یاخیبوونی کرۆنشتاد
| یاخیبوونی کرۆنشتاد | |
|---|---|
 | |
| بەشێکە لە | شەڕی ناوخۆییی ڕووسیا |
| وڵات | کۆماری سۆڤیەت فیدراڵی سۆسیالیستی ڕووسیا |
| جێ | Kronstadt |
| پۆتانی شوێن | ٦٠°٠′٤٥″N ٢٩°٤٤′١″E |
| کاتی ڕوودان | ١ی کانوونی دووەمی ١٩٢١ |
| ڕێکەوتی دەستپێکردن | ١ی ئازاری ١٩٢١ |
| ڕێکەوتی کۆتاییھاتن | ١٨ی ئازاری ١٩٢١ |
 | |
یاخیبوونی کرۆنشتاد (بە ڕووسی: Кронштатское восстание) یاخیبوونی دەریاوانان و سەربازان و خەڵکی مەدەنی سۆڤیەت بوو لە شاری بەندەری کرۆنشتاد دژی حکوومەتی بەلشەفیکی کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی سۆڤیەتی ڕووسیا. دوایین ڕاپەڕینی گەورە دژی ڕژێمی بەلشەفیک لە خاکەکانی ڕووسیا لە کاتی شەڕی ناوخۆیی ڕووسیا ڕوویدا کە وڵاتەکەی وێران کرد. یاخیبوونەکە لە یەکی ئازاری ساڵی ١٩٢١ لە قەڵای دەریایی شارەکە دەستیپێکرد کە دەکەوێتە دوورگەی کۆتلین لە کەنداوی فینلاند. کرۆنشتاد بە شێوەیەکی نەریتی بنکەی بەلەمی باڵتیکی ڕووسیا بوو، و وەک بەرگرییەک لە بەرامبەر نزیکبوونەوەکانی پترۆگراد کاری دەکرد، کە نزیکەی ٥٥ کم (٣٤ میل) لە دوورگەکەوە دوور بوو. بۆ ماوەی شانزە ڕۆژ، یاخیبووان دژی حکوومەتی سۆڤیەت ڕاپەڕین، کە پێشتر یارمەتی چەسپاندنی دەسەڵاتەکەیان دابوو.
لە ژێر سەرکردایەتی ستێپان پێتریچێنکۆ، [١] یاخیبووان لە نێویاندا زۆرێک لە کۆمۆنیستەکان بێھیوا بوون لە ئاراستەی حکوومەتی بەلشەفییەکان، داوای زنجیرەیەک چاکسازییان دەکرد، وەک ھەڵبژاردنی حکوومەتێکی نوێی سۆڤیەت، بەشداریکردنی پارتە سۆسیالیستەکان و گرووپە ئەنارکیستەکان لە حکوومەتی نوێی سۆڤیەت، کۆتایی ھاتنی قۆرخکاریی بەلشەفییەکان لەسەر دەسەڵات، ئازادی ئابووری بۆ جووتیاران و کرێکاران، ھەڵوەشاندنەوەی حوکمڕانی بیرۆکراتی کە لە کاتی شەڕی ناوخۆدا دروست بوون، و گەڕاندنەوەی مافە مەدەنییەکان بۆ چینی کرێکار. سەرەڕای کاریگەری ھەندێک لایەنی ئۆپۆزسیۆن، دەریاوانەکان بە تایبەتی پشتیوانی ھیچیان نەدەکرد.
دەریاوانەکانی کرۆنشتاد بە بڕوا بە جەماوەریی ئەو چاکسازیانەی کە خەباتیان بۆ دەکرد (و کە بەشێکیان ھەوڵیان دابوو لە کاتی شۆڕشدا جێبەجێی بکەن)، بێھودە چاوەڕێی پشتیوانی دانیشتوانی باقی وڵات بوون و یارمەتی کۆچبەرەکانیان ڕەتکردەوە. ھەرچەندە ئەنجومەنی ئەفسەران داوای ستراتیژی ھێرشبەرانەتریان کرد، بەڵام یاخیبووان بە ھەڵوێستێکی نەرێنی مانەوە و چاوەڕێی ئەوە بوون حکوومەت ھەنگاوی یەکەم لە دانوستانەکاندا بنێت، ئەمەش دواجار بووە ھۆی گۆشەگیرکردنی ھێزەکانی کیشوەری. لە بەرامبەردا دەسەڵاتداران ھەڵوێستێکی توندیان گرتەبەر و کۆتا ئاگادارکردنەوەیان پێشکەش کرد و داوای خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرجیان کرد لە ٥ی ئازاردا. کاتێک ماوەی خۆبەدەستەوەدان کۆتایی ھات، بەلشەفییەکان زنجیرەیەک ھەڵمەتی سەربازییان بۆ سەر دوورگەکە دەستپێکرد، بە سەرکەوتوویی ڕاپەڕینەکەیان لە ١٧ی ئازاردا سەرکوت کرد و لە ئەنجامدا چەند ھەزار ھاووڵاتی گیانیان لەدەستدا.
ئەو یاخیبووانە لەلایەن لایەنگرانیانەوە بە شەھیدی شۆڕشگێڕ دادەنران، لەلایەن دەسەڵاتدارانیشەوە بە «بریکاری ڕێککەوتنی سێیی و دژە شۆڕش» وەسف دەکران. وەڵامی بەلشەفییەکان بۆ شۆڕشەکە زۆر مشتومڕاوی بوو و زۆرێک لە لایەنگرانی ئەو ڕژێمەی کە لەلایەن بەلشەفییەکانەوە دامەزرابوو، وەک ئیما گۆڵدمان بێھیوا کرد. بەڵام سەرەڕای سەرکوتکردنی شۆڕش و جێبەجێنەکردنی داواکارییە سیاسییەکانی یاخیبووان، ئەمەش بووە ھۆی خێراتربوونی جێبەجێکردنی سیاسەتی ئابووریی نوێ، کە جێگەی "کۆمۆنیزمی جەنگ"ی گرتەوە. [٢] [٣]
بە بڕوای لینین، ئەو قەیرانە جددیترین شت بوو کە ڕژێم لەو کاتەدا ڕووبەڕووی بووەوە، «بێ گومان لەوەی مەترسیدارترە لە دێنیکین و یودنیچ و کۆلچاک پێکەوە».[٤]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]
- ^ Leonard F. Guttridge (١ی ئابی ٢٠٠٦). Mutiny: A History of Naval Insurrection. Naval Institute Press. لاپەڕە ١٧٤. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩١١٤-٣٤٨-٢. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Steve Phillips (٢٠٠٠). Lenin and the Russian Revolution. Heinemann. لاپەڕە ٥٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٣٥-٣٢٧١٩-٤. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ The New Cambridge Modern History. volume xii. CUP Archive. لاپەڕە ٤٤٨. GGKEY:Q5W2KNWHCQB. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Hosking، Geoffrey (٢٠٠٦). Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union. Harvard University Press. لاپەڕە ٩١. ژپنک ٩٧٨٠٦٧٤٠٢١٧٨٥. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.