ھێرشی پەھالگام ٢٠٢٥

ھێرشی پەھالگام ٢٠٢٥
بەشێکە لە	تیرۆر لە ھیندستان، یاخیبوون لە جامو و کەشمیر
وڵات	ھیندستان
دابەشکاریی کارگێڕی	تەحسیل پەھالگام
ناوچەی کاتی	کاتی ستانداردی ھیندستان
جێ	دۆڵی بەیساران
پۆتانی شوێن	٣٤°٠′١٣″N ٧٥°٢٠′١″E
کاتی ڕوودان	٢٢ی نیسانی ٢٠٢٥
دەبێتە ھۆکاری	ململانێی ھیندستان و پاکستان ٢٠٢٥، پێکدادانەکانی ٢٠٢٥ی ھیندستان و پاکستان
تاوانبار	بەرەی خۆڕاگریی
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

لە ٢٢ی نیسانی ٢٠٢٥، چەکدارانی «بەرەی خۆڕاگریی» لە دۆڵی بەیساران لە نزیک پەھالگام لە جامو و کەشمیر کە لەلایەن ھیندستانەوە بەڕێوەدەبرێت، تەقەیان لە کۆمەڵێک گەشتیار کرد و بەھۆیەوە لانیکەم ٢٨ کەس کوژران و زیاتر لە ٢٠ی دیکەش برینداربوون. ئەم ھێرشە یەکێک بوو لە کوشندەترین ھێرشەکان لە ناوچەکەدا لە دوای ھەڵوەشاندنەوەی پێگەی تایبەتی جامو و کەشمیر، ھەروەھا کوشندەترین ھێرشەکانە لە ھیندستان لە دوای ھێرشەکانی مومبای لە ساڵی ٢٠٠٨. خەڵکی مەدەنی کردووەتە ئامانج و گوایە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانکارییە دیمۆگرافییەکانی دۆڵی کەشمیر بووە. بەرەی بەرخۆدان کە لقێکی گرووپی تیرۆریستی لەشکر تەیبە کە بنکەکەی لە پاکستانە، بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لە ئەستۆ گرت.

پێشینە

لە ساڵی ٢٠١٩ ھیندستان پێگەی تایبەتی جامو و کەشمیری ھەڵوەشاندەوە و ویلایەتەکەی بەسەر دوو خاکی یەکێتیدا دابەشکرد کە بریتین لە جامو و کەشمیر و لاداخ. ئەم بڕیارە مافی بە دەسەڵاتە ناوخۆیییەکان دا کە مافی نیشتەجێبوون بە بیانییەکان دەربکەن، ڕێگەیان پێدان زەوی بکڕن و ھەلی کار لەو خاکە جێناکۆکەدا بەدەست بھێنن. دوای ھەڵوەشاندنەوەی ئۆتۆنۆمی سنووردار لە ناوچەکە، ھیندستان دەستی بە سەرکوتکردنی بەرفراوان کرد. ئەمەش بووەتە ھۆی تێکچوونی پەیوەندییەکان لەگەڵ پاکستان لەناو کێشەی کەشمیردا. ھیندستان بە شێوەیەکی ھەمیشەیی بە ٥٠٠ ھەزار سەربازی لە ناوچەکەدا دەپارێزێت.

بەرپرسیارێتی ھێرشەکە

بەرەی خۆڕاگریی کە گرووپێکی چەکدارییە و لە ساڵی ٢٠١٩ لە کەشمیر دامەزرا، بەرپرسیارێتی خۆی لە ھێرشەکە ڕاگەیاند، دوای ئەوەی ھیندستان پێگەی تایبەتی کەشمیری ھەڵوەشاندەوە. بزووتنەوەی بەرەی خۆڕاگری بە ناوە ئینگلیزییەکەی لە گرووپە کەشمیرییەکانی دیکە جیا دەکرێتەوە، بە پێچەوانەی ئەو گرووپە «نەریتییە» کەشمیرانەی کە زیاتر ناوی ئیسلامیان ھەیە. بەرەی خۆڕاگری ئامانجی تیشک خستنە سەر ناسیۆنالیزمی کەشمیری. بەرەکە دەڵێت کە بزووتنەوەیەکی خۆڕاگری سەربەخۆیە، لەکاتێکدا حکوومەتی ھیندستان پێی وایە ئەو بزووتنەوەیە لقێکی لەشکر تەیبە و حیزبولموجاھدین کە بنکەکەی لە پاکستانە. بەرەی خۆڕاگری ڕای گەیاندووە کە نیشتەجێکردنی زیاتر لە ٨٥ ھەزار کەسی نا کەشمیری کە لە ئەنجامدا گۆڕانکاری دیمۆگرافیای بەدوای خۆیدا ھێناوە، یەکێک بووە لە ناڕەزایەتییە سەرەکییەکان کە بووە ھۆی ھێرشەکە.

کاردانەوە ناوخۆیییەکان

نارێندرا مۆدی، سەرۆکوەزیرانی ھیندستان، سەردانەکەی بۆ سعوودیە کورتکردەوە و ڕای گەیاند، بەرپرسانی ئەو ھێرشە دەدرێنە دادگا، جەختیشی لە ئیرادەی ھیندستان بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر کرد. وەزیری ناوخۆی ھیندستان ئەمیت شا بەمەبەستی ھەڵسەنگاندنی دۆخەکە و ھەماھەنگی لە وەڵامدانەوەی ئەمنیی سریلانکا گەشتێکی بۆ سریلانکا کردووە. نیرمالا سیتارامان وەزیری دارایی و کاروباری دامەزراوەکانی ھیندستان سەردانەکەی بۆ ئەمریکا و پیرۆ کورتکردەوە. ھێزە ئەمنییەکان دەستیان بە ئۆپەراسیۆنێکی دواکەوتن کرد بۆ دەستگیرکردنی تاوانباران، ھەروەھا ھێڵێکی گەرمی بۆ ھاوکاریکردنی گەشتیارانی زیانلێکەوتوو دامەزرا. دوابەدوای ھێرشەکە، زیادبوونی ژمارەی ئەو سەردانکەرانەی کە لە جامو و کەشمیرەوە بەجێدەھێڵن بەدیکرا، ئەمەش وای کرد ھێڵی ئاسمانی ھیندستان ژمارەی گەشتەکانی بۆ ناوچەکە زیاد بکات.

دوابەدوای ئەو ھێرشە شەپۆلێکی ھەستی دژە موسڵمان و دژە کەشمیر لە سۆشیال میدیا سەریھەڵدا. پێدەچێت ئەم ھێرشە گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان ھیندۆسەکان و موسڵمانانی ھیندستان زیاد بکات.

لە ٢٣ی نیساندا سوپای ھیندستان مۆڵەتی سنوورداری دا بۆ کارپێکردنی کۆپتەرەکەی ھال درۆڤ بۆ ئۆپەراسیۆنەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر.

لە زۆرێک لە ناوچەکانی کەشمیر کە لەلایەن ھیندستانەوە بەڕێوەدەبرێت، خۆپیشاندان ئەنجامدرا و ھێرشەکە ئیدانەکرا، لەنێویاندا ھەندێکیان لە جامو کە پاکستانیان بە تاوانبار زانی.

شەوی ٢٣ی نیسان، وەزیری دەرەوەی ھیندستان ڤیکرام میسری کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی تایبەتی سازکرد کە تێیدا ڕاگرتنی کاتی پەیماننامەی ئاوەکانی ئیندوسی لەگەڵ پاکستان ڕاگەیاند کە دەستبەجێ کاریگەر دەبێت تاوەکو پاکستان پشتگیرییەکانی بۆ تیرۆری سنوور بەزاندن ڕادەگرێت. ئەم بڕیارە دوای کۆبوونەوەیەک لەگەڵ لیژنەی ئاسایشی سەر بە ئەنجومەنی وەزیران درا. ھەروەھا داخستنی خاڵی پشکنینی یەکگرتوو لەسەر سنووری ئاتاری و واگا ڕاگەیەندرا و بەپێی پلانی لێخۆشبوونی ڤیزەی سارک گەشتکردن بۆ ھیندستان سەرجەم ھاووڵاتیانی پاکستانی قەدەغەکران، لە ئەنجامدا ھەموو ئەو ڤیزەیەی پێشتر دەرچووبوو ھەڵوەشێنرایەوە. جگە لەوەش ھیندستان ڕاوێژکارە سەربازییە پاکستانییەکانی دەرکرد کە لە کۆمیسیۆنی باڵای پاکستان لە نیودەلھی کاریان دەکرد، ھاوتا ھیندییەکانیان لە ئیسلام ئاباد کشێنرانەوە، ھێزی ستافی کۆمیسیۆنی باڵای ھیندستانیش لە ئیسلام ئاباد کەمکرایەوە. پاکستان ھۆشداری دایە ھیندستان لە وەڵامدانەوەی ھەمەلایەنە بۆ ئەم ڕێوشوێنانە.

لێکۆڵینەوە

دەزگای لێکۆڵینەوەی نیشتمانی (NIA) دوای سەردانیکردنی شوێنەکە لە ٢٣ی نیسان دەستیکردووە بە لێکۆڵینەوە لە ھێرشەکە.

دەزگا ئەمنییەکان سکێچی سێ لەو چەکدارانەیان بڵاوکردەوە کە بەشداربوون لە ھێرشەکەدا و ئاماژەیان بەوەدا کە ھەموویان پەیوەندییان بە لەشکر تەیبەوە ھەیە و لانیکەم دوو کەسیش پێدەچێت بیانین بن. دەزگا ھەواڵگرییەکان سەیفوڵڵا کاسۆری ناسراو بە خالید، فەرماندەیەکی باڵای لەشکر تەیبەیان وەکوو داڕێژەری ھێرشەکە دەستنیشان کردووە.

پۆلیسی جامو و کەشمیر سکێچی سێ کەسی بڵاوکردەوە کە پێدەچێت دەستیان لە ھێرشەکەدا ھەبێت. ئەم وێنەکێشانە لەسەر بنەمای گێڕانەوەی شایەتحاڵەکان دروستکراون. ناسنامەی تۆمەتبارەکان بە ناوەکانی ئاسیف فەوجی، سلێمان شا، و دەبوو تەلیعە ڕاگەیەندراوە. جگە لەوەش ئەم تاکانە بە ناوی ڕەمزییان ناسراون: مووسا، یوونس و ئاسیف. دەسەڵاتداران ئەم ھێرشانەیان بەستەوە بە ڕووداوەکانی پێشووی شەڕانگێزی لە قەزای پونچ.

ئەم ھێرشە ئیدانەکردنی بەرفراوانی سەرکردە سیاسییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی بەدوای خۆیدا ھێنا. عومەر عەبدوڵڵا، سەرۆکوەزیران، ڕووداوەکەی بە «زۆر گەورەتر لە ھەر ھێرشێک کە لە ساڵانی ڕابردوودا بۆ سەر ھاوڵاتیانی مەدەنی بینیومانە» وەسفکرد. سەرۆک دراوپادی مورمو سەرەخۆشی خۆی بۆ کەسوکاری قوربانییەکان دەربڕی و بە «کردەوەیەکی قێزەون و نامرۆڤانە» وەسفی کرد. سەرۆکوەزیرانی ھیندستان نارێندرا مۆدی ئیدانەی ئەو کارە توندوتیژییەی کرد و دووپاتی کردەوە کە بەرپرسانی ئەو ھێرشە دەدرێنە دادگا و جەختی لە ئیرادەی بەھێزی میللەت کرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر. وەزیری بەرگری ڕاجنات سینگ ھێرشەکەی بە «کردەوەیەکی ترسنۆکانە» وەسف کرد. پریانکا گاندی، ئەندامی پەرلەمانی پارتی کۆنگرێسی ئۆپۆزسیۆن، بە «تاوانێک دژی مرۆڤایەتی» وەسف دەکات. سەرۆکی ئۆپۆزسیۆن لە ئەنجومەنی نوێنەران، ڕاھول گاندی، ھێرشەکەی بە «تۆقێنەر» وەسف کرد و پشتیوانی خۆی بۆ قوربانییەکان دەربڕی و ڕەخنەی لە پارتی دەسەڵاتداری بەھاراتیا جاناتا گرت.

قوربانییەکان

لە ئەنجامی ھێرشەکەدا لانیکەم ٢٨ ھاووڵاتی مەدەنی کوژران، کە ٢٤ گەشتیارێکی ھیندی لە ویلایەتە جیاوازەکان و دوو دانیشتووی ناوخۆیی خەڵکی جامو و کەشمیر و دوو گەشتیاری بیانی لە نیپاڵ و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی کوژران.

لانیکەم ٢٠ کەسی دیکەش بریندار بوون. کوژراوەکان خەڵکی ویلایەتی کارناتاکا، کیرالا، ماھاراشترا، ئۆدیشا، گوجارات، ھەریانا، ڕۆژاوای بەنگال و ئۆتار پرادێش بوون، جگە لە بریندارەکانی خەڵکی گوجارات، تامیل نادو و ماھاراشترا. لە نێو قوربانییەکان ئەفسەرێکی تەمەن ٢٦ ساڵ لە ھێزی دەریایی ھیندستان و بەرپرسێکی نووسینگەی ھەواڵگری بوون.