یۆنانییەکانی پۆنتیک

یۆنانییەکانی پۆنتیک
یۆنانییەکانی پۆنتیک
لقی	یۆنانییەکان
بەشێکە لە	یۆنانییەکان
زمانی زگماکی	یۆنانی پۆنتیک، زاراوەی تسالکا
ئایین	مەسیحییەتی ئۆرتۆدۆکس، ئیسلام
دانیشتووان	٣٬٠٠٠٬٠٠٠
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

یۆنانی پۆنتیک گرووپێکی نەتەوەیی یۆنانین کە لە مێژوودا لە باشووری دەریای ڕەش (پێشتر بە دەریای پۆنتیک ناسرابوو) نیشتەجێ بوون. ئەوان بە زمانێکی یۆنانی قسە دەکەن کە جیاوازتر لەو زمانەی کە لە یۆنان قسەی پێدەکرا پەرەی سەندووە بەھۆی دووری جوگرافیای نێوانیانەوە.

پۆنتیەکان لەلایەن عوسمانییەکانەوە تووشی کۆمەڵکوژی بوون و زۆربەیان لە کاتی ئاڵوگۆڕی دانیشتوان لە نێوان ھەردوو وڵات لە ساڵانی ١٩٢٠دا ڕوویان لە یۆنان کرد. زۆربەی یۆنانییە پۆنتیکەکان لە یۆنان و تورکیا مەسیحی ئۆرتۆدۆکسن و پەیڕەوی لە پاتریارکی قوستەنتینیە دەکەن لە ئەستەنبوڵ. لە کاتێکدا کەمینەیەک ھێشتا لە شاری ترابزۆنی تورکیا ئیسلام پەیڕەو دەکەن.

لە ساڵی ١٩١٠ ڕێژەی مەسیحییەکان لە شاری پۆنتۆس گەیشتە نزیکەی ٢٧٪ی دانیشتووان.^[١] دیارترین گرووپە مەسیحییەکان بریتی بوون لە ئۆرتۆدۆکسی یۆنانی پۆنتیک و ئەرمەنییەکان و کۆمەڵگە مەسیحییەکانی پۆنتۆس لە ترابزۆن و قارس ناوەند بوون. ژمارەیەک لێکۆڵەران ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕەنگە ڕێژەکە و ژمارەی مەسیحییەکان زیاتر بێت بەھۆی گۆڕینی ژمارەیەک لە یۆنانی پۆنتیک بۆ ئیسلام بەمەبەستی دەربازبوون لە باج و چەوساندنەوە لە ھەمان کاتدا بەردەوام بن لە ئەنجامدانی ڕێوڕەسمی مەسیحی بە نھێنی. لە سەروبەندی جەنگی جیھانیی یەکەمدا، ژمارەی کۆمەڵگەی ئۆرتۆدۆکسی یۆنان نزیکەی یەک ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار کەس بوو.^[٢]

لە کاتی جەنگی جیھانیی یەکەم و دوای جەنگی جیھانیی یەکەم (١٩١٤–١٩٢٣)، حکوومەتی گەنجانی تورک، دەوڵەتی جێنشینی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی، توندوتیژی دژی کەمینەی یۆنانی پۆنتیک لە پۆنتۆس و ناوچەکانی دیکە کە کەمینەکانی یۆنان تێیدا نیشتەجێ بوون، ھان دا. ھەڵمەتەکە بریتی بوو لە کۆمەڵکوژی و دیپۆرتکردنەوە لە ناوچەکان و کوشتنی بەرفراوان دژی ئەم کەمینانە؛ لەوانە کوشتن و ئاوارەبوونی زۆرەملێ لە ڕێگەی ڕێپێوانی مەرگ یان لەسێدارەدانی ئارەزوومەندانە، ھەروەھا لەناوبردنی شوێنەوارە کولتووری و مێژوویی و ئایینییەکانی مەسیحی ئۆرتۆدۆکس. ژمارەی قوربانییەکان، بەپێی سەرچاوەکان، ٣٠٠ بۆ ٣٦٠ ھەزار کەس بووە؛ سەبارەت بە تورکە یۆنانییەکان ژمارەکان گەورەتر بوو. ھەندێکیان بۆ پەنابردن لە نزیک ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیا دەربەدەر کران. زۆربەی ئەو یۆنانییانەی لە پۆنتۆس دەژین بەپێی ڕێکەوتنی ئاڵوگۆڕی دانیشتوانی تورکیا و یۆنان لە ساڵی ١٩٢٣ دیپۆرتکرانەوە بۆ یۆنان.

حکوومەتی جێنشینی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی کۆمەڵکوژییەکانی ڕەتکردەوە، و پێیوابوو کە ئەو ھەڵمەتە بەرفراوانانەی کە لەلایەن ئیمپراتۆریەتیی عوسمانییەوە ئەنجامدراون وەڵامێکە بۆ کردەوەکانی کەمینەکانی یۆنان دژی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی، و کەمینەکانی یۆنان ستوونی پێنجەمن. بەڵام ھێزەکانی ھاوپەیمانان بە شێوەیەکی جیاواز سەیریان دەکرد و جەختیان لەوە دەکردەوە کە ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی مێژوویەکی کۆمەڵکوژی و تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی ھەیە. لە ساڵی ٢٠٠٧ ھاوپەیمانی نێونەتەوەیی زانایانی جینۆساید ئامانجی کۆمەڵکوژییەکەی ڕوونکردەوە کە ھەڵمەتی عوسمانی دژی کەمینە مەسیحییەکان لە ئیمپراتۆریەتیی عوسمانیدا ^[٣] لەنێویاندا ھەڵمەتی دژی یۆنانییەکان بوو.

لە ساڵی ١٩٢٣ ڕێککەوتنی ئاڵوگۆڕی دانیشتووان لە نێوان یۆنان و تورکیا لەسەر بنەمای ناسنامەی ئایینی بوو، ھەروەھا گواستنەوەی مەسیحییە یۆنانییەکانی نیشتەجێی تورکیا بۆ یۆنان و گواستنەوەی ھاووڵاتییە موسڵمانەکانی دانیشتووی یۆنان بۆ تورکیا لەخۆگرتبوو. یەکەم ئاڵوگۆڕی ناچاری دانیشتووان بوو لە سەدەی بیستەمدا. ڕێککەوتنی ئاڵوگۆڕی دانیشتووان لە نێوان یۆنان و تورکیا یۆنانی پۆنتیکی لەخۆگرتبوو. لە ئێستادا ژمارەی یۆنانییە پۆنتیکەکان لە نێوان دوو ملیۆن^[٤] بۆ ٢.٥ ملیۆن کەسدایە، ^[٥] کە لە یۆنان و لە ڕەوەندی یۆنانیدا ھەن، بە تایبەت لە ڕووسیا، ئۆکرانیا، ئەڵمانیا و سوێد.

سەرچاوەکان

^ Pentzopoulos، Dimitri (٢٠٠٢). The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece. C. Hurst & Co. Publishers. لاپەڕە ٢٩–٣٠. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٠٦٥-٧٠٢-٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
^ Alaux & Puaux 1916.
^ Schaller، Dominik J؛ Zimmerer، Jürgen (٢٠٠٨). «Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction». Journal of Genocide Research. ١٠ (1): ٧–١٤. doi:١٠.١٠٨٠/١٤٦٢٣٥٢٠٨٠١٩٥٠٨٢٠.
^ Dufoix، Stephane (٢٠٠٨). Diasporas. University of California Press. لاپەڕە ٤٠. ژپنک ٩٧٨٠٥٢٠٩٤١٢٩٨. For example, there are 2 million Pontic Greeks worldwide, mostly in Russia, Ukraine, Greece, Germany, and Sweden.
^ Phrankoulē-Argyrē، Ioustinē (٢٠٠٦). Spyridon, Archbishop of America, 1996 - 1999: the heritage. Hellēnika Grammata. لاپەڕە ١٧٥. Οι ξεριζωμένοι και διασκορπισμένοι στα πέρατα της οικουμένης έλληνες του Πόντου συμποσούνται σήμερα γύρω στα 2.500.000.

[Pentzopoulos_2002_29–30-1] Pentzopoulos، Dimitri (٢٠٠٢). The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece. C. Hurst & Co. Publishers. لاپەڕە ٢٩–٣٠. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٠٦٥-٧٠٢-٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.

[2] Alaux & Puaux 1916.

[3] Schaller، Dominik J؛ Zimmerer، Jürgen (٢٠٠٨). «Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction». Journal of Genocide Research. ١٠ (1): ٧–١٤. doi:١٠.١٠٨٠/١٤٦٢٣٥٢٠٨٠١٩٥٠٨٢٠.

[Dufoix_2008-4] Dufoix، Stephane (٢٠٠٨). Diasporas. University of California Press. لاپەڕە ٤٠. ژپنک ٩٧٨٠٥٢٠٩٤١٢٩٨. For example, there are 2 million Pontic Greeks worldwide, mostly in Russia, Ukraine, Greece, Germany, and Sweden.

[Phrankoulē-Argyrē_2006-5] Phrankoulē-Argyrē، Ioustinē (٢٠٠٦). Spyridon, Archbishop of America, 1996 - 1999: the heritage. Hellēnika Grammata. لاپەڕە ١٧٥. Οι ξεριζωμένοι και διασκορπισμένοι στα πέρατα της οικουμένης έλληνες του Πόντου συμποσούνται σήμερα γύρω στα 2.500.000.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]