لیمۆ گەیشتە ئامریكاو لەوێش تۆی لیمویان چاند و بەكارهێنرا وەكو رووەكی جوانكاری و بۆ كاری پزیشكیش سوودی لێ وەردەگیرا.
+لیمۆ یەکێک لە میوە ئاودارەکانە، کە لە بنەماڵی ڕوەکی جۆرییە (Citrus)، سەرچاوەی پەیابوونی ئەم میوەیە بەتەواوەتی ڕوون و ئاشکرا نییە، لەبەر ئەوەش زانایان ڕای جیاوازیان ھەیە لەسەر نیشتیمانی دایک بۆ لیمۆ، ھەندێک دەڵین وڵاتی ھیندە یان [[چین]] و ھەندێکی تریش پێیان وایە لە باشوور و باشووری ڕۆژئاوای کیشوەری ئاسیا بۆ یەکەم جار بڵاو بووتەوە و دوای ئەوە بەرەو [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]] و [[ئافریقا]] بڵاو بووتەوە لە نزیکەی ساڵی ٧٠٠ی زایینی، دوای ئەوە بڵاو بوویەوە بەرەو ئەورووپا و دواییش لە دوای ساڵانی [[١٤٩٣]]ز کە [[کریستۆف کۆلۆمبۆ]] [[ئامریکا]]ی دۆزییەوە لیمۆ گەیشتە ئامریکا و لەوێش تۆی لیمویان چاند و بەکارھێنرا وەکوو ڕوەکی جوانکاری و بۆ کاری پزیشکیش سوودی لێ وەردەگیرا.
-== [[ڤیتامین]] و كانزاكانی ناو لیمۆ لە هەر  100 گرامێك ==
+== [[ڤیتامین]] و [[کانزا]]کانی ناو لیمۆ لە ھەر ١٠٠ گرەمدا ==
-*[[ڤیتامین]] B1 .........  0.04 ملگم
+*[[ڤیتامین B1]]: ٠/٠٤ ملگم
-*[[ڤیتامین]]  C............  50 ملگم
+*[[ڤیتامین C]]: ٥٠ ملگم
-*كالسیوم .............   40 ملگم
+*[[کالسیۆم]]: ٤٠ ملگم
-*[[فسفۆرات]] ...........  22ملگم
+*[[فسفۆرات]]: ٢٢ ملگم
+*[[کاربۆھایدرەیت]] :٨/٧ گرەم
-*كاربۆهایدراد .........  8.7 گرام
-*[[پڕۆتین]] ............ 9گرام
+*[[پڕۆتین]]: ٩ گرەم
+*[[وزە]]: ٣٢ کیلوکالێری
-*ووزە ............ 32 كیلو كالێری
-== سوودەكانی لیمۆ ==
+== سوودەکانی لیمۆ ==
-* سوودی بۆ گەدە : ئاوی لیمۆ بەتایبەت ئەگەر لەگەڵ ئاوی گەرم تێكەڵ بكرێت كێشەی دڵە سۆزە ( Heartburn ) كەم دەكاتەوە و ئارامی دەبەخشێت بە گەدە. و هەروەها یارمەتی هەرسكردنی خواردن دەدات .
+* سوودی بۆ [[گەدە]]: ئاوی لیمۆ بەتایبەت ئەگەر لەگەڵ ئاوی گەرم تێکەڵ بکرێت کێشەی دڵەسۆزە (Heartburn) کەم دەکاتەوە و ئارامی دەبەخشێت بە گەدە و ھەروەھا یارمەتی ھەرسکردنی خواردن دەدات.
-* لیمۆ پێست جوانتر و گەنجتر دەكات بەهۆی رێژەیەكی بەر چاو لە ڤیتامین C  كە دژە ئوكسانە و خواردنی روژانە گلاسێك لە ئاوی لیمۆ رێگری دەكات لە زوو دروست بوونی لوچ لە سەرچاوی مرۆڤ .
+* لیمۆ [[پێست]] جوانتر و گەنجتر دەکات بەھۆی رێژەیەکی بەر چاو لە ڤیتامین C  کە دژە ئوکسانە و خواردنی ڕوژانە لێوانێک لە ئاوی لیمۆ رێگری دەکات لە زوو دروستبوونی لوچ لە سەرچاوی مرۆڤ.
-* ئاوی لیمۆ بۆ دەم و ددان باشە و ژانی ددان و پودی كەم دەكاتەوە و هەروەها وەكو پاككەرەوە وایە بۆ دەم و ددان .
+* ئاوی لیمۆ بۆ [[دەم]] و [[ددان]] باشە و ژانی ددان و پودوی کەم دەکاتەوە و ھەروەھا وەکو پاککەرەوە وایە بۆ دەم و ددان.
-* لیمۆ یارمەتی دەرە بۆ چاكبونەوەی هەوكردنی گەرو ( tonsillitis ) ئەمەش بە تێوەردانی ئاو لەدەم ( خڕ خڕە) ، و باشتر وایە نیو لەت لیمۆ لەگەڵ نیو گلاس ئاوبێت .
+* لیمۆ یارمەتی دەرە بۆ چاکبوونەوەی ھەوکردنی گەرو (tonsillitis) ئەمەش بە تێوەردانی ئاو لەدەم (خڕخڕە) و باشتر وایە نێو لەت لیمۆ لەگەڵ نیو لێوان ئاوبێت.
-* بۆ كەم كردنەوەی كیش زۆر باشە زۆربەی سەرچاوەكان ئاماژە بەمە دەكەن كە تێكەڵكردنی ئاوی لیمۆ لەگەڵ ئاوی شلەتێن و خواردنەوەی روژانە گلاسێك لەم شەربەتە دەبێتە هۆی كەم كردنەوەی كێش لە دوای ماوەیەك لە بەكارهێنانی .
+* بۆ کەم کردنەوەی کێش زۆر باشە زۆربەی سەرچاوەکان ئاماژە بەمە دەکەن کە تێکەڵکردنی ئاوی لیمۆ لەگەڵ ئاوی شلەتێن و خواردنەوەی روژانە لێوانێک لەم شەربەتە دەبێتە ھۆی کەم کردنەوەی کێش لە دوای ماوەیەک لە بەکارھێنانی.
-* خواردنی لیمۆ پەستانی خوین نزم دەكاتەوە (High blood pressure)  و بۆ ئەم كەسانەی كێشەی پەستان بەرزی خوینیان هەیە زۆرباشە بەڵام بە رێژەیەكی گونجاو .
+* خواردنی لیمۆ پەستانی خوین نزم دەکاتەوە (High blood pressure) و بۆ ئەم کەسانەی کێشەی پەستان بەرزی خوێنیان ھەیە زۆرباشە بەڵام بە ڕێژەیەکی گونجاو.
-* لیمۆ بۆكەم كردنەوەی كێشەكانی تەنگە نەفەس ( Asthma ) باشە و هەناسەدان فراوانتر دەكات.
+* لیمۆ بۆ کەمکردنەوەی کێشەکانی تەنگەنەفەس (Asthma) باشە و ھەناسەدان فراوانتر دەکات.
-* بۆ رۆماتیزم ( Rheumatism )  باشەو و هەروەها یارمەتی چاكبونەوەی هەوكردنی جومگەكان (arthritis ) دەدات .
+* بۆ [[باداری]] (Rheumatism)  باشە و ھەروەھا یارمەتی چاکبوونەوەی ھەوکردنی جومگەکان (arthritis) دەدات.
-* خواردنی لیمۆ بۆ ئەوكەسانەی سەرئێشە یان هەڵامەتیان هەیە ، تا رادەیەك ئارامیان دەكات .
+* خواردنی لیمۆ بۆ ئەو کەسانەی سەرئێشە یان [[ھەڵامەت]]یان ھەیە تا ڕادەیەک ئارامیان دەکاتەوە.
-* رێژەی تووشبوون بە نەخۆشی ( Atherosclerosis ) رەقبونی دەمارەكانی دڵ كەم دەكاتەوە .
+* ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشی (Atherosclerosis) ڕەقبوونی دەمارەکانی دڵ کەم دەکاتەوە.
 == چۆنیەتی خواردنی لیمۆ بۆ ئەوەی زیاترین سوودی لێ ببینن ==
-باشتر وایە كە نیو لەت لیمۆ بكەیتە ناو گلاسێك [[ئاو]]ی شیرتێن و رۆژانە گلاسێك لەم شەربەتە بخۆیت ، و بۆ ئەو كەسانەی كە كێشیان زۆرە و قەڵەون وا باشە رۆژانە دوو گلاس لەم شەربەتە بخون . لەگەڵ ئەوەش نالێین لیمۆ وەكو میوە نەخورێت ، بەڵام زۆرینەی سەرچاوەكان ئەم رێگایەی كەباسمان كرد بە باشتر دەزانن بۆ زیاتر سوود وەرگرتن .
+باشتر وایە کە نیولەت لیمۆ بکەیتە ناو لێوانێک ئاوی شلەتین و ڕۆژانە لێوانێک لەم شەربەتە بخورێتەوە، بۆ ئەو کەسانەی کە کێشیان زۆرە و قەڵەون وا باشە ڕۆژانە دوو لێوان لەم شەربەتە بخۆنەوە. لەگەڵ ئەوەش نالێین لیمۆ وەکو میوە نەخورێت، بەڵام زۆرینەی سەرچاوەکان ئەم ڕێگایەی کە باس کرا بە باشتر دەزانن بۆ زیاتر سوود وەرگرتن.
-== سەرچاوەکان ==
-*http://www.xazir.net
 {{خۆراکەکان}}
 [[پۆل:خواردن و خواردنەوەکان]]

ب و د پێرستی خۆراکەکان
میوەکان	سێو پرتەقاڵ ھەنار ھەرمێ کاڵەک خورما توو تووتڕک ھەنجیر قۆخ ھەڵوژە گوێزی ھیندی ترێ لیمۆ قەیسی مۆز ئەنەناس پرتەقاڵ فراولە کیوی
سەوزەکان	خەیار تەماتە باینجان پیاز پەتاتە سیر گێزەر کاھوو زەیتون سپێناخ توور بیبەر قارچک کوولەکە قەڕنابیت کەلەرم شێلم
دانەوێڵە	برنج پاقلە جۆ گەنم گەنمەشامی فاسۆلیا لۆبیا نۆک نیسک
کاکڵەکان	بایەم بەڕوو پستە فندق گازۆ گوێز