ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی

ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی (بە ئینگلیزی: African fish eagle، ناوی زانستی: Haliaeetus vocifer) جۆرێکە لە ھەڵۆ گەورەکان کە لە زۆربەی ناوچەکانی باشووری بیابانی ئەفریقا، لە نزیک سەرچاوە ئاوییە گەورەکاندا دەژی. ئەم باڵندەیە باڵندەی نیشتمانیی زیمبابوی، زامبیا، و باشووری سوودانە.

بەھۆی دەرکەوتنە سەرنجڕاکێشەکەی و بانگە جیاکەرەوەکەیەوە، کە زۆرجار بە "دەنگی ئەفریقا" ناودەبرێت، بووەتە یەکێک لە ناسراوترین باڵندە ڕاوکەرەکانی کیشوەرەکە.

دۆخی پاراستن
کەمترین نیگەرانی (LC)
پۆلێنکردنی زانستی
شانشین	ئاژەڵ (Animalia)
پۆل	باڵندەکان (Aves)
خێزان	داڵاشەکان (Accipitridae)
ڕەگەز	ھەڵۆی دەریا (Haliaeetus)
جۆر	H. vocifer
ناوی زانستی
ناوی دوانی	Haliaeetus vocifer
نووسەری دوانی	(Daudin, 1800)
ناوی سێیانی	'
نەخشەی جوگرافی
ھاوناوەکان

وەسف و تایبەتمەندییەکان

ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی باڵندەیەکی گەورەیە. مێینەکان بە شێوەیەکی بەرچاو لە نێرەکان گەورەترن (جیاوازیی ڕەگەزی)، کێشیان لە نێوان ٣.٢ بۆ ٣.٦ کگم دەبێت، لە کاتێکدا نێرەکان کێشیان لە نێوان ٢ بۆ ٢.٥ کگم دایە. درێژیی باڵەکانیان لە نێوان ٢ بۆ ٢.٤ مەتردایە.

جەستەیان بە شێوەیەکی سەرەکی قاوەیییە، باڵەکانیان ڕەشن و بەشی سەرەوەی جەستەیان، وەک سەر، مل، و سنگیان، بە تەواوی سپییە. کلکیان کورتی سپییە و دەنووکە زەردەکەیان نووکێکی ڕەشی تیژی ھەیە. ئەم ڕەنگبەندییە وا دەکات کە لە دوورەوە لە خزمی ئەمریکیی خۆی، ھەڵۆی سەرسپی (Bald eagle)، بچێت.

ژینگە و بڵاوبوونەوە

ئەم ھەڵۆیە لە زۆربەی وڵاتانی باشووری سەحرای ئەفریقا بوونی ھەیە. ژینگەی سەرەکیی بریتییە لە ھەر شوێنێک کە سەرچاوەی ئاوی کراوە و گەورەی لێبێت، وەک دەریاچە، ڕووبار، زองکاو، و کەناراوەکان، بە مەرجێک ماسیی تێدا بێت و داری بەرزی لێبێت بۆ ھێلانەکردن و چاودێریکردن.

ڕەفتار و خۆراک

خۆراک و ڕاوکردن

خۆراکی سەرەکیی ئەم باڵندەیە، وەک لە ناوەکەیەوە دیارە، بریتییە لە ماسی. زۆربەی کات لەسەر لقێکی بڵندی دارێکەوە چاودێریی ئاوەکە دەکات. کاتێک ماسییەک لە نزیک ڕووی ئاوەکەوە دەبینێت، بە خێرایی بەسەریدا دادەدات و بە چنگە بەھێز و تیژەکانی ماسییەکە لەناو ئاوەکە دەردەھێنێت.

• سەرەڕای ماسی، خۆراکی تریشی دەخوات، لەوانە:
• باڵندەی ئاوی (وەک مراوی و قاز)
• خشۆکە بچووکەکان (وەک کیسەڵ و تیمساحی بچووک)
• شیردەرە بچووکەکان
• کەلاک (ئاژەڵی مردوو)

یەکێک لە ڕەفتارە ناسراوەکانی بریتییە لە دزینی خۆراک (kleptoparasitism)، واتە زۆرجار ھێرش دەکاتە سەر باڵندەکانی تری وەک ماسیخۆرە و خواردنەکەیان لێ دەدزێت.

ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی ماسییەکی ڕاوکردووە.

بانگ (دەنگ)

بانگی ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی یەکێکە لە دەنگە ھەرە ناسراوەکانی سروشتی ئەفریقا. دەنگێکی تیژ و زوڵاڵی ھەیە کە بە شێوەی "کوا-کوا-کوا"ـی دووبارە دەبیسترێت. ناوی زانستییەکەشی، vocifer، لە زمانی لاتینییەوە وەرگیراوە و بە واتای "دەنگ بەرز" یان "قیژێنەر" دێت، کە ئاماژەیە بۆ ئەم دەنگە تایبەتەی. زۆرجار جووتە ھەڵۆکان پێکەوە وەک دوێتێک ئەم بانگە دەکەن.

زاوزێ

ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی باڵندەیەکی یەکھاوسەرە (monogamous) و زۆربەی کات بۆ ھەموو ژیانی لەگەڵ ھەمان جووتدا دەمێنێتەوە. ئەوان ھێلانەیەکی زۆر گەورە لەسەر دارە بەرزەکان دروست دەکەن، کە ساڵ دوای ساڵ دووبارە بەکاریدەھێننەوە و گەورەتری دەکەن، تا دەگاتە ٢ مەتر پان و ١.٢ مەتر قووڵ.

مێینە لە نێوان یەک بۆ سێ ھێلکەی سپی دەکات. نێرە و مێینە بە نۆرە لەسەر ھێلکەکان کڕ دەکەون، کە ماوەی نزیکەی ٤٢ بۆ ٤٥ ڕۆژ دەخایەنێت. زۆرجار تەنھا بەھێزترین بێچوو دەتوانێت بژی، چونکە بێچووە گەورەکان بچووکەکان دەکوژن.

ھەڵۆی ماسیگری ئەفریقی (Haliaeetus vocifer) لەسەر ھێلانەکەی، دەریاچەی بارینگۆ، کینیا.

دۆخی پاراستن

بەپێی یەکێتیی نێونەتەوەیی بۆ پاراستنی سروشت (IUCN)، ئەم جۆرە وەک "کەمترین نیگەرانی" (Least Concern) پۆلێن کراوە. ئەمەش بەھۆی ژمارە زۆر و بڵاوبوونەوەی بەرفراوانییەوەیە. سەرەڕای ئەمەش، ھەڕەشەکانی وەک لەناوچوونی ژینگە، پیسبوونی ئاو، و زیادەڕەوی لە ڕاوکردنی ماسی دەتوانن کاریگەریی نەرێنییان لەسەر ژمارەیان ھەبێت لە داھاتوودا.

سەرچاوەکان

لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای ئینگلیزی و سەرچاوەی دەرەکیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە.