گەستن سەقز ھار

گەستنی سەگی ھارێک کوتان-دەکرێت پێشگیری بکرێیە، زونۆتیک، ڤایرۆسی نەخۆشی. جارێک پزیشکی نیشانە دەر دەکەون، گەستنی سەگی ھار لەڕاستیدا بەخەبەر دەبێت ١٠٠٪ کوشندە. بۆ ٩٩٪ی حالەت، نیشتیمانی سەگ بەرپرسن بۆ گەستنی سەگی ھار ڤایرۆس ناردن بۆ مرۆڤ. ھێشتا، گەستنی سەگی ھار دەتوانێت کار لە ھەردووک نیشتیمانی و کێوی گیانەوەر بکات. ئەوە بڵاو بوونەوەیە بۆ خەڵک و گیانەوەر بەناو گاز یان ڕووشان، عادەتەن بەڕێی لیک

گەستنی سەگی ھار ئێستایە لەسەر ھەموو کیشوەر، جگە لە ئانتارکتیس، لەگەڵ بەسەر ٩٥٪ی مرۆڤ مردن ڕوو دەدەن لەکە ئاسیا و ئەفریقیا ناوچە. گەستنی سەگی ھار یەک لەکەیە گەرمەسێری نەخۆشی فەرامۆشی کرد ([ئێن تی دی]) کە بەشێوەیەکی سەرەکی کار لە ھەژار و ئامادە بۆ تووشبوون دانیشتووان دەکات کە دەژین لە دوور لادێیی شوێن. بە نزیکەیی ٨٠٪ی مرۆڤ حالەت ڕوو دەدەن لە لادێیی ڕووبەر. ھەرچەندە کاریگەر مرۆڤ کوتان و یمونۆگلۆبولینس ھەنە بۆ گەستنی سەگی ھار، ئەوان بەئاسانین نییە یان ئاسان پەیدابوو بۆ ئەوانە لە پێویستی دەبن. بەیی، گەستنی سەگی ھار مردن بەدەگمەن ڕا دەگەیەنرێن و منداڵ لەنێوانەکە تەمەنی ٥–١٤ ساڵ زوو زوو تووشبوون. ێک گەستنی سەگی ھار کەوتنەبەر بەڕێوە دەبات، ئەو شوێنەیەکە تێکڕا خەرجیی گەستنی سەگی ھار کەوتنەبەری-بڵاوکردنەوەکە پرۆفیلاکسیس (چالاکی) ئێستا مەزەندە دەکرێت لەیێک تێکڕای ئێمە دۆلار ١٠٨ دەتواننێک پڕ کۆسپ دارایی بار بن لەسەر کار لە خێزانی کرد ھی ئەو تێکڕا ڕۆژانە داھات لەوانەیە بێت ھەروەک خواروو ھەروەک ئێمە دۆلار ١–٢ لە کەس

ھەر ساڵ، زیاتر لە ٢٩ ملیۆن کەس لە ھەموو جیھانێک گازی-بڵاوکردنەوەکە کوتان وەر دەگرن. ئەمە مەزەندە دەکرێت بۆ ساڵانە سەدی ھەزاری گەستنی سەگی ھار مردن ڕێ دەگرێت. بەیی، ەکە ئابووری باری گەستنی سەگی ھار دۆگ-مێدیاتێد مەزەندە دەکرێت لە ئێمە دۆلار ٨٫٦ بلیۆن لە ساڵ

پێشگیری

گەستنی سەگی ھار لا دەبات لە سەگ

گەستنی سەگی ھارێک کوتان-دەکرێت پێشگیری بکرێ نەخۆشییە. ڤاکسیناتینگ سەگەکە زۆربەی خەرجی-کاریگەر پلانە بۆ گەستنی سەگی ھار ڕێ دەگرێت لە خەڵک. سەگ کوتان مردن دادەنرێ بەھۆی شتێک کەم دەکاتەوە بۆ گەستنی سەگی ھار وەکە دۆگ-مێدیاتێد پێویستی دەبن بۆ چالاکی ھەروەکێک بەشێک لە سەگ گاز نەخۆش چاودێری

ھۆشیاری لەسەر گەستنی سەگی ھار و سەگ گاز ڕێ دەگرێت

پەروەردە لەسەر سەگ ڕەفتار و گاز پێشگیری بۆ ھەردووک منداڵ و ھەراشێک گرنگ درێژ کردنەوەیێک گەستنی سەگی ھار کوتان بەرنامەیە و کەم بوونەوە ھەردووکەکە ڕێژەی مرۆڤ گەستنی سەگی ھار وەکە دارایی باری دەتوانن مامەڵە لەگەڵ سەگ گاز دەکەن. ھۆشیاریی گەستنی سەگی ھار پێشگیری و کۆنترۆڵ زیاد دەکات لە کۆمەڵگە پەروەردە دەگرێتەوە و زانیاری لەسەر بەرپرس گیانەوەری ناوماڵ خاوەنداری، چۆن بۆ سەگ گاز ڕێ دەگرێت، و دەسبەجێ چاودێری پێوانە لەدوایێک گاز. بەشداری کردن و خاوەندارییەکە بەرنامە لەکە کۆمەڵگە ئاست زۆر بوون دەگەن بە و وەرگرتنی سەرەکی نامە

کوتانی خەڵک

ەکە ھەمان کوتان بەرگری دەداتێ خەڵک بەکار دەھێنرێت بۆ لەدوایێک کەوتنەبەر (چالاکی ببینە) یان لەپێش کەوتنەبەر بۆ گەستنی سەگی ھار (کەمتر باو). پرێ-ێکسپۆسورێ کوتان ڕا دەسپێررێت بۆ خەڵک لە مسۆگەر مەترسیی-بەرز پیشە وەکو تاقیگە کرێکار ڕەفتار لەگەڵ دەکەن گەستنی سەگی ھار دەژین و گەستنی سەگی ھار-پەیوەندیدار (لیساڤیروس) ڤایرۆس؛ و خەڵک (وەکو گیانەوەر نەخۆشی کۆنترۆڵ کارمەند و سروشت ڕێینجەز) ھی ئەو پیشەگەر یان کەسی چاڵاکی لەوانەیە ئەوان بھێنن بۆ ڕاستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ شەمشەمەگوێرە، گۆشت خۆر، یان دیکە شیردەر کە لەوانەیە تووش ببرێن

نیشانە

ەکە کڕکەوتن ماوە بۆ گەستنی سەگی ھار بە شێوەیەکی نموونەیییە ٢–٣ مانگ بەڵام لەوانەیە لە بگۆڕن ١ ھەفتە بۆ ١ ساڵ، ناسەربەخۆ لەسەر ھۆ وەکوەکە شوێنی ڤایرۆس چوونە ناو و ڤایرۆسی بار. بەرایی نیشانەی گەستنی سەگی ھارێک تا دەگرێتەوە لەگەڵ ئازار و نائاسایی یان ئەنیکسپلێیند ھەستی پیاچونی شتێکی تیژ بە سووکی بەپێستا، کون دەکات، یان ھەست دەسووتێنێت (پاراێستھێسیا) لەکە برین شوێن. ھەروەکەکە ڤایرۆس بڵاو دەبێتەوە بۆکە ناوەندی نیگەران سیستەم، پێش کەوتوو و کوشندە ھەوکردنییەکە مێشک و دڕکەپەتک دەر دەکەوێت

دوو شێوەیەکە نەخۆشی ھەیە:

· تووڕە گەستنی سەگی ھار ئەنجام لە نیشانەی زۆر جولانەوە، تووند ڕەفتار، ھاری نەخۆشی (ترسی ئاو) و ھەندێ جار [ئاێرۆفۆبیا] (ترسی با یانی تازە ھەوا). مردن ڕوو دەدات لەدوای چەندێک ڕۆژ بەھۆی وەرزشی دڵ-ھەناسە گرتن.

· شەلەل گەستنی سەگی ھار حیساب بۆ نزیکەی ٢٠٪یەکە تەواو ژمارەی مرۆڤ حالەت. ئەمە شێوەی گەستنی سەگی ھارێک کەمتر بەرچاو بەڕێوە دەبات و عادەتەن درێژتر کۆرس لەکە تووڕە شێوە. ماسوولکە بەرە بەرە ئیفلیج دە دەبن، دەست پێ دەکەن لەکە شوێنییەکە گاز یان ڕووشان. ێک بێھۆشێکی سەنگین و ناسروشتی بەھۆی نەخۆشی و ھتد لەسەرخۆ دەر دەکەوێت، و سەرئەنجام مردن ڕوو دەدات. ەکە شەلەل شێوەی گەستنی سەگی ھار زۆرجار میسداییگنەوست، بەشداری دەکات بۆکەیەکە نەخۆشی وندێر-رێپۆرتینگ.

دەستنیشان کردن

ھەنووکە دەستنیشان کردن ئامراز گونجاو نین بۆ گەستنی سەگی ھار ھەوکردن ھەست ناکەن بە لەپێشەکە دەست پێ کردنی پزیشکی نەخۆشی، و مەگەرەکە گەستنی سەگی ھار-دیاریکراو نیشانەی ھاری نەخۆشی یان [ئاێرۆفۆبیا] ئێستام، پزیشکی دەستنیشان کردن لەوانەیە زەحمەت بێت. مرۆڤ گەستنی سەگی ھار دەتوانێت [ینترا-ڤیتام] و پۆست مۆرتێم تەئکید بکرێتەوە لەلایەن جۆراوجۆر دەستنیشان کردن تەکنیک کە تەواو ڤایرۆس ھەست دەکەن بە، ڤایرۆسی دەرمانی لەش پارێز، یان نوکلێییک ترش لە شانەیان تووش بوو (مێشک، پێست یان لیک)

ناردن

خەڵک عادەتەن داھاتووێک قووڵ گاز یان ڕووشان لێوەیێک گیانەوەر تووش دەبرێن لەگەڵ گەستنی سەگی ھار، و ناردن بۆ مرۆڤ لەلایەن ھار سەگ حیساب بۆ سەرەوە تا ٩٩٪ی حالەت

لەکە ئەمێرەکەز، شەمشەمەگوێرە ئێستاکە سەرەکی سەرچاوەی مرۆڤ گەستنی سەگی ھار مردنن ھەروەک ناردن بەزۆری بوون تێکچوو دۆگ-مێدیاتێد لە ئەمە ناوچە. شەمشەمەگوێرە گەستنی سەگی ھار ھەروەھایێک تەندروستی کۆمەڵ ھەڕەشە ئێمێرگینگ لە ئوسترالیا و ڕۆژاوا ئەورووپا. مرۆڤ مردن داھاتوو کەوتنەبەر بۆ ڕێوی، ڕاکوونز، کەوڵی گیانەوەرێکی ئەمریکی یە، شوغاڵ، جۆرە ئاژەڵێکە لە مشک دەچێت و دیکە کێوی گۆشت خۆر خانەخوێ جۆر زۆر دەگمەنە، و گاز لێوە ئاژەڵی قرتێنەر نازانرێن بۆ گەستنی سەگی ھار نانێرن

ناردن ھەروەھا دەتوانێت ڕوو بدات ئەگەر لیکی گیانەوەری تووش بوو دێت بۆ ڕاستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ مرۆڤ میوکەوسە یان تازە پێست برین. بچووک کردنەوەی گەستنی سەگی ھار بەناوی تۆزوبا ڤیروس-کۆنتاینینگ یان بەناو مۆتۆربەکردنی ئەندامی تووش بوو باس دەکرێت، بەڵام یەگجار دەگمەن. مرۆڤ-لەگەڵ-مرۆڤ ناردن بەناو گاز یان لیک بەیی گونجاوە بەڵام ھەرگیز تەئکید نەکرابووەوە. ەکە ھەمان داوا دەکات بۆ ناردن بۆ مرۆڤ بەڕێی بەکارھێنانی خاو گۆشت یان شیری گیانەوەری تووش بوو

کەوتنەبەری-بڵاوکردنەوەکە پرۆفیلاکسیس (چالاکی)

کەوتنەبەری-بڵاوکردنەوەکە پرۆفیلاکسیس (چالاکی) ەکە دەسبەجێ چارەسەریێک گاز تووشبووە لەدوای گەستنی سەگی ھار کەوتنەبەر. ئەمە ڤایرۆس چوونە ناو ڕێ دەگرێت بۆکە ناوەندی نیگەران سیستەم، کە ئەنجام لە خەریکە مردن. چالاکی بریتییە لە:

· فراوان دەشوات و ناوچەیی چارەسەرییەکە گاز برین یان ڕووشان بە ئەوپەڕی خێرایی لەدوایێک کەوتنەبەری گومان لێ کرد.

· ێک کۆرسی توانا و کاریگەر گەستنی سەگی ھار کوتان کە دیدەنی دەکات ئەوەی کە پێوانە؛ و

· ەکە بەڕێوبەرایەتیی گەستنی سەگی ھار یمونۆگلۆبولین (ئامراز)، ئەگەر نیشان درا

دەست بەکە چارەسەر زوو دەکات لەدوایێک کەوتنەبەر بۆ گەستنی سەگی ھار ڤایرۆس بەکاریگەری دەتوانێتەکە دەست پێ کردنی نیشانە و مردن ڕێ بگرێت

فراوان برین دەشوات

ئەمە فیرست-اید پێوانە دەسبەجێ و گشتگیر دەگرێتەوە و سوور ھەڵ دەگەڕێتییەکە برین دەشوات بۆیێک کەمترینی ١٥ خولەک بە سابون و ئاو، تاییت، [پۆڤیدۆنێ] ئایۆدین یان دیکە ماددە کە و لا دەبەنەکە گەستنی سەگی ھار ڤایرۆس دەکوژن

کەوتنەبەر مەترسی و نیشانە بۆ چالاکی

پشت دەبەستێت بە لەسەرەکە توندوتیژییەکە پەیوەندی لەگەڵەکە ھار گیانەوەر گومانی لێ کرد، بەڕێوبەرایەتییێک پڕ چالاکی کۆرس ڕا دەسپێررێت ھەروەک شوێن دەکەوێت:

مێز: جۆری پەیوەندی و کەوتنەبەری-بڵاوکردنەوەکە پرۆفیلاکسیسی ڕا سپارد (چالاکی)

کەوتنەبەری-بڵاوکردنەوەکە پرۆفیلاکسیس پێوانە	جۆری پەیوەندی لەگەڵ ھار گیانەوەر گومان لێ دەکات
ی دەشوات پێست ڕووی نەخستە ڕوو، ھیچ چالاکی	جۆر ١ - دەست لە یان دەدەن گیانەوەر دەرخوارد دەدەن، گیانەوەر دەلێسێتەوە لەسەر بریندار نەبوو پێست (ھیچ کەوتنەبەر)
برین دەشوات و دەسبەجێ کوتان	جۆر ٢ - ی دەقرتێنێت پێستی ئاشکرا کرد، بچووک ڕووشان یان ڕووشان بەبێ خوێنی بەردەبێت (کەوتنەبەر)
برین دەشوات، دەسبەجێ کوتان و بەڕێوبەرایەتیی گەستنی سەگی ھار یمونۆگلۆبولین	جۆر ٣ - تاک یان زۆر ترانسدێرمال گاز یان ڕووشان، پیس بوونی چڵمی پەردە یان تێکچوو پێست لەگەڵ لیک لێوە گیانەوەر دەلێسێتەوە، کەوتنەبەر بەھۆی ڕاستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ شەمشەمەگوێرە (توند کەوتنەبەر)

ھەموو جۆر ٢ و ٣ کەوتنەبەر ھەڵیان سەنگاند ھەروەکێک مەترسیی ھەڵ دەگرن گەستنی سەگی ھار دەر دەکەوێت چالاکی داوا دەکات. ئەمە مەترسی ینکریسێد ئەگەر:

· ەکە شیردەر بیتێک گەستنی سەگی ھار تەنکی ئاو یان ئاڕاستەکراو جۆر دەزانرێت

· ەکە کەوتنەبەر ڕوو دەدات لەیێک زەویناسی ڕووبەر ئەو شوێنەی گەستنی سەگی ھار ھێشتا ئێستایە

· ەکە گیانەوەر نەخۆش تەماشا دەکات یان پیشاندان نائاسایی ڕەفتار

· ێک برین یان چڵمی پەردە پیس کرا لەلایەنەکە گیانەوەری لیک

· ەکە گاز ئەنپرەڤەوکت بوو

· ەکە گیانەوەر ڤاکسەنێیتید نەبووە

ەکە کوتان حالەتییەکە گیانەوەر گومان لێ دەکات دەبێتەکە ھۆ بڕیار بدات کاتێک ڕەچاو دەکات بۆ چالاکی دەست پێکردن یان نا کاتێکەکە کوتان حالەتییەکە گیانەوەر جیێ گومانە. ئەمە دەتوانێتەکە حالەت بێت ئەگەر سەگ کوتان بەرنامەن بەپێویستی یان ڕێک ناخەرێن شوێنیان کەوت لەدەرەوەی نەبوونیی سەرچاوە یان خواروو پێشترێتی

WHO بەردەوام دەبێت بۆ مرۆڤ گەستنی سەگی ھار پێشگیری بەرەو پێش دەبات بەناوەکە لابردنی گەستنی سەگی ھار لە سەگ، سەگ گاز پێشگیری پلان، و زیاتر بەرفراوان بەکارھێنانییەکە ینترادێرمال ڕێ بۆ چالاکی کە قەبارە کەم دەکاتەوە و بۆیەکە خەرجیی خانە-ڕۆشنبیر کوتان تا ٦٠٪ بۆ ٨٠٪

گاز حالەت بەڕێوەبردنی یەک خست

ئەگەر بکرێت، ەکە تەندروستی ئاژەڵ خزمەتگوزاری دەبێت ئاگادار بکرێنەوە، ەکە گیانەوەر بیت دیاریی کرد، لێوەکە کۆمەڵگە لای برد و یان کوۆرەنتییند بۆ تێبینی (بۆ دروست سەگ و پشیلە) یان پێشکەشی کرد بۆ دەسبەجێ تاقیگە تاقیکردنەوە (مردوو یان [ئێوتھانیزێد] گیانەوەر پزیشکی نیشانەی گەستنی سەگی ھار نیشان دەدەن). چالاکی دەبێت کۆنتینوێد لەکاتییەکە ١٠ - ڕۆژ تێبینی ماوە یان لەو کاتەی تاقیگە ئەنجام چاوەڕوانی دەکات. چارەسەر لەوانەیە بوەستێنرێت ئەگەرەکە گیانەوەر بسەلمێنرێت بۆ ئازادی گەستنی سەگی ھارە. ئەگەرێک گیانەوەر گومان لێ بکات ناتوانێت و بگیرێت تاقی بکرێتەوە، پاشانێک پڕ کۆرسی چالاکی دەبێت تەواو بکرێت. ھاوبەش پەیوەندی دەگەڕێتەوە لەلایەن تەندروستی ئاژەڵ و تەندروستی کۆمەڵ خزمەتگوزاری ھان دەدرێن بۆ زیاتر دیاری دەکەن ھار گیانەوەر گومانیان لێ کرد و مرۆڤ گاز تووشبوو، لەگەڵەکە ئامانج بۆ بەم شێوەیە پاراستن پێوانە جێبەجێ دەکات.